Hyperlipidemie: Verhoogde vetten in het bloed
Cholesterol en triglyceriden zijn lipiden (= vetten). Hyperlipidemie is een toestand waarbij de concentratie van lipiden zoals triglyceriden en/of cholesterol in het bloed te hoog is. Hyperlipidemie komt vaak voor en staat bekend als een risicofactor voor hart- en vaatziekten, zoals hartinfarcten en beroertes. Diverse aandoeningen en bijwerkingen van medicijnen veroorzaken mogelijk hyperlipidemie. Maar ook roken, overgewicht en weinig of geen fysieke inspanningen verhogen het lipidengehalte in het bloed. Vaak is dit ook erfelijk bepaald. Een gezonde voeding en medicijnen verbeteren de lipidengehaltes en verlagen bijgevolg de gezondheidsrisico's.
Terminologie cholesterol en triglyceriden
Cholesterol
Cholesterol is een chemisch vet (lipide), dat zich in het bloed bevindt. De aanmaak hiervan gebeurt in de lever. Deze stof is belangrijk als bouwstof voor de celmembranen en voor de productie van bijnierschorshormonen en geslachtshormonen. Cholesterol is in het bloed verpakt in lipoproteïnen. Ongeveer 75% van het cholesterol zit verpakt in LDL (Low Density Lipoproteïnen-cholesterol), 20% in HDL (High Density Lipoproteïnen-cholesterol) en 5% in VLDL (Very Low Density Lipoproteïnen-cholesterol). Vooral LDL-cholesterol bepaalt met andere woorden het cholesterolgehalte in het bloed.
- HDL: HDL-cholesterol verwijdert cholesterol van de vaatwand naar de lever en is daarom gekend als "goede cholesterol".
- LDL: LDL-cholesterol is gekend als "slechte" cholesterol omdat het zich afzet in de wand van slagaders zodat atherosclerose (aderverkalking) ontstaat. Dit is de belangrijkste oorzaak van diverse cardiovasculaire aandoeningen (hart- en vaataandoeningen).
- VLDL: VLDL verzorgt het transport van de lever naar de weefsels van in het lichaam gesynthetiseerde triglyceriden.
Triglyceriden
Triglyceriden zijn de belangrijkste vorm van vet (lipiden) opgeslagen in het lichaam. Triglyceriden zijn het eindproduct van verteerde en afgebroken omvangrijke vetten uit onze voeding. Ook niet-gebruikte energie uit de voeding (koolhydraten, vetten of eiwitten) zet het lichaam om in triglyceriden. Lipoproteïnen zoals cholesterol, vervoeren deze triglyceriden (die verpakt zijn in bolletjes) door het bloed. Vetcellen nemen deze triglyceriden op en gebruiken ze als energie wanneer voedingsmiddelen niet beschikbaar zijn.
Normaal lipidengehalte
Volgende waarden zijn aanbevolen, maar dit varieert per patiënt en is ook afhankelijk van eventuele andere ziekten of risicofactoren:
- Totale cholesterol: Lager dan 200 mg / dL is aanbevolen. Hypercholesterolemie (te hoog cholesterolgehalte in het bloed) gebeurt vanaf een gehalte van meer dan 240 mg / dL. Bij kinderen moet de totale cholesterol minder dan 180 mg / dL zijn.
- Triglyceride: De normale triglycerideconcentratie is lager dan 150 mg / dL. Dit is te hoog vanaf 200-499 mg / dl. Concentraties van 500 mg / dl of hoger zijn zeer hoog.
- HDL-cholesterol: Concentraties van 60 mg / dl of hoger zijn optimaal. Wanneer dit minder bedraagt dan 40 mg / dl is dit een belangrijke risicofactor voor een hartziekte.
- LDL cholesterol: LDL-cholesterolconcentraties van minder dan 100 mg / dL zijn optimaal. Een normale LDL-cholesterolconcentratie kan zo laag is soms 50 tot 70 mg / dL. Hoe hoger het LDL-cholesterolgehalte, hoe groter het gezondheidsrisico. Maar de arts bekijkt ook naar de andere gezondheidsproblemen en risicofactoren om het cardiovasculaire risico te bepalen.
Oorzaken hyperlipidemie
Hyperlipidemie gebeurt vaak bij patiënten met
overgewicht of een ongezond voedingspatroon. Soms is dit ook een gevolg van
alcoholmisbruik. Vaak is dit familiaal bepaald (primaire hyperlipidemie), wat bij ongeveer 1 op de 500 patiënten voorkomt.
Aandoeningen
Volgende aandoeningen verhogen mogelijk het lipidengehalte in het bloed:
Medicatie
Sommige voorgeschreven geneesmiddelen beïnvloeden het cholesterolgehalte, waaronder:
- Antiretrovirale therapie (gebruikt voor de behandeling van een hiv-infectie)
- Atypische antipsychotica (gebruikt bij sommige psychische problemen).
- Bètablokkers (gebruikt om de hartslag te verlagen)
- Ciclosporine (gebruikt na orgaantransplantaties)
- Corticosteroïden
- De gecombineerde anticonceptiepil
- Glucocorticoïden (steroïden)
- Oestrogeen
- Proteaseremmers
- Retinoïnezuur derivaten (gebruikt bij sommige huidaandoeningen)
- Thiazidediuretica (gebruikt om de bloeddruk te controleren)
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De arts stelt eerst vragen over de
medische geschiedenis en de huidige leefstijl van de patiënt. Hij bevraagt de patiënt eveneens over het medicatiegebruik, aangezien sommige geneesmiddelen interfereren met het vetmetabolisme. Deze informatie heeft de arts nodig om een geschikt lipidenprofiel op te stellen. Bij het lichamelijk onderzoek bemerkt hij veranderingen wanneer de patiënt de primaire (erfelijke) vorm van hyperlipidemie heeft met name:
- Premature Arcus senilis: Dit is een witte of grijze ring die zichtbaar is wanneer de arts naar de voorkant van de ogen kijkt.
- Pees xanthomata: Dit zijn harde knobbeltjes in de pezen van de knokkels en de achilles (aan de achterkant van de enkel).
- Xanthelasma: Gele cholesterolafzettingen rond het oog
Diagnostisch onderzoek
De patiënt vast ten minste twaalf uur alvorens de arts een
bloedonderzoek uitvoert om hyperlipidemie aan te tonen.
Behandeling verhoogde vetten in het bloed: Voeding en medicatie
Zelfzorg
Voeding
Een
gezonde voeding verlaagt het cholesterolgehalte. De patiënt eet ten minste vijf porties, of idealiter zeven tot negen porties verschillende groenten en fruit per dag. Een derde van de meeste maaltijden is de basis van voedingsmiddelen met zetmeel (zoals granen, volkoren brood, aardappelen,
rijst, pasta), en de rest zijn groenten en fruit. Daarnaast consumeert de patiënt niet veel vet voedsel zoals vette vleeswaren, kaas, volle melk, gebakken voedsel, boter enzovoort. Vetarme, mono-onverzadigde of meervoudig onverzadigde spreads zijn aanbevolen. Twee tot drie porties vis per week waarvan minstens één vette vis, zijn voldoende (zwangere vrouwen eten maar maximaal twee porties). De inname van zout is best beperkt tot niet meer dan 6 g per dag (en minder voor kinderen). Mager rood vlees te of gevogelte zoals kip zijn de beste adviezen voor vlees. Bij het bakken gebruikt de patiënt plantaardige olie zoals zonnebloemolie, koolzaadolie of
olijfolie. Voedingsmiddelen die plantensterolen of stanolen bevatten, verminderen het totale cholesterolgehalte in het bloed en LDL-cholesterol met ongeveer 10%. Wel vermindert dit niet direct het effect op het voorkomen van hart- en vaatziekten. Het overmatig gebruik van deze producten is niet aangewezen.
Leefstijl
Naast een gezonde voeding is stoppen met
roken aanbevolen. Ook voert de patiënt regelmatige fysieke inspanningen uit en beperkt hij tevens zijn alcoholgebruik.
Professionele medische zorg
Bij een hoog risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, schrijft de arts medicatie voor in combinatie met een gewijzigde levensstijl.
Statines verlagen cholesterol en triglyceriden. Deze blokkeren een chemische stof (enzym) die nodig is om cholesterol aan te maken in de lever.
Prognose: Kans op hart- en vaataandoeningen
Hyperlipidemie veroorzaakt zonder behandeling veelal een vroegtijdig overlijden door een
hartaanval of
beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de
hersenen met mentale en lichamelijke symptomen). Soms blijven patiënten ondanks medicatiegebruik en een gezond leefpatroon toch een hoog lipidengehalte in het bloed hebben. De vooruitzichten van hyperlipidemie hangen af van de snelheid van de diagnose en het starten en opvolgen van de behandeling.