Vlinders in je buik: waar komen die vandaan?

Iedereen kent het wel: de kriebels die je in je buik voelt als je zenuwachtig bent, of als een der Cupido's pijlen je getroffen heeft. En de zogenoemde "onderbuikgevoelens", ofwel je intuïtie. Maar wat hebben onze darmen nu toch te maken met dit soort gevoelens? Sturen onze hersenen aan tot die kriebels, of kan het ook andersom het geval zijn: rommelt er eerst wat in je buik, dat zich vervolgens laat interpreteren door je hersenen? En waar zijn die vlinders eigenlijk goed voor?

Hoe krijg je de kriebels?

Nog enkele minuten en je auditie begint... In je gedachten repeteer je het steeds maar weer opnieuw, terwijl je voorzichtig fantaseert over hoe je leven zou kunnen worden na dit cruciale moment. Maar ook komen allerlei doemscenario's in je op: wat als je een black-out krijgt, uitglijdt en neervalt... Al deze stress zet je hersenen aan tot het afgeven van signalen die je hart heftig doen bonzen, je het zweet doen uitbreken en - niet te vergeten - dat akelige gevoel in je buik veroorzaken.

Niet alleen zenuwen, maar ook gevoelens van verliefdheid en onbehagen worden in je buik weerspiegeld. Met andere woorden, je buik reageert op emoties, zowel positieve als negatieve. Deze emoties worden tot stand gebracht in je hersenen, in het bijzonder door het limbische systeem. Het is gebleken dat deze hersenstructuren eveneens betrokken zijn bij de viscerale sensoriek, ofwel gevoel dat afkomstig is van de organen (Van Oudenhove 2009, Hamdy 2008). Mogelijk is dit de oorzaak van de nauwe samenhang tussen emoties en het gevoel in de buik. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat wanneer deze hersengebieden elektrisch worden gestimuleerd, er allerlei viscerale percepties kunnen worden opgewekt in maag en darmen. Met andere woorden: elektrische prikkeling van deze hersengebieden simuleert signalen afkomstig van organen, waardoor het brein die activiteit projecteert op de organen en daar de gevoelswaarneming lokaliseert. Het zou kunnen dat iets soortgelijks ook bij situaties die gerelateerd zijn aan emoties het geval is; ofwel dat de hersenactiviteit die gepaard gaat met emoties rechtstreeks de hersengebieden activeert die de viscerale perceptie opwekken. Op deze manier zouden kriebels in de buik gevoeld kunnen worden zonder dat er daadwerkelijk iets in de buik gaande is. In feite zou dat betekenen dat we ons die vlinders maar "inbeelden".

Een andere mogelijkheid is dat de stresshormonen die door de hersenen worden geproduceerd in situaties met een emotionele lading de oorzaak zijn van de gevoelde kriebels. Via het bloed bereiken de stresshormonen de maag, waar zich veel sensorische neuronen bevinden. Via een reactie op stresshormoon zouden deze neuronen de kriebels tot stand kunnen brengen (Blakeshee 1996).

Er is nog veel onduidelijkheid met betrekking tot het mechanisme dat daadwerkelijk verantwoordelijk is voor de gevoelens die in onze buik kunnen worden opgewekt. Helaas is het aantal wetenschappers dat zich hiermee bezighoudt schaars, wat betekent dat het antwoord waarschijnlijk nog een tijdje op zich zal laten wachten. Toch heeft het onderzoek in dit wetenschapsgebied al wat interessante bevindingen gedaan, die erop wijzen dat het maagdarmstelsel en emoties nauw met elkaar verbonden zijn.

De gesteldheid van je buik beïnvloedt het gemoed

Uit onderzoek is gebleken dat de koppeling tussen emoties en sensaties in de buik ook de andere kant op kan werken, ofwel van de buik naar de hersenen (Goehler et al. 2007). Dit is een belangrijke bevinding, met name omdat het een nieuw perspectief biedt op het Irritable Bowel Syndrome. IBS, een aandoening die wordt gekenmerkt door chronische darmklachten, gaat vaak gepaard met psychische klachten, zoals depressiviteit. Veel artsen en onderzoekers gaan ervan uit dat de emotionele gesteldheid (met name stress) overgevoeligheid van de darmen kan veroorzaken, met IBS als gevolg. De emotie wordt dus gezien als de oorzaak van de verschijnselen in de buik, zoals ook hierboven voor zenuwachtigheid werd beschreven. Goehler et al. hebben echter aangetoond dat het tegenovergestelde ook het geval kan zijn: darminfecties kunnen onder meer angstgedrag opwekken. De emotie is dan het gevolg van iets wat primair in de buik gaande is. Aangezien IBS regelmatig volgt op een darminfectie, zouden de psychische klachten bij IBS-patiënten (voor een deel) verklaard kunnen worden als consequentie, ofwel bijverschijnsel. Dit zou van groot belang kunnen zijn voor de behandeling van deze patiënten: als de psychische klachten slechts een symptoom blijken te zijn, is het natuurlijk veel effectiever om de medicatie te richten op de oorzaak in de darmen, in plaats van bijvoorbeeld antidepressiva voor te schrijven.

Wat is het nut van deze interacties?

Verscheidene mechanismen waarmee de sterke koppeling tussen emoties en het maagdarmstelsel tot stand zou kunnen komen zijn besproken. Daarmee is echter nog niet gezegd waarom deze systemen zoveel interactie met elkaar vertonen: wat is het nut ervan voor ons dagelijks functioneren?

Goehler et al. geven hier de volgende verklaring voor: als een dier een infectie oploopt in de darmen, zou de signalering naar de hersenen als een vroeg waarschuwingssignaal kunnen dienen. Voordat de infectie uitmondt in ziekteverschijnselen, die het dier zwak maken, zorgt een geïnduceerde gedragsaanpassing ervoor dat het dier voorzichtiger wordt en zich bijvoorbeeld niet in risicovolle gebieden waagt (waar het in aanraking kan komen met roofdieren).

Voor de mens is een dergelijke verklaring natuurlijk wat primitief. Toch zijn er wel zinvolle redenen denkbaar voor een nauw verband tussen emoties en de buik. Denk bijvoorbeeld aan het chagrijn dat kan worden opgewekt als je te lang niets gegeten hebt: een regelmatig voedingspatroon is immers cruciaal voor je gezondheid en functioneren. En wat zou verliefdheid zijn zonder een hevig kloppend hart, zwakke knieën en die op hol geslagen vlinders in je buik? Emotie is niet slechts een kwestie van een proces in je hersenen, je voelt het pas als heel je lichaam er in meegesleept wordt (James 1890).