Anthelmintica: Worm dodende medicijnen (ontwormingsmiddelen)

Wormen zijn parasieten die het lichaam binnendringen en daar in staat zijn om allerlei organen aan te tasten wanneer ze zich verspreiden. Soms leidt dit tot levensbedreigende situaties. Geneesmiddelen voor de behandeling van wormen zijn gekend als anthelmintica, maar ook ontwormingsmiddelen en vermifuga zijn vaak gebruikte termen. Deze worm dodende medicijnen bestaan in verschillende soorten en zijn elk goed voor de behandeling van een type worminfectie. De patiënt neemt het geneesmiddel strikt in zoals voorgeschreven want anders blijven de wormen aanwezig. Bijwerkingen zijn mogelijk, al zijn deze veelal redelijk mild.

• Wat zijn wormen?
• Werking geneesmiddelen
• Tegenindicatie anthelmintica
• Voorbeelden van worm dodende medicijnen
• Identificatie worminfectie
• Gebruik van en behandeling met worm dodende medicatie
• Gebruik met andere medicijnen
• Bijwerkingen geneesmiddel tegen worminfecties

Wat zijn wormen?

Wormen zijn onderverdeeld in drie groepen:

• Lintwormen: Deze wormen, ook gekend als "cestoden", leven in de darm. Patiënten geraken meestal besmet door het eten van rauw of ongekookt vlees.
• Rondwormen: De meest voorkomende spoelworminfecties zijn veroorzaakt door draadwormen, Ascaris (ascariasis), Trichuris (trichuriasis: zweepworminfectie met buikpijn en diarree) en haakwormen. Rondwormeieren komen in het lichaam van een patiënt binnen na het eten van voedsel of het drinken van water dat eieren bevat. De eieren wonen en broeden in de darm. Nematoden is een andere term voor rondwormen.
• Trematode wormen: Deze wormen zijn gekend als "bloedzuigers". Ze leven in de bloedvaten, darmen, longen en lever. Door te zwemmen of zich te wassen in zoet water waarin de trematode wormen zich bevinden, gebeurt de besmetting. Een infectie met bloedzuigers veroorzaakt de tropische ziekte "schistosomiasis".

De meeste worminfecties komen in warme tropische landen of ontwikkelingslanden voor waar voedsel en water niet schoon zijn. Miljoenen patiënten wereldwijd zijn besmet met wormen. Draadwormen (aarsmaden), een type rondworm, komen het meeste voor in de ontwikkelde landen. De verspreiding hiervan gebeurt door contact met een patiënt die reeds geïnfecteerd is met een draadworm. Meestal lopen patiënten in ontwikkelde landen een worminfectie op wanneer ze reizen naar landen waar worminfecties vaak voorkomen.

Werking geneesmiddelen

De meeste geneesmiddelen voor de behandeling van worminfecties doden wormen door hen ofwel niet meer te voorzien van voeding, of anders door hen te verlammen.

• Mebendazole, Albendazole en Thiabendazool voorkomen dat de wormen suikers absorberen die ze nodig hebben om te overleven. Ze doden de wormen, maar niet de eieren.
• Praziquantel en Ivermectine hebben een verlammende werking op de wormen in de darm (darm). Hierdoor komen ze gemakkelijk los en verlaten ze via de ontlasting het lichaam.

Tegenindicatie anthelmintica

Normaalgezien mag iedereen anthelmintica gebruiken. Wel is Mebendazole enkel inzetbaar voor volwassenen en kinderen boven de leeftijd van twee jaar. Dit medicijn valt eventueel te gebruiken vanaf de leeftijd van zes maanden. Een (mogelijk) zwangere vrouw of een vrouw die borstvoeding geeft, vermijdt best Mebendazole. Anthelminthica zijn evenmin aanbevolen voor patiënten die gediagnosticeerd zijn met zweren in het spijsverteringskanaal, in het bijzonder colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang). Daarnaast is de arts uiterst voorzichtig met het voorschrijven van deze medicijnen bij patiënten met een leveraandoening, een nieraandoening, de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en wormcysten in het oog of de ogen.

Voorbeelden van worm dodende medicijnen

Verschillende medicijnen zijn in te zetten voor de behandeling van worminfecties. Mebendazole is het meest voorgeschreven medicijn voor wormen. Draadwormen zijn namelijk de meest voorkomende worminfecties in de ontwikkelde landen. Mebendazole is ook inzetbaar bij de behandeling van infecties door rondwormen, zweepwormen en haakwormen.

Andere geneesmiddelen die de arts voorschrijft voor de verschillende types van worminfecties zijn onder meer:

• Albendazol
• Biltricide
• Diethylcarbamazine
• Eskazole
• Ivermectine
• Levamisol
• Niclosamide
• Praziquantel
• Stromectol
• Thiabendazool
• Yomesan

Daarnaast zijn vele vrij verkrijgbare ontwormingsmiddelen verkrijgbaar.

Identificatie worminfectie

Het is belangrijk dat de arts de specifieke parasiet identificeert die de worminfectie veroorzaakt. De meeste anthelmintica zijn alleen actief tegen specifieke parasieten, sommige zijn ook giftig. De arts voert daarom een onderzoek uit naar parasieten, eitjes of larven in feces (ontlasting), urine, bloed, sputum (slijm) of weefsel. Aan de hand van de onderzoeksresultaten weet hij welke meest effectieve medicatie hij moet geven.

Gebruik van en behandeling met worm dodende medicatie

Praktische toediening

De patiënt neemt dit medicijn oraal (via de mond) in. De medicijnen bestaan in vloeibare vorm, in tabletten of in capsules. De duur van de behandeling is gewoonlijk vrij kort (hooguit enkele dagen). Dit hangt af van het type worm en het soort medicijn dat de arts heeft voorgeschreven. Indien mogelijk behandelt de patiënt alle gezinsleden wanneer sprake is van draadwormen (aarswormen). Het is belangrijk dat de patiënt de correcte dosis inneemt. Een onderdosering leidt tot een verlaagde werkzaamheid en verhoogt mogelijk de resistentie (weerstand) tegen dit medicijn. Een overdosis is dan weer toxisch en niet altijd is dit product dan effectief. Sommige anthelminthica neemt de patiënt in in combinatie met vet voedsel, zoals melk of ijs. Orale geneesmiddelen neemt de patiënt tijdens of na de maaltijd in met water. Sommige anthelminthica, zoals Praziquantel, mag de patiënt niet kauwen of in de mond houden, maar moet hij heel doorslikken. De patiënt gaat namelijk vaak kokhalzen door de bittere smaak van de tabletten.

Inzet van soorten anthelmintica

Mebendazole helpt bij draadwormen en neemt de patiënt slechts éénmalig in, waarna de patiënt dit twee weken later herhaalt. Bij zweepwormen of rondworminfecties, zet de arts Mebendazole in dat de patiënt tweemaal per dag gedurende drie dagen inneemt. Niclosamide is bruikbaar tegen lintwormen, maar niet effectief voor de behandeling van een draadworm- of rondworminfectie. Veelal schrijft de arts Thiabendazool (Mintezole) voor voor de behandeling van een draadworm, maar een gelijkaardig anthelminticum, Mebendazole (Vermox), werkt dan weer beter voor zweepwormen. Praziquantel is een geneesmiddel dat de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van de wormen wijzigt.

Gebruik met andere medicijnen

Anthelminthica combineert de patiënt mogelijk nog met andere medicijnen. Zo zijn steroïden. Deze verminderen ook de ontsteking die de worminfectie veroorzaakt. Indien nodig krijgt de patiënt voor of na de behandeling nog een supplement met magnesium- of natriumsulfaat. Mijnworm- of zweepwormen infecties zijn bovendien te behandelen met een combinatie van worm dodende medicijnen en ijzersupplementen.

Bijwerkingen geneesmiddel tegen worminfecties

De patiënt leest best de bijsluiter na die hij bij het geneesmiddel krijgt. In het algemeen zijn geneesmiddelen tegen wormen goed te verdragen. Zelden treden ernstige bijwerkingen op.

Volgende lijst met bijwerkingen is niet volledig:

• (ernstige) diarree
• buikpijn (krampen)
• donkere urine
• extreme zwakte
• geelzucht (icterus)
• hallucinaties
• huiduitslag
• koorts
• koude rillingen
• lage rugpijn
• misselijkheid of braken
• toevallen
• verwardheid
• wazig gezichtsvermogen
• winderigheid (medische term: flatulentie)