Meningitis: symptomen, diagnose, behandeling en oorzaken

Meningitis (ook wel bekend als hersenvliesontsteking of nekkramp) is een ernstige ziekte en treft vooral baby’s, kinderen, jongeren en mensen met een zwak immuunsysteem. De ziekte zorgt voor een ontsteking van de vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omhullen. Ook kan bloedvergiftiging optreden. Voor de overlevingskans van de zieke is het belangrijk dat de klachten snel worden herkend.

Symptomen

De ziekte kan binnen een uur paar uur toeslaan, maar meningitis kan zich ook in de loop van enkele dagen ontwikkelen. Bij meningitis en meningokokkenbloedvergiftiging treden kenmerkende symptomen op. De meeste voorkomende klachten zijn:

• Zware hoofdpijn
• Stijve nek (nek niet op borst kunnen leggen)
• Geen licht kunnen verdragen
• Lusteloosheid
• Koorts
• Koude handen/en of voeten
• Overgeven
• Diarree
• Bij bloedvergiftiging: huiduitslag
• Bij bloedvergiftiging: pijn in gewrichten

Symptomen bij baby’s en jonge kinderen

• Kermend gehuil
• Koorts
• Koude handen/en of voeten
• Overgeven
• Niet eten
• Lichaam voelt zwak
• Witte vlekkerige huid
• Kind wordt moeilijk wakker
• Bij bloedvergiftiging: huiduitslag

Diagnose

Om de diagnose meningitis te kunnen stellen moeten er verschillende onderzoeken worden uitgevoerd. Bloedonderzoek kan uitwijzen of er sprake is van bacteriële meningitis. Ook wordt het cerebrospiaal vocht onderzocht. Deze vloeistof wordt uit het lichaam gehaald via een lumbaalpunctie. Met een dunne naald wordt vocht uit de rug gehaald. Gezond cerebrospiaal vocht bevat geen witte bloedcellen. Bij bacteriële meningitis kan het vocht er niet helder uitzien. De aanwezigheid van witte bloedcellen wijst erop dat het lichaam probeert de indringer in het lichaam tegen te werken.

Behandeling

Het is belangrijk om bij symptomen van meningitis meteen naar de huisarts te gaan. Als die vermoedt dat er sprake is van hersenvliesontsteking of nekkramp volgt meteen een verwijzing naar het ziekenhuis. Bij huiduitslag (bloedvergiftiging) dient er onmiddellijk antibiotica te worden gegeven. In het ziekenhuis wordt de patiënt behandeld met antibiotica via een infuus en eventueel medicijnen tegen de pijn en misselijkheid. Veel patiënten worden de eerste dagen behandeld op de intensive care. Antibiotica wordt voorgeschreven bij bacteriële meningitis. Bij virale meningitis heeft het geen zin om antibiotica te geven, omdat die geen virussen bestrijden. Een deel van de patiënten met meningitis overleeft de ziekte niet.

Bloedvergiftiging

Bacteriën die de hersen- en ruggenmergvliezen aanvallen kunnen ook het bloed infecteren. Dat gebeurt vooral als er sprake is van het meningokokkenmeningitis. Sommige patiënten hebben alleen last van een bloedvergiftiging. Sepsis is te herkennen aan huiduitslag. Dat begint met kleine rode spikkels die uiteindelijk veranderen in grote paarse vlekken. Als er sprake is van bloedvergiftiging is medisch ingrijpen noodzakelijk. Er dient meteen met antibiotica te worden gestart, omdat organen dreigen uit te vallen.

Blijvende gevolgen

Patiënten die meningitis hebben overleefd kampen vaak met blijvende gevolgen. De bloedvergiftiging kan leiden tot artritis, stijve gewrichten en een gehavende huid. In sommige gevallen zijn artsen genoodzaakt om vingers, tenen, armen en/of benen te amputeren. Eén op de tien patiënten met meningokokken blijft na de ziekte met een beperking zitten. Baby’s die pneumokokken hebben overleefd hebben een nog grotere kans op handicaps. Blijvende gevolgen kunnen zijn: verlies van geheugen, problemen met concentreren, chronische hoofdpijn, slechthorendheid/doofheid, epileptische aanvallen, verlamming, zichtproblemen en problemen met spreken. Vaak duurt de revalidatie maanden. Ook moet de patiënt accepteren dat hij een beperking heeft en moet hij daarmee leren leven.

Oorzaken

Meningokokken worden veroorzaakt door bacteriën, virussen, protozoa en schimmels. Bekende bacteriesoorten zijn meningokokkenmeningitis, pneunokokkenmeningitis en hib-meningitis. Alleen meningokokkenmeningitis kan zorgen voor een epidemie. Als er sprake is van een virus, is er mogelijk een uitbraak aan de gang. Virale meningitis verloopt doorgaans minder ernstig dan bacteriële meningitis. In zeldzame gevallen zijn schimmels en protozoa (eencellige wezens in zoetwatermeren) de oorzaak. De vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omhullen bevatten drie delen, namelijk een harde laag, de middelste laag en een lichte laag met veel bloedvaten. Bij meningitis raken zowel de vliezen als het cerebrospinaal vocht geïnfecteerd.

Preventie

Meningitis kan gedeeltelijk worden voorkomen met inentingen. Er bestaat niet tegen alle soorten meningitis vaccins. Kinderen worden als ze veertien maanden oud zijn gevaccineerd tegen meningococ type C (tegen A en B bestaat geen serum). Ook krijgen kinderen meermaals een inenting tegen pneumokokken. Dat gebeurt op de leeftijd van twee, drie, vier en elf maanden.