Tincturae of kruidenaftreksel in alcohol

De naam tinctuur is waarschijnlijk afkomstig van het Latijnse werkwoord tingo, wat verven betekent. Bij de oude alchemisten, de voorlopers van de chemisten, bestond de opvatting dat transmutatie van metalen in hoofdzaak neerkwam op het veranderen van de kleur van het metaal. Zink dat kopergeel kleurt en arsenicum dat koperwit kleurt, waren de middelen om transmutatie, omzetting tot stand te brengen Pelagius, een alchemist, die waarschijnlijk kort na Zosimus (eerste helft 5de eeuw) leefde, noemt alchemie ook de kunst om te kleuren; onder kleuren verstaat hij echter niet alleen de kleurverandering maar in het algemeen verandering van het metaal, b.v. die van week in hard ijzer of staal. Uit die tijd stamt ook de naam „tinctuur", een middel om de kleur te wijzigen, wat de werking betreft, gelijk aan de steen der wijzen, een term die echter pas in de 9de eeuw in gebruik komt. Tegelijkertijd gebruikt men termen als het „groote elixir" feitelijk een door koken (= elixare) bereide stof, het „groote magisterium" meesterstuk, de „roode tinctuur" om goudkleur aan de metalen te geven.

Raymond Lullius over tinctuur of spiritus

Bron: collection of Friderici Roth-Scholtzii Noriberg, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: collection of Friderici Roth-Scholtzii Noriberg, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Ook Raymundus Lullius (1235-1315) gebruikt in dit verband de naam tinctuur; van hem is de bereidingsmethode van op onze tincturen gelijkende geneesmiddelen afkomstig. Het is duidelijk dat planten laten trekken in alcohol ook een spirituele, rituele betekenis had. Vandaar dat alcohol ook spiritus genoemd wordt. De magie van de bereidingswijze wordt goed geïllustreerd door Lullius in zijn „De Secretis Naturae": „De Hoogste heeft niet alleen in vuurwater (aqua ardens, alcohol), maar ook in iedere plant, iedere steen, ieder metaal een quinta essentia geschapen van zodanige kracht, dat zij duurzaam is en tevens bewonderenswaardig. . . . Neem dus in den naam des Heeren de stof, waaruit gij de quinta essentia wilt afzonderen, breng haar in de quinta essentia van wijn en plaats haar in de krachtige zon in de lente, of met de kolf op zacht vuur, en binnen drie uren zult gij de quinta essentia van de stof hebben. gemengd met de quinta essentia (n.l. van wijn), die wordt veranderd zodat zij de eigenschappen krijgt van de stof, die er in wordt gebracht, dus als deze warm is of koud of vochtig of reinigend (laxativa) . . . word haar aard ook zo, omdat zij, zoals wij hierboven hebben duidelijk gemaakt, neiging heeft tot deze of gene toestand."

Het medisch gebruik van tincturen.

Het medisch gebruik van tincturen in het algemeen is echter van veel latere datum. Eerst eind 17de eeuw vindt men een meer algemeen gebruik. De eerste Amsterdamsche Pharmacopee (1636) en de talrijke herdrukken van deze Pharmacopee bevatten geen voorschriften voor enkelvoudige tincturen, wel enkele voorschriften voor samengestelde tincturen onder de naam Aquae compositae. De Rotterdamse Pharmacopee van 1709 is het eerste Nederlandse apothekersboek, waarin voorschriften voor enkelvoudige tincturen zijn opgenomen. In de Ph. Batava (1805) zijn voor het eerst algemene voorschriften voor het bereiden van tincturen opgenomen.

De bereiding door macereren, plantendelen laten trekken in alcohol, wordt nu door herboristen het meeste toegepast. In de oude apothekersboeken wordt het als volgt beschreven 'Overgiet de grondstof, tot de voorgeschreven graad van fijnheid gebracht, met de voorgeschreven hoeveelheid vloeistof, en laat 5 dagen staan, onder herhaald schudden, coleer (afgieten) en pers uit. Laat de gemengde vochten 2 dagen staan op een koele plaats, en filtreer daarna.

In de Nederlandsche Pharmacopee V, van zowat 90 jaar geleden, werden onder andere de tincturen beschreven van Aloe, Arnica, Asa foetida, Capsicum, Cinnamomum, Eucalyptus, Gentiana en Valeriana maar ook van zeer sterk werkende, giftige planten zoals Aconitum, Belladonna en Hyosciamus.

Een voorbeeld: Tincturae Arnicae

Bereiding: Bereid uit 10 delen Flores Arnicae door macereren met 100 delen Spiritus dilutus een tinctuur.
Beschrijving: Bruingele, zwak bittere en aromatisch smakende vloeistof, welke naar Flores Arnicae riekt. Wordt tinctura Arnicae met een gelijk volume water verdund, dan ontstaat een geelachtig-wit troebel vocht.

Op het eerste zicht is de bereiding van een tinctuur vrij simpel, toch gewoon plantendelen laten trekken in alcohol. Maar als je er wat langer over nadenkt, besef je dat je met veel factoren rekening moet houden.
  • De sterkte van de alcohol, 30% tot 90%
  • De verhouding alcohol en kruid, gewichts- of volumeverhoudingen
  • De duur en de manier (maceraat, decoct of infuus) van het laten trekken
  • Het gebruiken van verse of gedroogde kruiden (verschil in vochtgehalte)
Tincturen of alcoholaturen kunnen dus simpel gemaakt worden, al zijn er ook boeken van 1000 bladzijden over geschreven, bijvoorbeeld het HAB, Homeopatisch Arzneibuch. Tincturen zijn zonder meer bereidingswijzen die zeer praktisch zijn om te maken, die de geneeskrachtige stoffen goed uittrekken en die goed te bewaren zijn en daardoor voor zowel professionelen als liefhebbers een bijna ideale bereidingswijze is.
© 2009 - 2024 Herborist, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Homeopathisch middel Arniflor werktHomeopathisch middel Arniflor werktArniflor, Arnica, ze horen in uw huisapotheek thuis. U kunt niet zonder. Arnica is een homeopathisch wondermiddel voor d…
Arnica verlicht kneuzingen en verstuikingenArnica verlicht kneuzingen en verstuikingenArnica, de normale naam voor de plant (Arnica Montana) is een geneeskrachtig kruid dat reeds honderden jaren gebruikt wo…
Arnica: gezondheidsvoordelen, toepassingen en bijwerkingenArnica: gezondheidsvoordelen, toepassingen en bijwerkingenDe veelzijdige geneeskrachtige plant Arnica (voluit 'arnica montana' en ook bekend als valkruid of wolverlei), kent veel…
Plantaardig homeopathisch middel: Anacardium/ArnicaPlantaardig homeopathisch middel: Anacardium/ArnicaIn de homeopathie worden kwalen behandeld volgens de wet van het gelijke. Deze wet die door Hipocrates bedacht en houdt…

Kruiden drogen aan de waslijn of in de magnetronKruiden drogen: wie een tuin vol kruiden heeft, kan die nooit altijd opeten. Bovendien groeien de meeste kruiden in de z…
Lekkere spruitjesreceptenLekkere spruitjesreceptenSpruitjes, wie kent ze niet? De meeste kinderen lusten geen spruitjes, maar u als ouder wil eigenlijk toch wel dat de ki…
Bronnen en referenties
  • HAB Homeopatisch Arzneibuch. KruidMail Over bereingswijzen. Documentenmap van Maurice Godefridi Raymond Lullius - De Secretis Naturae
  • Afbeelding bron 1: collection of Friderici Roth-Scholtzii Noriberg, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Reactie

Robin Menschaert, 14-09-2016
Hoeveel van de wortel van Heggerank Bruinja gebruik ik voor tinctuur? Reactie infoteur, 21-11-2018
Geen tinctuur maken. Is giftig

Herborist (762 artikelen)
Gepubliceerd: 22-07-2009
Rubriek: Eten en Drinken
Subrubriek: Bereiding
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.