Waarom komen kinderen steeds vroeger in de puberteit?

Meisjes worden eerder ongesteld dan vroeger. Niet zelden begint de eerste menstruatie al op hun achtste. Ook bij jongens zie je iets vergelijkbaars. Kwamen zij eerder rond hun elfde in de puberteit, nu zijn de eerste tekenen (bal- en schaamhaar groei) al zichtbaar op hun negende op tiende. Hoe komt dit en wie of wat is hier schuldig aan?

Overgewicht

Één van de verdachten is overgewicht. In de periode dat de puberteit steeds vroeger kwam, nam het aantal te zware kinderen fors toe. Dat kan invloed hebben op het begin van de puberteit. Een kinderlichaam is geëvolueerd om zich pas klaar te maken voor volwassenheid als er voldoende te eten is. Wanneer voedsel schaars is, komt de puberteit pas later of helemaal niet op gang. Logisch, want het zoeken van een partner, vrijen, zwanger zijn, baren, borstvoeding geven en voor een kind zorgen: dat kost de ouders bakken energie. Daar begin je niet aan tijdens een hongersnood.
Maar het lichaam van obese kinderen registreert nu juist een overvloed aan voedingsstoffen. Het lichaam denkt: dan kan ik nu ook wel beginnen aan de puberteit. Het heeft voldoende reserves waar het op kan terugvallen en hoe eerder het lichaam (in theorie) begint met kinderen, hoe meer kinderen er geboren kunnen worden.

Vet kan, net als de eierstokken, het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen aanmaken. Als het niveau daarvan stijgt, gaan de borstcellen van jonge meisjes groeien. Wie meer vet heeft, heeft ook vaker meer leptine in zijn lichaam, een groeihormoon dat erom bekend staat dat het bij meisjes én jongens de puberteit kan opstarten.

Is overgewicht dus de schuldige? Nee. Want lang niet alle kinderen die al heel jong in de puberteit komen hebben overgewicht of zijn (te) dik. Zo blijkt uit een onderzoek in Denemarken. Zo werden in 1991 duizend blanke meisjes uit de Deense middenklasse ondervraagd over de eerste menstruatie en hun borstgroei werd uitgebreid in kaart gebracht. Lise Aksglaede van het academisch ziekenhuis in Kopenhagen herhaalde dit onderzoek in 2006. Meisjes die in 2006 onder de loep werden genomen,kregen gemiddeld een jaar eerder borsten en ze werden vier maanden eerder ongesteld. Maar deze meisjes van vijftien jaar later waren nauwelijks zwaarder. Zowel in 1991 als in 2006 waren bijna alle meisjes dun. En dus concludeerde de Deense onderzoeker dat overgewicht en lichaamsvet niet de boosdoener was. Maar wat dan wel?

Plastic speelgoed

Onze omgeving zit vol stoffen die op oestrogeen lijken. Die zitten onder andere in plastic babyflesjes, speelgoed, autobekleding, handcrème en shampoo. Deze stoffen zijn nuttig. Ze maken plastic buigbaar, of werken brandvertragend.
Als er een stof langskomt die in de verte wat van oestrogeen weg heeft, dan gaan de borstcellen groeien. Onderzoekers hebben verschillende van de eerder genoemde spullen versnipperd en opgelost in zout water, die zij vervolgens druppelde op schaaltjes met borstcellen die gevoelig zijn voor oestrogeen. Die cellen lieten een significante groei zien.

Toch verklaart dit niet waarom ook jongens eerder gaan puberen. De groei van de penis en ballen wordt niet veroorzaakt door oestrogeen. Die zorgt er vaak voor dat jongens grote kans hebben op een kleinere penis en een lagere spermaproductie. Jongens zouden dan juist later in de puberteit moeten komen, wat niet het geval is.

Armoede

Het is al vaker gebleken: laagopgeleide en arme mensen leven in het algemeen minder lang in goede gezondheid. Gemiddeld gaan arme mensen zeven jaar eerder dood. Op dieren heeft een korte levensverwachting duidelijk invloed: ze maken eerder kinderen onder het mom: ' nu het nog kan.'
In meerdere westerse landen is een patroon zichtbaar dat armere mensen meer kans hebben op een tienerzwangerschap.

Stress

Maar hoe weet een lichaam van een zevenjarige wat zijn of haar levensverwachting zal zijn? Een oorzaak kan zijn dat mensen die leven in armoede, vaker te maken hebben met stress.
Mensen zijn groepsdieren. Wie minder te besteden heeft van een ander, minder status en macht heeft, een oude kapotte auto of een kleiner huis, lijdt daaronder. Arme kinderen wonen vaker in onveilige wijken, hebben een vader die er vandoor is gegaan of worden thuis mishandeld. Genoeg stress is een teken van het lichaam dat het beter is om sneller te leven en de genen door te geven.
Maar waarom komen jongens en meisjes nu eerder in de puberteit dan pakweg een jaar of dertig jaar terug? Toen was er ook armoede. Toch wordt de inkomensongelijkheid tussen de klassen groter. En die ongelijkheid geeft stress.
In de VS werd daar nader naar gekeken. In één van de armste wijken in New York had 15,2 procent van de meisjes al op hun zevende borsten. In de welgestelde Bay Area bij San Francisco was dat 'maar' 11,3 procent.

Is vroeg puberen dan erg?

Voor kinderen is het lastig te verwerken om een lijf te hebben dat er veel ouder uitziet dan dat ze geestelijk zijn. Een meisje van acht jaar kan misschien borstjes hebben, maar kan het moeilijk hebben met het interpreteren van seksueel getinte opmerkingen.
Er zijn ook gevolgen voor het lichaam zelf. Hoe eerder borsten of ballen beginnen te groeien, hoe groter de kans is op het onstaan van kanker in een later stadium.
Veel wetenschappers vinden het daarom belangrijk dat we beter leren begrijpen waarom die puberteit nou steeds eerder komt.