Het voorkomen van letsel bij het paardrijden

In Nederland is paardrijden voor velen een sport of een vrijetijdsbesteding. De kans dat je een blessure oploopt is hierbij laag, zeker als je het vergelijkt met sporten als motorcross of voetbal. Echter als het een keer fout gaat kunnen de gevolgen levensbedreigend zijn of een enorme impact hebben op je leven. De Amerikaanse acteur Christopher Reeve (1952-2004), bekend in zijn rol van superman, viel in 1995 tijdens een paardrijwedstrijd van zijn paard en brak daarbij zijn nek. De behandelende artsen constateerden een dwarslaesie op nekniveau. Vanaf dit punt waren de zenuwen richting zijn rug onderbroken. Vanaf de nek was Reeve verlamd en hij moest de rest van zijn leven in een rolstoel doorbrengen. In 2004 overleed hij na een hartstilstand. Niet alle blessures zijn te voorkomen, maar de kans dat je het krijgt is wel te verminderen.

Belangrijke feiten en uitgangspunten

Bij het paardrijden moeten de ruiters en bij minderjarigheid ook de ouders (!) de volgende zaken in ogenschouw nemen:

• Van de 9.900 ruiters die bij een ongeval een beroep moeten doen op de Spoedeisende Hulp van een ziekenhuis is veertig proces een tienermeisje.
• De veiligheid bij het paardrijden ligt grotendeels bij het gedrag van de ruiter en hij/zij kan sterke invloed uitoefenen op het voorkomen van een ongeluk.
• Het kopen en dragen van kwalitatief goede beschermingskleding helpt in het verminderen van zowel de frequentie als de ernst van de paardrijletsels.
• Kinderen zijn sneller slachtoffer van hoofdletsel doordat zij in vergelijking met volwassenen een groter hoofd hebben ten opzichte van hun lichaam. Daarom is het dragen van een cap extra belangrijk.
• Ouders zijn verantwoordelijk voor het kopen van kwalitatief goed beschermingsmateriaal voor hun kinderen die paardrijden als hobby hebben. Uitgangspunt voor het kind moet zijn: zonder beschermingskleding mag je niet paardrijden!

Veel voorkomende paardrijblessures en aantallen ziekenhuisbehandelingen

De meeste paardrijblessures ontstaan door een val van de ruiter, bijvoorbeeld tijdens het galopperen of bij het springen over een hindernis. Het gaat hierbij om twee derde van alle letselgevallen. Zo kwam een tienjarig meisje zonder beschermende kleding te vallen van het paard en kwam met haar hoofd tegen de wand van het paardenbak aan. Gevolg was een hersenschudding met een herstelperiode waarin ze concentratiestoornissen en een gevoel van vermoeidheid had. Veel voorkomende paardrijblessures zijn letsel of kneuzingen aan de tenen of voeten, een fractuur van het sleutelbeen, schouder, pols, hand of vinger, kneuzingen aan de romp of een licht hersenletsel. Hersenletsel is de belangrijkste doodsoorzaak met een gemiddelde van één ruiter per jaar.

Tabel: aantal blessures door paardensport in 2012

In onderstaand tabel staat het aantal blessures door paardensport in 2012. Dit cijfer is vastgesteld als gemiddelde van het aantal blessures in de jaren 2006 tot en met 2012.


Het aantal blessures wat via de reguliere gezondheidszorg gemeld wordt is relatief laag. Bij paardrijden heb je dan ook een relatief kleine kans op een sportblessure en dat is bij andere sporten zoals motorcross veel hoger. In 2012 werden van de 9.900 slachtoffers met paardrijletsel die zich voor behandeling meldden bij de Spoedeisende Hulp (SEH) er 1.600 opgenomen in het ziekenhuis. Dit is zeventien procent. Bij de gemiddelde sportblessure is dat slechts zes procent.

Vooral jonge vrouwen beoefenen de paardensport. De meeste personen die zich dan ook op de SEH-afdeling laten behandelen voor paardrijletsel is een vrouw. De helft van alle slachtoffers is een amazone tussen de tien en vijfentwintig jaar jong.

De oorzaak van alle geregistreerde blessures ligt vooral bij de val van het paard (66,6 %). Bij twintig procent is het letsel ontstaan door contact met het paard, bijvoorbeeld door een trap of de paard staat op een voet.

Aard van de blessures

In de medische wetenschap maakt men een onderverdeling in vier categorieën van mogelijk letsel. Deze zijn:

• Hoofd-, hersen-, nek- en aangezichtsletsel.
• Torsoletsel.
• Letsel aan de bovenste extremiteiten (de armen).
• Voet- en enkelletsel.

Zo heeft negentien procent van de gevallen met een torsoletsel (romp) te maken en is tien procent een hoofdletsel. Zeventig ruiters lopen ernstig hersenletsel op door een ongeluk met een paard. In 2015 draagt 19% van de paardrijders geen cap.

Persoonlijke maatregelen

Bij al deze blessures zijn passende maatregelen te treffen om de blessurekans te verminderen. Zo kunnen verschillende beschermingsmiddelen worden gekocht die je kunt dragen. Bij de vier soorten letsels zijn er drie preventiemiddelen beschikbaar. Verder is een warming-up vooraf belangrijk en continue alertheid als je met het paard bezig bent.

Meest voorkomende paardrijblessures en persoonlijke beschermingsmiddelen

In onderstaand tabel staan de meest voorkomende blessures en de daarbij te nemen maatregelen.

Er zijn eenvoudige maatregelen die genomen kunnen worden om de ruiter te beschermen tegen mogelijk letsel of de ernst van van het letsel te verminderen. Een voorbeeld is het voorkomen van letsel aan voeten of tenen door het dragen van stevige kwalitatief goede rijlaarzen. Op maneges zie je nog vaak ruiters die met sportschoenen gaan paardrijden.

De cap moet voorzien zijn van een driepuntssluiting. Tegenwoordig wordt alleen dit type nog verkocht in de ruitershop, maar bij oudere caps kan dit ontbreken. Dit is van belang om te weten als je een tweedehands cap koopt. De caps moeten verder voldoen aan het Europees EN1384-kenmerk. De kwaliteit van de cap is van het hoogste belang. Onderzoekers van het Universitair Medisch Centrum Utrecht én het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam pleiten voor het verbeteren van de kwaliteit van de caps door de fabrikanten. Zij stellen dat de schokabsorptie, helmstabiliteit en penetratiesterkte van de cap moeten worden verbeterd.

De meeste ongelukken hebben gevolgen voor de torso (romp) van de ruiter (19%). Hierbij kun je denken aan wervelkolom- en/of ruggenmergletsel. De ruiter kan zich hiertegen meer beschermen door het dragen van een bodyprotector. Dit is een beschermend vest dat zowel de voorkant als de achterkant van de romp beschermt. Zo'n bodyprotector is gemaakt van een vormbehoudend schuim dat zich naar het lichaam van de ruiter vormt. Als het lichaam warmer wordt door inspanning, gaat de bodyprotector zich nog beter vormen naar de individuele lichaamsvorm. Alle verkochte bodyprotectors moeten voldoen aan Europese veiligheidsnormen. In 2015 draagt ongeveer 1 op de 13 ruiters in Nederland tijdens het paardrijden zo'n beschermend vest.

Kwalitatief goede rijlaarzen zijn belang voor het verminderen van mogelijk letsel aan de voeten. De laarzen moeten de enkels volledig bedekken. Verder moeten ze een hak hebben waarmee voorkomen wordt dat de voet door de stijgbeugel slipt. Verder beschermt een goede rijlaars beter tegen een paardenstap op de voet dan een sneaker.

Het kan gebeuren dat de ruiter tijdens een val van het paard blijft steken in de stijgbeugel waardoor de voet bekneld raakt. Dit is eenvoudig te voorkomen door het gebruik van een veiligheidsstijgbeugel. Bij een dergelijk type stijgbeugel heeft de buitenkant een dikke rubberen band. Deze band schiet bij druk los.

Overige persoonlijke maatregelen

Andere maatregelen die door de ruiter eenvoudig te nemen zijn:

• Veilig paardrijden begint met het nemen van voldoende lessen bij een manege.
• Warming-up vooraf. Bijvoorbeeld door te rekken.
• Wees alert als je achter een paard staat waardoor het een trap kan geven.
• Oppassen dat een paard niet op je voet gaat staan.
• Besef goed dat jij als ruiter verantwoordelijk bent voor het gedrag van het paard.