Ziekte van Sanfilippo: fatale hersenziekte, kinderdementie

De kleinste cellen in het lichaam maken intern afvalstoffen aan, welke ook door die cellen worden verwerkt. Normaal betekent het dat heparansulfaat wordt gerecycled en deels afgevoerd, zodat we er geen overlast van hebben. Indien die verwerking niet goed werkt, dan worden afvalstoffen aan het lichaam vrijgegeven. Daardoor kunnen lokaal hoge gifconcentraties voordoen. Wat houdt de ziekte van Sanfilippo in, waarom is het een lysosomale stapelingsziekte en hoe leidt het tot dementie als ook versneld overlijden van het kind?

Mucopolysaccharidosis type III, MPSIII

• Heparansulfaat
• Stapelingsziekte nader toegelicht
• Aangetaste hersenen
• Motoriek, geheugen en dementie
• Versneld overlijden door ziekte van Sanfilippo
• Onderzoek naar chaperones eiwitten

Heparansulfaat

Heparansulfaatproteoglycanen - kortweg heparansulfaat genoemd - is een afvalstof binnen de stofwisseling van de celorganel. Dit zijn de kleinste cellen van het menselijke lichaam, waaraan vele noodzakelijke processen worden toegekend. Normaal worden afvalstoffen door lysosomen van de celorganel weer afgebroken, zodat deze worden gerecycled (lit.3) of op een natuurlijke wijze het lichaam via de urine en/of ontlasting verlaten. In het geval van deze ziekte is er sprake van een ‘lysosomaal enzym defect’, waardoor de afbraak niet wordt uitgevoerd. Oftewel heparansulfaat blijft achter in het lichaam, zodat het als gifstof schade kan toebrengen. Omdat het niet als lichaamsvreemd wordt beschouwd, wordt het niet afgevoerd. Daardoor vindt heparansulfaatneerslag in weefsels en organen plaats (lit.1, lit.2).

Stapelingsziekte nader toegelicht

Indien de lysosomale enzymen niet goed opereren dan kunnen afvalstoffen van de celorganel niet worden gekoppeld en geneutraliseerd. De eigen cellen herkennen de eigen afvalstoffen niet meer, waardoor het via het golgiapparaat (als onderdeel van het endomembraansysteem) (lit.3) uit de cel wordt verbannen. Heparansulfaat kan daarbij door het lichaam gaan zwerven tot het een geschikte plek heeft gevonden om te gaan stapelen. Omdat door slecht werkende lysosomale enzymen de stapeling van deze afvalstof wordt veroorzaakt, valt de ziekte van Sanfilippo onder de noemer ‘lysosomale stapelingsziekten’ (lit.4). Ons lichaam voert zeker tijdens de groei veel stofwisselingsprocessen uit, waardoor een extreem hoge concentratie afvalstoffen aanwezig kan zijn.

Aangetaste hersenen

De gifstof kan overal in het lichaam gaan stapelen, waarbij het bij voorkeur in organen neerslaat. Zeker de hersenen zijn daar extra gevoelig voor. Bij het opgroeien neemt de hoeveelheid afvalstoffen in de hersenen toe, waardoor gezonde cellen worden aangetast. Enerzijds leidt het tot de afbraak van bestaande hersencellen en anderzijds resulteert het in het niet aanleggen van noodzakelijke hersenverbindingen. De combinatie hiervan zorgt ervoor dat het kind met de tijd minder mentale en geestelijke capaciteiten heeft, ondanks dat het kind er verder normaal uitziet.

Motoriek, geheugen en dementie

De ziekte heeft verschillende consequenties. Ondanks dat het kind op zeer jonge leeftijd wel normaal groeit en geestelijk tot ontwikkeling komt, zal snel daarna de invloed merkbaar zijn. Hersenverbindingen worden op een progressieve manier afgebroken, waardoor het aangeleerde wegvalt. Het heeft invloed op hoe het kind beweegt en hoeveel controle er over de spieren is. Daarnaast wordt het geheugen snel aangetast, waardoor men vergeetachtig wordt. Reeds op acht jarige leeftijd kan er sprake zijn van ernstige kinderdementie. Het kind herkent de ouders, de familie of andere naasten niet meer, waarnaast het verdere geheugen wordt aangetast.

Versneld overlijden door ziekte van Sanfilippo

De progressieve afbraak van hersencellen tast naast de voorhoofdskwabben ook de hersenstam aan. Het is verantwoordelijk voor vele basishandelingen van het lichaam. Denk aan het slaapritme, relaxen, motorische bewegingen, de plasneiging, controle over de ontlasting en ademhaling. Indien deze functies geleidelijk aan uitvallen, resulteert het in niet kunnen bewegen, nergens geen controle meer over hebben, waarnaast de longspieren niet meer worden geprikkeld. Deze omstandigheid leidt tot dusver bij alle gevallen tot het vroegtijdig overlijden van het kind. Meestal wordt het tiende levensjaar niet gehaald.

Onderzoek naar chaperones eiwitten

Momenteel is er een onderzoek gaande, waarbij wordt gekeken naar eiwitten welke de functie van lysosomale enzymen kunnen overnemen. Daarbij wordt de aandacht gelegd op de verbetering van eiwitvouwing (lit.1), zodat vervangende chaperones eiwitten de taken kunnen overnemen. Dit onderzoek zal vermoedelijk nog jaren duren, voordat er wetenschappelijke onderbouwing is voor een goede behandeling. Ondanks dat de ziekte slechts een aantal kinderen per jaar treft, heeft het verstrekkende consequenties en dus is het van belang om snel de juiste methode te vinden.

Lees verder

• Moyamoya (rookwolk) syndroom: vernauwing slagader hersenen
• Hersenziekte: een kwart krijgt het, wat zijn de gevolgen?
• BSV ziekte: blindheid, epilepsie en dementie kind