Berkensap en berkenwijn

Maart voorjaarstijd en ook tijd voor een herborist om boomsappen af te tappen. Vooral het berkensap heeft een eeuwenoude reputatie als bloedzuiverende gezondheidsdrank. De naam berk is zeer oud en mogelijk afgeleid van het sanskriet bhurga, wat betekent 'boom waarvan de bast gebruikt wordt om op te schrijven'. De berk werd al zo'n 5000 jaar geleden toegepast bij de bouw van huizen, er zijn sporen gevonden van woningen waarvan de wanden gevlochten waren van berkentakken, bepleisterd met koemest en leem.

De berk was een boom die bescherming bood en werd gebruikt om het boze oog te weren. In Engeland dacht men dat het geluk bracht om bogen van gevlochten berkentakken boven de huisdeuren te hangen. In Schotland deed men dat ook boven uithangborden in de steden. Er was een tijd dat men er trouwde 'over de berkenbezem': de trouwlustigen sprongen één voor één over een berkenbezem die op de drempel van de huisdeur was gelegd en daarmee was hun huwelijk gesloten.

Vroeger gebruik van berk en berkensap

Op het platteland werd de berk voor tal van doeleinden gebruikt. Pechey (1649) beschrijft daar enkele van: 'De dunne twijgen wer­den vroeger gebruikt voor de staf van de magistraat, nu dienen zij om lastige jongens te tuchtigen, om wilde paarden te temmen, maar ook om bezems van te maken... Vissers in Northumberland vissen 's nachts bij het licht van de bast: zij steken deze in een gespleten stok die dient als een kandelaar, en zo kunnen zij genoeg zien om met hun drietand de vis te vangen.'

Pacqué eind 19de eeuw schrijft in zijn 'De Vlaamsche Volksnamen der planten..' dat 'het aftreksel der bladeren wordt gebruikt tegen waterzucht, het pootje en de jicht. Het sap van de boom geeft na gisting een schuimende drank die gebruikt wordt als bloedzuiverend middel bij huid- en blaasziekten.

Het sap, kan men zo vers opdrinken of gebruiken voor het maken van dranken zoals bier, wijn en zelfs azijn.

Een recept voor Berkesapwijn kan er zo uitzien

• 4,5 liter berkensap
• 1 kg suiker
• 200 g rozijnen, kleingesneden
• het sap van 2 citroenen
• wijngist

Kook het berkensap zo snel mogelijk na het aftappen, want het bederft snel. Voeg de suiker aan het kokende sap toe en laat alles 10 minuten zachtjes koken op een laag vuur. Doe de rozijnen in een plastic emmer, giet het kokende sap over de rozijnen en voeg het citroensap eraan toe. Bereid de gist zoals op de verpakking is vermeld en voeg deze toe aan het tot lichaamstemperatuur afge­koeld berkensapmengsel. Laat het sap 3 dagen in de afgedekte emmer fermenteren, giet het daarna door een fijne zeef in een glazen fles (van 4,5 liter) met een waterslot. Laat de wijn zolang op een warme plaats staan tot er geen fermentatie meer plaats­vindt. Doe de wijn in een schone fles en laat hem zolang staan tot alle bezinksel op de bodem van de fles ligt. U kunt de wijn ook filteren in een schone fles. Bottel de berkensapwijn in schoon­gemaakte, gesteriliseerde wijnflessen, sluit ze met kurken af en bewaar de flessen op een koele plaats. U kunt deze wijn na een maand drinken,

Aftappen van sap

Tap het sap in de maart af van volwassen bomen. Zelf tap ik sap door een naar omlaag gebogen tak met een snoeischaar schuin af te knippen. Ik steek er een fles over en maak ze vast . Deze methode is het makkelijkst en het meest veilig voor de boom.
De oude klassieke manier om sap te winnen is het boren van een schuin oplopend gaatje in de bast van de berk, ongeveer 45 cm boven de grond. Steek er een stukje slang in, waarvan de andere kant via een stop, gemaakt van filtreerpapier of watten, uitmondt in een fles. Sluit het gaatje na het aftappen af met een stevige kurk, zodat de boom niet blijft lekken.
Het aftappen gaat veel gemakkelijker dan je denkt, binnen 24 uur kan 2 liter sap worden verkregen.