Psychosociale hulp: bepaald geen luxe

Internationale hulp aan gebieden met een oorlogsverleden moet meer omvatten dan voedsel, medicijnen, onderdak en onderwijs alleen. Collectieve traumatische ervaringen vereisen een psychosociale aanpak. Zelfredzaamheid en een pragmatische benadering zijn daarbij noodzakelijk. Steun moet worden aangereikt, niet van bovenaf opgelegd. Alleen zo worden mensen echt geholpen en kunnen ze hun eigen leven weer oppakken. Daarbij kunnen we leren van de aanpak en ervaringen van andere landen.

Verlamd

Cambodja was en is deels nog steeds verlamd door zijn oorlogsverleden. Het schrikbewind van de Rode Khmer (1975-1979) kostte miljoenen inwoners het leven. Internationale hulpverlening leverde voedsel, onderdak, onderwijs en een basisgezondheidszorg. Men dacht dat de bevolking zich vervolgens vanzelf wel zou hernemen. Dat was niet het geval. Een groot deel beschouwde het leven als voorbij. Mensen vonden het zelfs niet meer de moeite waard om voor hun kinderen te zorgen. Ze liepen letterlijk de wildernis in.

Verstoord

Begin jaren ’90 liet Artsen Zonder Grenzen onderzoek doen naar de effecten van collectieve trauma’s in gebieden met een oorlogsverleden zoals Albanië, Gaza, Rwanda en Zaïre. In Cambodja onderzocht men waarom de bevolking geen gebruik maakte van gezondheidsdiensten. Een psychosociale aanpak werd destijds nog als onbegonnen werk, zelfs als luxe, gezien en was dan ook niet gebruikelijk. Maar in Cambodja kon men er niet omheen. Evenmin als in Afghanistan waar mensen na dertig jaar oorlog finaal de kluts kwijt zijn. Waar volgens geestelijken zelfs de interpretatie van de islam door oorlogstrauma’s is verstoord.

Psychosociale hulp

In Afghanistan biedt de non-gouvernementele organisatie HealthNet TPO op dit moment gezondheidszorg in 23 provincies. Het gaat vooral om malariabestrijdingsprogramma’s, maar in zeven provincies wordt ook psychosociale hulp aangeboden. Met name huiselijk geweld is een probleem, een normale reactie op een abnormale situatie. Onder leiding van vrouwen en geestelijken worden groepsgesprekken gehouden. Daarvoor zijn ongeveer 4.000 lokale medewerkers in dienst.

Hulp maakt afhankelijk

Ergens binnenkomen is voor hulpverleners niet het probleem, het probleem is weer weg te gaan. Hulp maakt afhankelijk. Cambodjanen zitten al jaren in kampen aan de Thaise grens, Afghanen in Pakistan, Soedanezen in Noord-Oeganda, Palestijnen in vluchtelingenkampen op de Westbank. In Somalië dachten vluchtelingen: alles is hier: voedsel, artsen, scholing, dan ben ik toch gek als ik terugga. Maar er brak een cholera-epidemie uit en doordat er veel te veel mensen in een klein gebied zaten vielen er enorm veel doden. Hulporganisaties beseffen nu beter dat ze weg moeten gaan zodra mensen hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Noodhulp is geen ontwikkelingshulp!

Zelfredzaamheid

HealthNet heeft zelfredzaamheid en pragmatisme dan ook hoog in het vaandel. De bevolking moet zelf aan de slag. Het is hun gezondheidscentrum, hun land. Aanvankelijk lokte dit bij de hulpbehoevenden protesten uit. Maar HealthNet trekt gewoon verder naar een volgend dorp en de bewoners kiezen al snel eieren voor hun geld. Pragmatisme: Omdat de Taliban vrouwen niet naar school wilde laten gaan, dreigde een tekort aan vroedvrouwen. Dankzij de ervaring van twee Soedanese artsen in eigen land, waar op een gegeven moment vrouwen massaal stierven door het ontbreken van medische zorg door vrouwen, zagen de Taliban in dat ze dat niet wilden en knepen een oogje dicht. En HealthNet noemde de opleiding geen 'school'.

Gezondheidszorg wil iedereen

Economische ontwikkeling is niet alles. Een land in puin heeft een minimale gezondheidszorg nodig. Daarover is iedereen het eens. Dat gaat zelfs zo ver dat groepen die tegenover elkaar staan, vandaag gezonde leden nodig hebben om elkaar morgen weer de hersens in te slaan. Helaas is dat de bittere werkelijkheid. Bijna alles is een reden om de strijd voort te zetten. Onderwijs omdat ze vinden dat meisjes geen onderwijs mogen hebben, plattelandsontwikkeling omdat ze het oneens zijn over hoe dat in zijn werk moet gaan. Ieder vecht voor zijn eigen belang. Maar gezondheidszorg, dat wil iedereen. Het gaat erom de ander te helpen. En daarbij ook van anderen, van elkaar, te leren.