Polsslag (pols) onder de loep – vaatspanning

Telkens wanneer de linkerhartkamer contraheert, wordt het bloed door de aorta en de andere slagaders gestuwd. De kracht waarmee het hart dat doet, is voelbaar in de hals, de lies en in de pols. Feitelijk overal waar een slagader dicht onder de huid en boven een harde (benige) weefsellaag ligt. De polsslag kent veel eigenschappen. Een daarvan is de vaatspanning. Het is een grove maat voor zowel de systolische als diastolische bloeddruk. De pols- ofwel vaatspanning (bloeddruk) voelen en interpreteren vergt enige ervaring, maar is belangrijk om in acute situaties snel een goede indruk te krijgen van de hartactie.

Inhoud

• Het vaatstelsel – een gesloten systeem
• Eigenschappen van de polsslag
• Zes belangrijke kenmerken
• Bloeddruk en vaatspanning
• Aorta en capillairen
• Vaatspanning interpreteren is bloeddruk meten

Het vaatstelsel – een gesloten systeem

Tijdens het opnemen van de pols neemt men het pulseren van de bloedstroom in het slagaderlijk systeem waar, waarbij het hart het bloed stootsgewijs door de vaten pompt. Er ontstaat dan druk in een gesloten systeem. De polsslag bestaat uit een pulserende drukverhoging (systolische druk).

Diastolische druk
Mede dankzij het gesloten systeem blijft de onderdruk (diastolische druk) gewaarborgd. De polsslag interpreteren is een uitstekende methode om zich een beeld te vormen van de wijze waarop en de mate waarin het hart zich van zijn taak kwijt. Dat is waarneembaar bij het voelen van de vele eigenschappen van de polsslag, waaronder de vaatspanning.

Eigenschappen van de polsslag

De polsslag heeft een aantal kenmerken. Naast de pompkracht van het hart, dat de bloedsomloop op gang houdt, zorgen veel andere factoren ervoor dat de bloeddruk binnen 'gezonde' marges (onderdruk en bovendruk) blijft. Zoals het vasomotorisch centrum van het zenuwstelsel, dat er garant voor staat dat de bloedvaten kunnen vernauwen (vasoconstrictie) en verwijden (vasodilatatie).

Hormonale factoren
Daarnaast zijn er hormonale factoren die direct van invloed zijn op de bloeddruk, zoals het hormoon en de neurotransmitter adrenaline en andere hormonen van de hypofyse en de bijnierschors.

Zes belangrijke kenmerken

Dankzij dit harmonieuze samenspel, waarbij alle betrokken factoren van elkaar afhankelijk zijn, kan men aan de polsslag zes belangrijke eigenschappen onderscheiden:

1. Frequentie. Het aantal polsslagen per minuut.
2. Regelmaat. De tijdspanne tussen de polsslagen.
3. Gelijkmatigheid. Bij een gelijkmatige pols is elke polsslag even ‘vol’.
4. Heftigheid of vulling. De kracht waarmee de slagader ‘bonst’.
5. Vaatspanning. Meetbaar aan de kracht die nodig is om de polsslagader dicht te drukken.
6. Toestand van de vaatwand. De vaten kunnen bijvoorbeeld stug aanvoelen.

Bloeddruk en vaatspanning

De spanning van de polsslag, ofwel vaatspanning, is sterk gerelateerd aan de slagaderlijke bloeddruk. Maar wat houdt die druk precies in? Zoals hierboven uitgelegd is bloeddruk de druk van het bloed op de vaatwand. Deze druk is onderverdeeld in drie soorten:

1. Slagaderlijke (arteriële) druk, ofwel de bovendruk (systole) en onderdruk (diastole) van de pulserende bloedstroom.
2. Capillaire druk, ofwel de bloeddruk in de haarvaten.
3. Veneuze druk, ofwel de druk in de aders die het zuurstofarme bloed terugleiden naar het hart en de longen, waar zuurstof wordt opgenomen en kooldioxide afgegeven.

Aorta en capillairen

Uiteraard is de bloeddruk het hoogst in de aorta, dicht bij de linkerkamer. Deze druk vermindert geleidelijk naarmate de slagaders zich vertakken in kleinere vaten en uiteindelijk in capillairen. In het haarvatensysteem, waar de zuurstof wordt afgegeven, en in het veneuze stelsel zet het bloeddrukverval alleen maar door. Vlak bij de rechter hartboezem kan de druk door de aanzuigende werking in het veneuze systeem zelfs negatief zijn.

Vaatspanning interpreteren is bloeddruk meten

Een pretentieuze uitspraak, zullen sommigen zeggen. Toch komt het voelen van de polsspanning neer op het interpreteren van de bloeddruk. Zoals uitgelegd hangt de spanning van de polsslag samen met de arteriële druk in de vaten. Die is meetbaar door de kracht die de vinger moet uitoefenen om de spaakbeenslagader (arteria radialis) in de pols dicht te drukken. Hoe meer kracht daarvoor nodig is, hoe hoger de bloeddruk zal zijn. Het vereist ervaring om die druk in te schatten. Als het veel kracht kost, wil dat zeggen dat de pols krachtig is. In het andere geval betreft het een weke pols.

Shock
In klinische omstandigheden zijn het vooral de verpleegkundigen en verzorgenden die deze ervaring opbouwen, simpelweg omdat het voelen van de pols tot de dagelijkse verpleegkundige handelingen behoort. Bij een dreigende shock zal de vaatspanning of polsdruk zwak of week zijn. De vaatspanning controleren is dan ook belangrijk in noodsituaties als zijnde een beoordelende handeling die direct uitgevoerd kan worden. Het is een eerste indicatie die erop kan duiden dat er geen tijd te verliezen is en er meteen medisch gehandeld moet worden. Het voelen van de vaatspanning staat dus garant voor een snelle beoordeling als de patiënt nog niet is aangesloten op medische apparatuur. Deze beoordeling door de 'ervaren hand' van de verpleegkundige kan in bepaalde situaties zelfs levensreddend zijn.

Lees verder

• Polsslag (pols) onder de loep – frequentie
• Polsslag (pols) onder de loep – regelmaat
• Polsslag (pols) onder de loep – gelijkmatigheid
• Zo wordt de bloeddruk geregeld
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het hart