Soorten psychotische stoornissen

Psychotische stoornissen vormen een groep van klinische syndromen die gekenmerkt wordt door veranderingen in de gedachtegang en -inhoud, de zintuiglijke waarneming, het affect of de stemming, de wilskracht, het identiteitsgevoel, de psychomotoriek en het vermogen om bevredigende met anderen relaties aan te gaan.

INDELING VOLGENS DSM-CLASSIFICATIE

De DSM-IV-TR¹ onderscheid de volgende psychotische stoornissen:

• schizofrenie (5 subtypes);
• schizoaffectieve stoornis;
• schizofreniforme stoornis;
• kortdurende psychotische stoornis;
• waanstoornis;
• gedeelde psychotische stoornis (folie à deux);
• psychotische stoornis door een somatische aandoening;
• psychotische stoornis door een middel;
• psychotische stoornis niet anderszins omschreven (NAO);

¹DSM-IV-TR: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Tekstrevisie 4de editie);

Schizofrenie

In de literatuur wordt schizofrenie vaak omschreven als een chronische aandoening waarbij psychotische symptomen optreden met stoornissen in het denken, voelen en handelen.

Subtypen van schizofrenie

In de DSM-IV-TR worden vijf subtypes van schizofrenie onderscheiden op basis van de symptomen die op de voorgrond staan:

• Paranoïde type: kenmerkt zich door paranoïde wanen en frequente gehoorshallucinaties;
• Gedesorganiseerde type: kenmerkt zich door onsamenhangende spraak, chaotisch gedrag en inadequaat affect;
• Katatone type: kenmerkt zich door verstoorde motorische beweeglijkheid, extreem negativisme, echolalie of echopraxie ;
• Ongedifferentieerde type: kenmerkt zich door de aanwezigheid van de positieve en negatieve symptomen van schizofrenie, maar de symptomen voldoen niet aan de criteria van een ander subtype;
• Resttype: kenmerkt zich door de afwezigheid van opvallende positieve symptomen en de voortdurende aanwezigheid van negatieve symptomen;

Schizofreniforme stoornis

De schizofreniforme stoornis lijkt op schizofrenie, maar voldoet niet aan het tijdscriterium van minstens zes maanden. Deze stoornis komt minder vaak voor en heeft een gunstiger verloop dan schizofrenie. Soms gaat het om een tijdelijke diagnose, die vervangen moet worden door de diagnose schizofrenie. Dit is het geval wanneer de schizofreniforme stoornis toch een ongunstig verloop heeft.

Schizoaffectieve stoornis

De schizoaffectieve stoornis heeft kenmerken van schizofrenie en kenmerken van een stemmingsstoornis. Dergelijke patiënten vertonen dus zowel schizofrene als affectieve symptomen, vaak in gelijke mate.

Kortdurende psychotische stoornis

De kortdurende psychotische stoornis duurt een dag tot een maand, waarna de patiënt volledig herstelt. Er is minstens één psychotisch symptoom aanwezig (een waan, hallucinaties, een formele denkstoornis of ernstig ontregeld gedrag). Een kortdurende psychose kan uitgelokt worden door een stressvolle ervaring, maar kan ook zonder aanleiding optreden.

Waanstoornis

De waanstoornis wordt gekenmerkt door niet-bizarre wanen, d.w.z. betrekking hebbend op situaties die in het dagelijks leven kunnen voorkomen, zoals achtervolgd worden, een ziekte hebben, vergiftigd worden, besmet worden of bedrogen worden door geliefde. De stoornis duurt minstens een maand. Het onderscheid met schizofrenie is gelegen in inhoudelijke kenmerken van de waan, in het nagenoeg ontbreken van andere psychotische verschijnselen en in het achterwege blijven van ernstig sociaal disfunctioneren.

Gedeelde psychotische stoornis

Bij de gedeelde psychotische stoornis (folie à deux) is sprake van een waan die zich ontwikkelt bij iemand die een hechte relatie heeft met een andere persoon die al eerder dezelfde waan heeft ontwikkeld. Er ontstaat dus een waan die twee personen samen hebben. In het algemeen gaat het om wanen met een paranoïde inhoud. Deze stoornis komt zelden voor.

Psychotische stoornis door een somatische aandoening

Deze stoornis wordt gekenmerkt door opvallende hallucinaties en wanen die het directe gevolg zijn van een somatische aandoening. Enkele voorbeelden van somatische aandoeningen die psychotische symptomen kunnen veroorzaken zijn: neurologische aandoeningen (bijv. infecties van het centrale zenuwstelsel), ziekten van endocriene klieren (bijv. hyperthyreoïdie ) en storingen in de vocht- of elektrolytenbalans.

Psychotische stoornis door een middel

Het voornaamste kenmerk van deze stoornis is de aanwezigheid van opvallende hallucinaties en wanen die direct moeten worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van het gebruik van een middel (bijv. drugs of geneesmiddelen).

Psychotische stoornis NAO

De psychotische stoornis niet anders omschreven omvat de psychotische symptomatologie (wanen, hallucinaties, onsamenhangende spraak, sterk chaotisch of katatoon gedrag), waarover onvoldoende gegevens aanwezig zijn om een specifieke diagnose te stellen of waarover tegenstrijdige informatie bestaat, of stoornissen met psychotische symptomen die niet voldoen aan de criteria voor een van de specifieke psychotische stoornissen.