Wat is vitamine K en waarom hebben we het nodig

Vitamine K is een van de dertien vitamines die we kennen en is voornamelijk bekend vanwege zijn functie voor de bloedstolling. Deze vitamine bestaat uit meedere vormen en zijn ook in verschillende voedingstoffen te vinden. Halverwege de jaren 30 werd het als een belangrijke vitamine erkend. Het komt voornamelijk voor in plantaardige voeding en het komt in stand door bacteriën in de darmen. Maar niet alleen voor de bloedstolling is deze vitamine belangrijk, door de jaren heen hebben andere onderzoekers nog meer voordelen ontdekt van het gebruik van vitamine K.

Inhoud

• Vitamine K
• Verschillende vormen vitamine K
• Waar is vitamine K voor nodig
• Te veel of te weinig vitamine K
• ADH van vitamine K

Vitamine K

Hendrik Dam, een Deense onderzoeker, ontdekte deze vitamine begin jaren ’30 toen hij aan zijn kippen een bepaald dieet gaf. Deze kippen kregen een paar wekenlang een dieet waar geen cholesterol aan toegevoegd was. De kippen kregen vervolgens, als reactie op dit dieet, onderhuidse bloedingen in hun spieren en in andere organen. Hij kon echter aantonen dat dit niets te maken had met de cholesterol zelf of andere vetten, maar het lag ook niet aan een tekort aan andere vitamines. Het ging om een vitamine die speciaal gericht is op de bloedstolling en hij noemde deze vitamine ‘Koagulations Vitamin’. Coagulatie betekent bloedstolling. Uiteindelijk werd deze naam afgekort tot vitamine K. In 1935 kwamen andere onderzoekers erachter dat deze vitamine lipofiele eigenschappen heeft, dat wil zeggen dat het door vet wordt aangetrokken of oplosbaar is in vet. Vitamine K behoort met deze eigenschappen tot de vetoplosbare vitamines, net als de vitamines A, D en E.

Verschillende vormen vitamine K

Er zijn verschillen vormen van vitamine K ontdekt. Allemaal hebben ze andere eigenschappen en worden ook in verschillende voedingstoffen gevonden. De volgende vormen zijn bekend:

Vitamine K1 – fytomenadion

Deze vorm van vitamine K is met name te vinden in groene bladgroenten, zoals spinazie, broccoli, spruitjes, groene koolsoorten en bloemkool. Voeding die kenmerkend is voor de westerse wereld bevat voor het grootste gedeelte vitamine K1. Slechts 10% bevat vitamine K2. Het is een gele vloeistof met een hoge viscositeit, ook wel viskeus genoemd. Andere termen voor deze vorm zijn fyllochinon of fylloquinon.

Vitamine K2 – menachion

Bacteriën in de dikke darm maken de stof menachion aan, ook wel bekend als vitamine K2. Deze vorm heeft dezelfde werking als vitamine K1 in voedingsmiddelen. Vitamine K2 wordt ook weleens gebruikt met de afkorting MK en kent meerdere vormen:

• MK-4 ook wel menachion 4 genoemd, wordt niet door bacteriën gemaakt, maar wordt door dieren en mensen uit vitamine K1 (fytomenadion) gemaakt. Het is in kleine hoeveelheden te vinden in vlees en eieren.
• MK-6, MK-7, MK-8 en MK-9 zijn vormen die wel door bacteriën worden gemaakt en dus ook voorkomen in voedingsmiddelen die gefermenteerd zijn. Fermenteren is het natuurlijk laten rotten van voedingsmiddelen, zoals bv. schimmelkaas. Gefermenteerde sojabonen uit Japan, ook wel bekend als natto, is rijk aan MK-7.

Vitamine K3 – menadion

Deze vorm van vitamine K is een provitamine. Dat wil zeggen dat deze vorm nodig is voor de vorming van vitamine K in het lichaam, maar zelf geen werking heeft. Ook wordt vitamine K3 gebruikt om de kunstmatige vorm van K3 aan te geven. Vitamine K3 mag niet gebruikt worden in de voedingsindustrie, dus door toevoeging aan voedingsmiddelen en ook niet bij het produceren van geneesmiddelen. Wel mag het gebruikt worden bij het maken van diervoeding.

Waar is vitamine K voor nodig

Heel lang werd aangenomen dat vitamine K alleen belangrijk was voor de bloedstolling, maar toen ontdekten andere onderzoekers bepaalde eiwitten van vitamine K in botweefsel en in de wanden van de bloedvaten en kwamen ze erachter dat vitamine K nog meer functies heeft voor onze gezondheid. Die functies zijn:

Botstofwisseling

Vitamine K speelt een belangrijk rol bij de aanmaak van botten. Zo zorgt vitamine K ervoor dat kalkzouten zich af kunnen zetten in de botten, ook wel botmineralisatie genoemd. Een bepaald eiwit in het bot is afhankelijk van vitamine K en om deze reden bestaat de kans dat vitamine K ook een rol speelt om osteoporose (botontkalking) te voorkomen.

Bloedstolling

Vitamine K is nodig voor een goede bloedstolling en helemaal bij baby's die net geboren zijn. Ze hebben vaak een tekort aan vitamine K, omdat ze deze niet kunnen opnemen via de placenta. De baby kan dus geen voorraad opslaan en het kan ook nog niet aangemaakt worden in de darmen, omdat er nog niet genoeg darmbacteriën aanwezig zijn. Daarom krijgen baby's vlak na de geboorte extra vitamine K om zo inwendige bloedingen te voorkomen.

Vaatwanden

Vitamine K is heel belangrijk voor de aanmaak van een bepaald eiwit dat kalkafzetting in de vaten voorkomt. Dit eiwit, bekend onder de naam MGP (matrix-Gla-proteïne) is een van de krachtigste remmers voor vasculaire mineralisering (afzetten van kalkzouten in de bloedvaten). Bij te weinig vitamine K is dit eiwit niet voldoende aan het werk.

Cellen

Vitamine K2 helpt ook bij de aanmaak een bepaald eiwit, wat heel belangrijk is voor het regelen van de celdeling en het voortbewegen van de cellen (celmigratie).

Te veel of te weinig vitamine K

Als je te weinig vitamine K binnenkrijgt kunnen er klachten ontstaan met de bloedstolling, zoals een vertraagde bloedstolling en er kunnen inwendige bloedingen ontstaan. Maar in de praktijk komt het zelden voor dat er een vitamine K-tekort is. Een aantal groepen mensen kunnen wel een tekort oplopen, en dan met name deze groepen mensen:

• Pasgeboren baby’s.
• Mensen die door ziekte of aandoeningen geen vitamines kunnen opnemen, zoals bij coeliakie en cystische fibrose, maar dit kan ook gebeuren na een darmoperatie.
• Bij een ernstige aandoening aan de lever, zoals levercirrose is er meer behoefte aan vitamine K.
• Mensen die antistollingsmiddelen gebruiken krijgen te maken met een verminderde werking van vitamine K.
• Mensen die een lange periode antibiotica hebben gebruikt. Hierdoor zijn er minder normale bacteriën in de darmen.
• Als je eenzijdig eet of weinig voedingsmiddelen binnenkrijgt, heb je ook te maken met een tekort aan vitamine K.

Klachten van een tekort aan vitamine K

De klachten die je kunt krijgen als je te weinig vitamine K binnenkrijgt, kun je vaak herkennen aan spontane bloedingen. Dit zijn dan ook de belangrijkste complicaties die je kunt krijgen bij een vitamine K-tekort:

• Snel last van blauwe plekken.
• Wondjes bloeden langer door, zijn moeilijk te stoppen.
• Spontane bloedingen, zoals bloedneus, tandvleesbloeding, bloed bij ontlasting of urine.
• Bloedarmoede, bij te vaak spontane bloedingen.

Bloedingen in de darmen, maag of hersenen zijn levensgevaarlijk en men moet dan ook direct spoedeisende hulp vragen!

Te veel vitamine K

Klachten van te veel vitamine K zijn niet bekend en komen ook in principe in het dagelijkse leven bij gezonde mensen niet voor. Maar bij bepaalde aandoeningen kan het wel voor problemen zorgen, zoals mensen die lijden aan overmatige bloedstolling, kunnen aan een overschot van vitamine K trombose krijgen. Als ze antistollingsmiddelen gebruiken moeten ze dus goed opletten hoeveel vitamine K ze binnenkrijgen, omdat vitamine K de werking tegengaat van antistollingsmiddelen. Het beste is dan om contact op te nemen met de huisarts.

ADH van vitamine K

De Algemene Dagelijkse Hoeveelheid voor normale, gezonden mensen op een dag is vastgesteld door de Algemene Gezondheidsraad en wordt afgekort met ADH. De hoeveelheid is per mcg. aangegeven.

Lees verder

• Wat is vitamine A en wat doet het in je lichaam?
• Acht verschillende vormen van het vitamine B-complex
• Wat is vitamine C en waarom hebben we het nodig
• De werking van vitamine D in het lichaam
• De beschermende werking van vitamine E