Het bloed in het menselijk lichaam

Voor kinderen en ouders heeft bloed een speciale betekenis. Aan een wondje wordt betekenis gehecht als het maar niet bloedt. Het zien van bloed wekt een natuurlijke ongerustheid op. Nu is er echt iets aan de hand. Als de plek dan dor een pleister bedekt is, gaat het allemaal al weer wat beter. Ook voor volwassenen heeft bloed door de eeuwen heen iets speciaals gehad. Denk maar eens hoeveel uitdrukkngen er in onze taal zijn, waarbij bloed een relatie heeft met karakter en durf. Van koninklijken bloede, politieke bloedgroepen, een warmbloedig iemand, om er maar een paar te noemen. Is het bloed goed, horen we vragen als er laboratoriumonderzoek is gedaan. Wat is de samenstelling van bloed en welke afwijkingen komen veel bij kinderen voor?

Samenstelling

Bloed heeft een heel complexe samenstelling. Het is natuurlijk een vloeistof met daarin cellen, opgeloste zouten, eiwitten, hormonen, suikers en vetten. Door meerdere organen wordt de samenstelling van het bloed min of meer constant gehouden. Zo regelen de nieren de hoeveelheid water en zouten, de lever maakt eiwitten aan en hormonen regelen het suikergehalte. In het beenmerg is een voortdurend proces gaande van celrijping. De cellen die klaar zijn, worden op het juiste moment afgegeven aan de bloedbaan. Tezamen met diverse organen regelt het bloed veel functies. Het is een uitstekend transportsysteem om glucose, de brandstof voor cellen, naar alle plekken in het lichaam te brengen. Afvalstoffen worden door het bloed weer afgevoerd. Zeer belangrijk is ook het zuurstoftransport van de longen naar de verste uithoeken in het lichaam toe en de afvoer van koolzuur dat weer wordt uitgeademd. Het zuurstoftransport verloopt via de rode bloedcellen. De witte cellen spelen een rol bij de afweer tegen infecties en de bloedplaatjes verzorgen samen met eiwitten de bloedstolling. Er zijn heel veel rode cellen in vergelijking tot de witte cellen; daardoor heeft bloed een rode kleur.

In de rode bloedcellen zit een stof die we hemoglobine noemen. De stof bindt de zuurstof en geeft deze weer af aan de cellen. Wanneer we over bloedarmoede spreken, bedoelen we dat het gehalte van het hemoglobine verlaagd is. Er zijn voor het ontstaan van bloedarmoede meerdere oorzaken. Een daarvan is een tekort aan ijzer. Het centrum van een hemoglobinemolecuul wordt gevormd door een ijzeratoom). Een tekort aan ijzer geeft niet altijd een verlaging van het hemoglobinegehalte. IJzertekort en bloedarmoede is dus niet hetzelfde!

Bloedarmoede

Wat zijn de klachten bij bloedarmoede?

Bloedarmoede of anemie is wel de bekendste afwijking. Het wordt vaak verondersteld aanwezig te zijn, maar komt toch niet zo veel voor in ons deel van de wereld. De klachten die bloedarmoede geeft zijn moeheid, lusteloosheid en verhoogde slaapbehoefte. Toch treden die pas op bij flink verlaagde gehaltes. Bij matig verlaagde gehaltes zie je opvallend weinig klachten. Het zijn dan meer de onderliggende oorzaken die een probleem vormen dan de bloedarmoede op zich. Wanneer we het bloedgehalte bij kinderen bekijken, blijken er heel andere normaalwaarden te zijn dan bij volwassenen. Onbekendheid hiermee kan er daardoor toe leiden dan er ijzerbehandeling wordt gegeven aan een kind waarvan het bloed voor die leeftijd normale waarden heeft. Pasgeboren baby's hebben, omdat ze in de baarmoeder op een andere wijze hun zuurstof betrekken, relatief hoge waarden. Daarom zien ze er zo mooi roze uit. Na de geboorte worden de nu overtollige rode bloedcellen afgebroken. Bij vijf maanden is het hemoglobinegehalte ongeveer de helft van dat bij de geboorte. Daarna gaat het weer stijgen. Pas bij het begin van de puberteit gelden volwassen waarden.

De meetse bloedarmoede wordt bij ons veroorzaakt door een tekort aan ijzer in de voeding. Door eenzijdige voeding met veel zetmeel en vet, kan een ijzergebrek ontstaan. Uiteindelijk leidt dit tot bloedarmoede. Wordt de voeding verbeterd, dan is het probleem meetsal ook snel opgelost. Ter ondersteuning kan nog een ijzerdrank worden voorgeschreven. Een andere oorzaak vormen recidiverende of chronische infecties. Doordat bij een infectie ijzeropname uit de darm vermindert, ontstaat er een tekort aan ijzer. Anderzijds leidt een te laag ijzergehalte in het bloed weer makkelijk tot infecties. Het gaat dan vooral om bovenste luchtweginfecties. Bij peuters zullen we deze vorm van bloedarmoede dus kunnen verwachten. Zij hebben vaak deze infecties en eten ook nogal eens, mede daardoor, slecht. Is er na het verwijderen van de neus- of keelamandel een nabloeding geweest, dan ontstaat er ook gemakkelijk bloedarmoede. Mits niet tot al te lage waardeb gedaald, hoeft hier eigenlijk nooit wat aan te worden gedaan. Bij gezonde kinderen vult het lichaam in twee tot drie weken het verlies weer aan. Door immigratie van kinderen uit Azië en Afrika, kunnen daar voorkomende erfelijke vormen van bloedarmoede nu ook meer hier worden gezien. Bij adoptiekinderen wordt bij aankomst via laboratoriumonderzoek onder andere ook naar het ijzergehalte gekeken.

De witte bloedcellen

De witte bloedcellen of leukocyten vormen het leger dat binnendringende micro-organismen, zoals bacteriën en virussen onschadelijk maakt. Op veel plaatsen proberen bacteriën zich bij ons te vermeerderen. Gelukkig beschikken we over een uitstekend verdedigingsstelsel dat zodra er bacteriën dreigen binnen te dringen aan de slag gaat om ze onschadelijk te maken. Zonder deze cellen zouden we in zeer korte tijd de meest heftig verlopende infecties krijgen en daaraan snel overlijden. Zoals we al zagen zijn er veel meer rode cellen dan witte. Per mm3 bloed bedraagt hun aantal ongeveer 6000. Ook de witte cellen worden in het beenmerg gemaakt. Vanuit een gezemenlijke stamcel worden verschillende typen gevormd. Bij een infectie neemt het aantal witte cellen in het bloed snel toe. Is de ontsteking over dan daalt het aantal weer tot normale waarden. Er is dus een nauwkeurige regulering van het aantal en de soort aan witte cellen in ons bloed.

Wat is leukemie?

Leukemie is een kwaadaardige woekering van witte cellen in het beenmerg. Door nog deels onbekende oorzaken zijn er in hun ontwikkeling nog jonge witte cellen ontstaan die zich niet houden aan de normale regulering. Een oorzaak die al langer bekend is zijn de zogenoemde chromosoomafwijkingen in de celkernen van de kwaadaardige witte cellen. Doordat hierdoor verkeerde informatie vanuit de kern wordt doorgegeven gaan deze cellen zich anders gedragen dan normaal. Er vindt een ongebreidelde groei plaats, waarbij de andere cellen worden verdrongen. De verschijnselen van leukemie hangen daarmee samen. Omdat ook de rode bloedcellen worden verdrongen, krijgt het kind een ernstige bloedarmoede. De bloedplaatjes worden veel te weinig aangemaakt. Daardoor komen er blauwe plekken en overal in de huid puntvormige bloedinkjes. Ook ontstaan er rode vlekjes die niet zijn weg te drukken.

Er zijn wel veel witte cellen, maar hun functie is heel slecht. Dat leidt weer tot infecties, zoals bijvoorbeeld een heftige keelontsteking. Alles tezamen maakt dit de kinderen snel ziek. Ze zien er bleek en heel vermoeid uit. Vroeger was leukemie in korte tijd dodelijk. De vorm die het meest bij kinderen voorkomt is de acute lymfatische leukemie. Door intensieve chemotherapie genezen momenteel veel kinderen. Dit aantal is thans zestig procent. Dit neemt niet weg dat de behandeling voor kinderen en hun ouders, die ook alles meemaken, een zware last vormt. Dit geldt vooral voor de eerste tijd, wanneer de kwaadaardige cellen door de chemotherapie het lichaam worden uitgewerkt. Eenmaal vrij van kwaadaardige cellen komt het kind in remissie. Daarna zijn medicijnen nodig om deze fase te onderhouden. De keuze van het behandelschema is afhankelijk van een aantal risicofactoren. Daartoe worden onder andere de beginleeftijd en het aantal witte cellen in het begin gerekend. De eerste behandelfase vindt plaats in academische ziekenhuizen door kinderoncologen of hematologen. Recidiven kunnen optreden in het beenmerg, centraal zenuwstelsel en testikels.

Bloedplaatjes

Bloedplaatjes of trombocyten wpelen een rol bij de stolling. Er komt een ziekte voor waarbij plotseling het aantal bloedplaatjes sterk daalt (ITP -idiopatische trombocytopenische purpura). Daardoor treden blauwe plekken op en komen er kleine puntvormige bloedinkjes in de huid. Ook kunnen slijmvliesbloedingen zoals spontane bloedneuzen optreden. De behandeling is afhankelijk van de daling van het aantal plaatjes. Bij zeer lage aantallen zal ziekenhuisopname nodig zijn. Gelukkig is het beloop meestal goed. Bij enkele kinderen ontstaat een chronische vorm.
Een tekort aan bloedplaatjes heeft niets te maken met bloederziekte of hemofilie.

Bloedstolling

Waardoor ontstaat hemofilie?

De stolling wordt behalve door de plaatjes gereguleerd door bepaalde eiwitten in het bloed, de zogenoemde stollingsfactoren. Een tekort aan één van deze factoren (No VIII) leidt tot hemofilie of bloederziekte, een andere (No IX) veroorzaakt hemofilie B. Ongeveer tachtig procent van de hemofiliepatiëntjes heeft hemofilie A. Het grootste deel daarvan heeft al voor het eerste jaar een sterke bloedingsneiging laten zien. Bloedingen komen voor aan het tandvlees of aan de tong, maar vooral ook in de spieren en de gewrichten. Onbehandeld zijn er langdurige bloedingen die met name bij de gewrichten tot schade aan het kraakbeen zullen leiden. De behandeling bestaat uit het in een bloedvat injecteren van een geconcentreerde hoeveelheid factor VIII. Hemofilie A kent een geslachtsgebonden overerving. Dat wil zeggen dat moeders drager zijn, maar zelf geen verschijnselen vertonen. Zij kunnen de ziekte echter doorgeven aan hun zonen. De kans is vijftig procent om dan als jongen e ziekte te krijgen. Eveneens hebben haar dochters weer vijftig procent kans om draagster te worden.

De ziekte van vin Willebrand wordt veroorzaakt door een tekort aan de von Willebrandt-factor, een transporteiwit waaraan ook factor VIII is gekoppeld. Er is een aantal varianten van de ziekte bekend. De verschijnselen zijn versterkte neiging tot neusbloedingen. , tandvleesbloedingen, lang nabloeden uit sneetjes en na chirurgische ingrepen. De diagnose is niet ltijd gemakkelijk te stellen, zeker niet bij milde vormen. Nadat bij een patiënt een bloeding is ontstaan, bijvoorbeeld door een valpartij, bestaat de behandeling uit het toedienen van de von Willebrandt-factor. Gewrichtsafwijkingen komen bij de ziekte van von Willebrandy nauwelijks voor.

De bezinking

Veelal wordt de bloedbezinking bepaald, tezamen met het hemoglobinegehalte, en het aantal witte cellen. Bij een ontstekingsreactie gaat de bezinking omhoog. (De bezinking wordt uitgedrukt in mm per uur). Een normale bezinking kan bij acute hevige infecties voorkomen, terwijl een geringe verkoudheid een verhoging veroorzaakt. De bezinking is dus lang niet altijd een maat voor de ernst van een infectie. Voor de interpretatie is het hele spectrum van alle gegevens van groot belang.