Infectieziekten: virussen, bacteriën, schimmels, parasieten

Infectieziekten veroorzaakt door organismen zoals bacteriën, virussen, schimmels of parasieten zijn vaak niet met het blote oog te zien. Veel organismen leven in en op ons lichaam zonder dat we er enig besef van hebben. Ze zijn normaal gesproken zelfs onschadelijk of zelfs nuttig, maar sommige organismen kunnen ziekten veroorzaken. Ze kunnen doorgegeven worden van persoon tot persoon, via beten van insecten, door inname van besmet voedsel of water of andere risico's in de omgeving.

Wat is een infectieziekte?

Bij een infectieziekte wordt het lichaam bevolkt door een levend organisme dat zich vermenigvuldigt en daarbij schade toebrengt door productie van gifstoffen of gedeeltelijke of totale beschadiging, vertering of vernietiging van de celstructuur. Dergelijke schadelijke organismen zijn voornamelijk microscopisch, maar omvatten ook verschillende grotere organismen, zoals diverse soorten schimmels, wormen en geleedpotigen.

Mensen kunnen elkaar efficiënt doden, maar andere organismen zijn nog doelmatiger: na de Eerste Wereldoorlog was het aantal slachtoffers van de Spaanse griep groter dan dat van de oorlog zelf. Vanaf de conceptie staat de mens voortduren bloot aan infectueuze organismen van het rodehondvirus, dat embryo's beschadigt, tot longontsteking die geruisloos het leven van vele oude mensen beëindigt.

Het bestaan van bacteriën werd voor het eerst aangetoond in de 17de eeuw. Met latere microscopen konden de geleerden veel meer van deze 'microscopische kleine diertjes' ontdekken, die nu micro-organismen worden genoemd. Sommige zijn zo klein dat ze alleen zichtbaar zijn door elektronenmicroscoop. De meeste micro-organismen zijn ongevaarlijk en leven met de mens in harmonie. Bepaalde bacteriën produceren in het darmkanaal bijvoorbeeld enkele vitaminen en absorberen tezelfdertijd een kleine hoeveelheid van ons voedsel. Veel organismen zijn echter schadelijk en worden daarom ziektekiemen genoemd. Ziektekiemen worden verdeeld in vier hoofdgroepen: virussen, bacteriën, schimmels en parasieten.

Virussen

Virussen zijn de kleinste ziektekiemen. Ze kunnen alleen overleven binnen lichaamscellen of andere organismen en voor hun voortplanting vernietigen ze de cel waarin ze zich bevinden. Onze enige natuurlijke verdediging tegen virussen is de vorming van antilichamen uit B-cellen in het beenmerg. Een andere natuurlijke stof die effectief is tegen virussen is interferon, maar dat blijkt zo moeilijk commercieel te produceren te zijn dat het niet gebruikt wordt bij normale bestrijding van virusziekten. Slechts twee of drie medicijnen zijn bruikbaar en dan nog alleen tegen een beperkt aantal virussen.

Bacteriën

Bacterien zijn veel groter en, in tegenstelling tot virussen, zichtbaar onder de normale microscoop. Er bestaan vier hoofdvormen: bolvormig (kokken), staafvormig (bacillen), komvormig (vibrio's) en schroefvormig (spirillen).

Voor de behandeling van de bacteriële infecties worden twee groepen medicijnen gebruikt. De eerste groep noemt men bacteriostatisch en voorkomt de voortplanting. De tweede groep, de antibiotica verstoren de celmembranen, de metabolische weg van bacteriën of dienen als direct vergif.

Schimmels

Schimmels zijn waarschijnlijk de meest voorkomende organismen en bevinden zich in vrijwel alle dier en plantensoorten en hun omgeving. Er is dan ook geen wezenlijk verschil tussen een heksenkring op een grasveld en ringvuur op de huid, bij beide duidt de karakteristieke kring op schimmelgroei.

Slechts zeer weinig schimmels infecteren het menselijk lichaam en als ze dat wel doen beperken ze zich voornamelijk tot het oppervlak (huid, nagels, haar).

Parasieten

Parasieten verdeelt men in drie groepen: protozoën, wormen en geleedpotigen.

• Protozoën zijn nog steeds microscopisch, maar in het algemeen groter dan bacteriën en ze bezitten een sterker ontwikkelde celstructuur.
• Parasitaire wormen tasten op verschillende manieren het menselijk darmkanaal aan en migreren in sommige gevallen naar andere organen van het lichaam, waarbij ze grote cysten veroorzaken of opzwelling van ledematen zoals bij olifantsziekte. Tot deze groep behoren spoelwormen, rondwormen, mijnwormen, platwormen, leverbot en lintwormen.
• Geleedpotigen zoals luizen, vlooien en mijten, infecteren of besmetten de mens niet alleen. Sommige van hen fungeren ook als dragers van micro-organismen, zoals de veroorzakers van vlektyfus en pest.

Enkele infectieziekten

Aids

• Oorzaak: HIV virus
• Overdracht: Geslachtelijk, bloedtransfusie, contact met besmet bloed
• Kenmerken: vernietiging van het immuunsysteem (altijd dodelijk)
• Preventie: vermijden van onveilig geslachtsgemeenschap en besmet bloed
• Behandeling: Antivirale medicijnen (van beperkt nut)

BOF

• Oorzaak: virus
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: koorts, opzwelling van oorspeekselklieren. Bij volwassenen ontsteking van testikels en eierstokken
• Preventie: Immunisering (korte bescherming)
• Behandeling: rusten

Cholera

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: met fecaliën verontreinigd drinkwater. Voornamelijk beperkt tot de tropen
• Kenmerken: Braken en diarree leiden tot uitdroging. Vaak dodelijk
• Preventie: Schoon drinkwater. vaccinatie 6-9 maanden werkzaam
• Behandeling: antibiotica

Difterie

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: infectie van keelholte, ademhaling bemoeilijkt, hartontsteking. Vaak dodelijk. In ontwikkelde landen thans zeldzaam.
• Preventie: Immunisering
• Behandeling: antibiotica

Dysenterie

• Oorzaak: bacteriën
• Overdracht: verontreinigd voedsel of drinkwater
• Kenmerken: diarree, gewichtsverlies, uitdroging
• Preventie: hygiëne, schoon drinkwater
• Behandeling: antibiotica, emetine, rehydratie

Gonorroe

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: geslachtelijk
• Kenmerken: afscheiding, pijn bij urineren, indien niet behandeld kan steriliteit optreden
• Preventie: vermijding van onveilig geslachtsgemeenschap
• Behandeling: antibiotica

Gordelroos (herpes)

• Oorzaak: reactivering van virus dat waterpokken veroorzaakt
• Kenmerken: virus tast zenuwen aan in gezicht, onderbuik en borst wat ernstige pijn veroorzaakt en plaatselijke blaren op de huid veroorzaakt
• Behandeling: acyclovir

Griep (influenza)

• Oorzaak: virus
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: koorts, verlies van eetlust, zwakte. Kan bij ouderen dodelijk zijn
• Preventie: immunisering tegen bepaalde virussen
• Behandeling: rust

Hepatitis A

• Oorzaak: virus
• Overdracht: verontreinigd voedsel of drinkwater
• Kenmerken: leverontsteking veroorzaakt, koorts, misselijkheid en geelzucht
• Preventie: immunisering
• Behandeling: geen effectieve antivirale medicijnen beschikbaar

Hepatitis B

• Oorzaak: virus
• Overdracht: geslachtelijk of via bloed
• Kenmerken: als hepatitis A
• Preventie: immunisering, vermijden van besmet bloed
• Behandeling: ook hier geen effectieve antivirale medicijnen

Hersenvliesontsteking (meningitis)

• Oorzaak: virus of bacteriën
• Overdracht: door de lucht of direct contact
• Kenmerken: hersenvliesontsteking veroorzaakt hoofdpijn, koorts en stuiptrekkingen. Kan dodelijk zijn
• Preventie: vermijding van direct contact
• Behandeling: Bacterieel met antibiotica, virale infectie met rust

Kinkhoest

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: infectie van de luchtpijp en bronchiën veroorzaakt zware hoest, gevolgd door onregelmatig ademhalen
• Preventie: immunisering
• Behandeling: rust

Lepra

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: langdurig of nauw contact
• Kenmerken: verdikking van huis en zenuwen, gevoelloosheid, vervorming en mismaaktheid
• Preventie: vermijding van direct contact
• Behandeling: bestrijding met sulfonaten

Lintworm

• Oorzaak: parasiet
• Overdracht: door geïnfecteerd vlees
• Kenmerken: zwakte, constante honger, gewichtsverlies doordat parasiet voedingsstoffen absorbeert
• Preventie: vermijding van rauw vlees
• Behandeling: anti-wormenmiddel

Longontsteking (pneumonie)

• Oorzaak: bacterie of virus
• Overdracht: door de lucht, direct contact
• Kenmerken: veroorzaakt pijn en moeilijke ademhaling. Kan dodelijk zijn
• Behandeling: antibiotica als veroorzaakt door bacteriën

Malaria

• Oorzaak: parasiet
• Overdracht: muskietenbeten
• Kenmerken: afbraak van rode bloedcellen veroorzaakt hoge koorts en bloedarmoede. Kan dodelijk zijn
• Preventie: gebruik van netten, insectwerende middelen, tabletten innemen voor deze gebieden te bezoeken
• Behandeling: medicijn tegen malaria

Pest

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: door de lucht of vlooienbeten
• Kenmerken: koorts, zwakte, delirium, pijnlijke opgezwollen lymfeklieren. Vaak dodelijk
• Preventie: immunisering
• Behandeling: antibiotica

Rodehond

• Oorzaak: virus
• Overdracht: direct contact
• Kenmerken: hoofdpijn, ontstoken keel, koorts, opgezwollen hals, roze uitslag
• Preventie: immunisering
• Behandeling: rust

Roodvonk

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: koorts, keelontsteking, rode uitslag, mogelijk oor- en nierinfectie
• Preventie: vermijding van contact
• Behandeling: antibiotica

Spoelworm

• Oorzaak: parasiet
• Overdracht: rechtstreeks contact
• Kenmerken: jeuk in anus, veroorzaakt door vrouwelijke worm die 's nachts eieren legt
• Preventie: hygiëne
• Behandeling: piperazine

Spruw

• Oorzaak: schimmel
• Overdracht: schimmel leeft in het spijsverteringsstelsel en vagina. Spruw treedt op als schimmelgroei toeneemt, in sommige gevallen gevolgd door kuur van veelzijdige antibiotica. Kan worden overgedragen op baby's
• Kenmerken: witte vlekken in mond of irritatie van vagina
• Behandeling: schimmelbestrijdende medicijnen

Syfilis

Oorzaak: bacterie

• Overdracht: geslachtelijk, kan via placenta ook worden overgedragen op foetus
• Kenmerken: harde zweren op geslachtsdelen, gevolgd door koorts, wee gevoel, uitslag op borst. Mogelijk hart en hersenbeschadiging, blindheid en geestelijke achteruitgang
• Preventie: vermijding van onveilig geslachtsgemeenschap
• Behandeling: antibiotica

Tetanus

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: bacterie treedt wonden binnen
• Kenmerken: stijve spieren, kramp en stramheid, hoge koorts, stuiptrekkingen, ernstige pijn. Kan dodelijk zijn
• Preventie: immunisering
• Behandeling: penicilline en antitoxine

Tuberculose

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: door de lucht, ongepasteuriseerd melk
• Kenmerken: In longen binnengekomen bacterie veroorzaakt een knobbeltje wat leidt tot koorts, gewichtsverlies en ophoesten van bloed.
• Preventie: immunisering, pasteurisatie van melk
• Behandeling: antibiotica

Tyfus

• Oorzaak: bacterie
• Overdracht: met fecaliën verontreinigd voedsel of drinkwater
• Kenmerken: infectie van spijsverteringsstelsel veroorzaakt hoge koorts rode uitslag, mogelijk ontsteking van milt en botten
• Preventie: immunisering
• Behandeling: antibiotica

Verkoudheid

• Oorzaak: virussen
• Overdracht: door de lucht of direct contact
• Kenmerken: Ontsteking van neus en bovenste luchtwegen veroorzaakt niezen, hoesten, ontstoken keel
• Preventie: vermijding van direct contact
• Behandeling: Rust

Voedselvergiftiging

• Oorzaak: bacteriën of virussen
• Overdracht: verontreinigd voedsel of drinkwater
• Kenmerken: braken en diarree
• Preventie: voedselhygiëne, schoon drinkwater
• Behandeling: antibiotica, rehydratie

Waterpokken

• Oorzaak: Virus
• Overdracht: door de lucht
• Kenmerken: lichte koorts, jeukende schilferige uitslag
• Preventie: immunisering
• Behandeling: rust