Wat leren kinderen tijdens vrij spelen?

Spelen hoort bij kinderen en dan vooral vrij spelen zonder dat hierbij een volwassene aanwezig is. Kinderen leren namelijk veel over sociaal gedrag wanneer ze samen spelen, zonder dat er een volwassene aanwezig is om in te grijpen. Bovendien bewegen kinderen ook meer wanneer er geen volwassenen aanwezig zijn, wat weer goed is voor hun motoriek en voor hun zelfvertrouwen. Waarom is het zo belangrijk dat kinderen af en toe spelen zonder toezicht?

Sociaal gedrag

De kindertijd is de tijd waarin je moet leren. Leren lopen, leren fietsen, leren lezen, leren schrijven, maar ook het aanleren van sociaal gedrag. Dit gaat niet zonder slag of stoot. Af en toe zal het kind zijn neus stoten, maar hier leert hij van. Kinderen die niet de kans krijgen om ruzie te maken of te vechten voor hun plaats in de groep krijgen een verstoord zelfbeeld. Het is dus niet goed om een kind voortdurend als een soort helikopter in de gaten te houden en in te grijpen wanneer het mis dreigt te gaan. Hier leert een kind niets van.

Impulsbeheersing

Wanneer kinderen samen spelen en de competitie aangaan leren ze heel veel over zelfregulatie. Je moet op je beurt wachten en driftbuien omdat je verliest worden niet gewaardeerd door speelkameraadjes. Wanneer je ruzie maakt omdat je verloren hebt of het niet eens bent met de spelregels, zal je die ruzie naderhand zelf weer moeten bijleggen, anders lig je uit de groep. Het is belangrijk om het spel eerlijk te laten verlopen, dus hierover moet onderhandeld worden en zo leer je dat je niet altijd je zin kan krijgen en compromissen moet sluiten. Dit betekent dat je leert je impulsen te bedwingen en te controleren.

Counterfactual thinking

Met rollenspellen leren kinderen om in de huid van een ander te kruipen. Ze durven dan ook te experimenteren met gedrag. Het is immers maar een spel en niet echt. Counterfactual thinking is eigenlijk alternatieven bedenken. Wat als…? Had ik maar… Met deze gedachten blikken we terug op de situatie in het verleden en beoordelen we achteraf ons eigen gedrag. Hierdoor leren we wat we de volgende keer beter kunnen doen. Counterfactual thinking kan dus een positief effect hebben wanneer je dit inzet als zelfreflectie. De basis hiervoor wordt al op kleuterleeftijd gelegd tijdens het spelen van rollenspellen.

Risico’s nemen

Ouders zijn vaak bang dat kinderen onverantwoorde risico’s nemen wanneer ze niet aanwezig zijn, maar avontuur en risico horen bij het leven. Ook bij het leven van kinderen. Zonder af en toe te vallen en hun grenzen te verkennen worden ze niet wijzer. Zonder dat leren ze niet om zichzelf te redden in verschillende situaties en belemmer je het kind in zijn weg naar zelfstandigheid. Een kind moet zijn grenzen en mogelijkheden leren kennen en onderzoeken en daarbij hoort vallen en opstaan. Zonder blauwe plekken leert hij de fysieke mogelijkheden van zijn lichaam niet kennen.

Gelijkwaardige communicatie

Wanneer kinderen samen communiceren is er sprake van gelijkwaardige communicatie. Een vraag is een vraag en geen test. Volwassenen zijn vaak geneigd om kinderen vragen te stellen waarop zij zelf het antwoord al weten:

• Wat voor kleur is deze auto?
• Hoe spel je dat woord?
• Hoeveel blokken heb je nu op elkaar gestapeld?

Dit zijn geen echte vragen. Je bent het kind aan het testen en er is geen sprake van gelijkwaardigheid. Wanneer kinderen samen communiceren is er wel sprake van gelijkwaardigheid. Dit samen communiceren lijkt dan ook veel meer op de manier waarop ze later met collega’s communiceren. Er wordt onderhandeld, het kind probeert de ander te beïnvloeden of gaat op zoek naar medestanders om zijn gelijk te halen. Allemaal vaardigheden waar ze later in sociale interacties iets aan hebben.

Te weinig spelen zorgt voor labiele volwassenen

Volgens de Amerikaanse psycholoog Peter Gray van Boston College kan de toename van psychische problemen bij jongeren verklaard worden door een tekort aan vrij spel. Kinderen spelen steeds minder buiten. Thuis zijn de ouders in de buurt om in te grijpen bij conflicten en op school is er een pleinwacht of leerkracht aanwezig die hetzelfde doet. Er is dus altijd een volwassene aanwezig die ingrijpt wanneer het even wat minder gaat en hierdoor leren ze niet om sociale problemen zelf op te lossen. Zo ontstaan er volwassenen die niet het vermogen hebben aangeleerd zelf hun problemen op te lossen, maar die verwachten dat ze hiermee worden geholpen.

Het geheime leven van 4-jarigen

De documentaire ‘Het geheime leven van 4-jarigen’ (geproduceerd door Zodiak Nederland, 2017) laat zien hoe kinderen spelen wanneer volwassenen zich op de achtergrond houden. Zo zie je dat deze kleuters zich gedragen als grote mensen en dat ook kleine kinderen een eigen rol spelen in een groep. Het ene kind is de leider, de ander de onderhandelaar, de volgende de vredestichter enz. In de documentaire zie je dat kinderen die zich negatief gedragen worden genegeerd. Dat is heel vervelend, dus uiteindelijk leren deze kinderen om hun impulsen te onderdrukken en sociaal aanvaardbaar gedrag te vertonen. Tijdens deze documentaire worden de gedragingen van de kinderen voorzien van deskundig commentaar door ontwikkelingspsycholoog Steven Pont en pedagoog Minchenu Maduro.