Insecten als medicijn

Planten zijn door de eeuwen heen als voedsel en als medicijn in gebruik geweest, maar ook andere natuurproducten, zoals dieren, delen van dieren, insecten, uitscheidingsproducten (slijm en slangengif), gesteenten en klei zijn in alle culturen op een of andere manier in gebruik geweest. Over andere medicijnen uit de natuur, een beetje geschiedenis.

Spinnen en spinnenwebben

In de Middeleeuwen dacht men in Zuid Europa dat een beet van een spin de besmettelijke ziekte 'tarantisme' tot gevolg had (Lloyd, 1921). De slachtoffers schenen een grote drang tot dansen te krijgen. Spinnen gebruiken het gif om er insecten mee te verdoven. Homeopaten gebruiken preparaten van vogelspinnen (Mygale lasidore).
Van het web van spinnen wordt gezegd dat het farmaceutische kwaliteiten heeft (Lloyd, 1921). Plinius (1ste eeuw A.D.) vermeldde, dat spinnenwebben tegen loopogen zouden helpen en samen met olie wonden in gewrichten zou genezen. In die tijd roeiden chirurgen wratten met wortel en al uit door spinnenwebben in een bal te rollen en deze op de wrat te leggen en in brand te steken. Spinnenwebben werden ook gebruikt om bloed te laten stollen en het zou ontstekingen tegengaan. Amerikaanse Indianen uit Noord Carolina VS gebruikten het ook voor dit doel en om koortsaanvallen tegen te gaan. Het wordt zelfs vermeld als middel tegen bestrijding van malaria. In 1865 wordt vermeld dat het ook gebruikt kon worden om astma en chronische hoest tegen te gaan. Tot en met 1920 werd het web gebruikt in de vorm van pillen of in alcoholische farmaceutische preparaten "Tela Araneae" genoemd.

Mieren

Mieren werden tegen van alles en nog wat gebruikt: doofheid, lintworm, beroertes, lepra en schurft. Dit zou te maken kunnen hebben met de brandende werking van het mierenzuur omdat dit in waterige oplossing jeuk, irritatie en rood worden van de huid veroorzaakt. De officiële medische status van dit geneesmiddel bleek uit het middel "Spiritus Formicarium", een aftreksel van geplette mieren in alcohol. Dit werd gebruikt om haargroei op het gezicht bij kinderen te voorkomen en om bepaalde huidziekten te genezen zoals lepra, sproeten of puistjes.

Kakkerlakken

Kakkerlakken (Peripleneta orientalis) werden inwendig gebruikt tegen beroertes, de nierziekte 'Bright's disease' en kinkhoest en uitwendig als een afkooksel tegen steenpuisten, zweren, en wratten. Roepke (1952) vermeldt dat op Java bij kinderen met hardnekkige hoest de grote bruinzwarte kakkerlak Panesthia javanica levend in hun mond werd gestopt. Hij zegt: "Die stumpers moeten het beest zomaar doorslikken! Het is om te rillen, maar is hier misschien sprake van enige psychotherapeutische werking?"

Gallen

Gallen zijn woekeringen van een bepaald deel van de plant als reactie op de aanwezigheid van een insect. Bekend zijn bijvoorbeeld de eikengalappels veroorzaakt door een galwesp. Van de Griekse tijd tot nu zijn gallen verhandeld als voedsel en medicijn. Voor de industrie en handel waren ze nog belangrijker. Er werd inkt, looizuur of zwarte verfstof voor leer van gemaakt. In de Middeleeuwen werden gallen vaak gezien als iets bovennatuurlijk en ook gebruikt om de toekomst te voorspellen (Fagan, 1918). Bijvoorbeeld als de gal een made bevatte dan zou men het jaar daarop een hongersnood kunnen verwachten, bevatte het een vlieg dan oorlog en een spin dan zou er pest komen. Een gal van de sumak of looiersboom (Rhus glabra) wordt medicinaal gebruikt bij de Chippewa Indianen in Minnesota, VS. De gal wordt geproduceerd door een Eriophyes mijt (Riley, 1919). De vervormde delen van de boom worden verzameld door de medicijnman en een aftreksel hiervan wordt gebruikt als middel tegen diarree. Gallen bevatten veel tannine of looizuur en werken daarom stoppend. In de Farmacopee van de VS worden de geneeskrachtige gallen van de eik Quercus infectoria vermeld. Deze gallen, veroorzaakt door de wesp Cynips gallae-tinctoriae, zijn sferoïdaal van vorm met een diameter van ongeveer 1-2 cm diameter. Ze worden ook wel Aleppo gallen genoemd omdat ze vroeger in grote getale in de buurt van deze Syrische stad werden gekweekt. Van deze gallen maakte men een duurzame inkt die zeer geschikt was voor het gebruik in gerechtshoven.

In de apothekershandboeken

In het farmacognostisch handboek van Schröder worden de gallen beschreven als ‘kogelronde, soms enigszins peervormige, lichter of donkerder olijfgroene, zware, harde voorwerpen met een vooral op de bovenste helft spitsbultige oppervlakte en een kleine centrale ronde holte, vanwaar bij vele een smalle buisvormige opening naar den omtrek loopt. Bij niet doorboorde galnoten in de centrale holte zien we de resten van de galwesp of haar larven. In die tijd kwamen er verschillende soorten galnoten in de handel. De hoogst geschatte zijn de Gallae Halepenses of Aleppo-galnoten. De galnoten, die in ons land op eiken gevonden worden, zijn anders van vorm, glad en kogelrond en bevatten veel minder looizuur (25—30%).