Bloedarmoede (anemie)

Bloedarmoede (anemie) ontstaat doordat het lichaam te weinig rode bloedcellen aanmaakt. Rode bloedcellen worden ook wel erythrocyten genoemd. Deze cellen zijn belangrijk bij het transport van zuurstof naar de verschillende organen in het lichaam. Erythrocyten worden gemaakt in het beenmerg, dat zich voornamelijk in de pijpbeenderen en ribben bevindt. Hoe bloedarmoede kan ontstaan en welke verschijnselen daarbij horen is hier te vinden.

Opbouw en aanmaak van rode bloedcellen

Een erythrocyt bestaat voornamelijk uit hemoglobine, een groot eiwit dat volledig met ijzer is verzadigd. Hemoglobine zorgt ervoor dat de rode bloedcel zuurstof uit de longen kan opnemen en vervolgens weer kan afstaan aan de weefsels. In principe maakt het beenmerg de rode bloedcellen aan, maar in bepaalde gevallen kan de productie ook worden verplaatst naar bijvoorbeeld de lever en de milt.

Voor het maken van een erythrocyt is niet alleen ijzer nodig, maar ook bepaalde vitamines zoals foliumzuur en vitamine B12. Tevens speelt erytropoietine (epo), een hormoon dat door de nier wordt gemaakt, ook een belangrijke rol bij de aanmaak. Een tekort van één van deze drie elementen kan uiteindelijk leiden tot anemie.

Erythrocyten hebben niet het oneindige leven. Gemiddeld overleven ze zo'n 120 dagen, maar bij bepaalde vormen van bloedarmoede kan dit ook enkele minuten tot uren zijn. Indien erythrocyten ten gronde gaan worden ze onder andere door de milt opgeruimd. Het ijzer wordt zorgvuldig gerecyceld en opnieuw gebruikt voor de aanmaak van nieuwe erythrocyten.

Oorzaken

Voor het ontstaan van anemie zijn verschillende oorzaken:

Een verhoogd verlies aan rode bloedcellen.

Bloedverlies is een belangrijke oorzaak van bloedarmoede. Bij een operatie of bevalling kunnen patienten zoveel bloed in korte tijd verliezen zodat het beenmerg geen tijd heeft om nieuwe bloedcellen te maken. Ook kan het bloedverlies chronisch zijn, bijvoorbeeld bij hevige menstruaties of kwaadaardigheden in het maagdarmkanaal. Hierbij heeft het beenmerg wel de tijd om nieuwe bloedcellen te maken, echter het verlies van ijzer (dat door de erythrocyten wordt meegenomen) is moeilijk te compenseren.

Onvoldoende aanmaak van rode bloedcellen.

Er moeten voldoende bouwstoffen aanwezig zijn om gezonde rode bloedcellen te kunnen maken. Bij een tekort aan ijzer, foliumzuur of vitamine B12 lukt het beenmerg niet om voldoende gezonde cellen te maken. Indien het wel lukt zijn ze vaak te klein (bij ijzergebrek) of te groot (bij foliumzuur of vitamine B12 tekort).
Verder moet er ook genoeg ruime in het beenmerg aanwezig zijn. De cellen bevinden zich in een soort bad met bindweefsel dat allerlei stoffen produceert die de groei en productie van gezonde - en soms ook kwaadaardige - cellen bevorderd. Ziekten zoals bloedkanker (leukemie), myelodysplastisch syndroom (MDS), lymfeklierkanker (maligne lymfoom) of multipel myeloom (ziekte van Kahler) kunnen het gezonde beenmerg verdringen waardoor er geen productie van rode bloedcellen meer kan plaatsvinden.

Verhoogde afbraak van rode bloedcellen.

Deze vorm van anemie wordt ook wel een hemolytische anemie genoemd (hemo=bloed, lysis=uiteenvallen). Bij een hemolytische anemie leven rode bloedcellen maar erg kort, soms minuten tot uren. Ook hier heeft dan het beenmerg onvoldoende tijd om extra bloedcellen aan te maken. Hemolyse kan worden uitgelokt door een infectie, maar kan ook een erfelijke grondslag hebben. Het afbraakproduct van de rode bloedcel - het bilirubine - komt in het bloed terecht en zorgt voor de karakteristieke gele kleur van de huid en ogen. Ook verkleurt de urine naar een donkere, bruine kleur.

Diagnose

De diagnose kan soms evident zijn, door bijvoorbeeld een zeer grauwe gelaatskleur na veel bloedverlies. Echter wordt de diagnose pas bevestigd middels bloedonderzoek. Meestal kan dan de exacte diagnose worden gesteld, maar soms zijn er aanvullende onderzoeken nodig om de precieze diagnose te bevestigen zoals een beenmerg onderzoek.

Symptomen

Bij bloedarmoede moet het hart sneller en krachtiger kloppen om dezelfde hoeveelheid bloed (en zuurstof!) naar de weefsels te krijgen als voorheen. Hierdoor gaat bloedarmoede vaak gepaard met vage klachten, zoals onbegrepen moeheid en hartkloppingen. Andere belangrijke symptomen zijn:

• Kortademig of pijn op de borst bij inspanning
• Kouwelijkheid
• Grauw zien of bleekheid
• Snellere ademhaling

Behandeling

De behandeling hangt erg af van de oorzaak en ernst van de bloedarmoede. De behandeling heeft eigenlijk altijd hetzelfde doel: het vergroten van de aanwezige voorraad erythrocyten. Dit gaat vrijwel altijd middels een bloedtransfusie. Soms gaat de anemie gepaard met een onderliggende ziekte, dan is het vanzelfsprekend deze ook te behandelen om te voorkomen dat de bloedarmoede terugkeert.

Tenslotte kan de behandeling van anemie ook bestaan uit voedingssupplementen of aangepaste voeding. Een gebrek aan bepaalde vitaminen en mineralen (bijvoorbeeld ijzer of epo) kan hiermee worden verholpen. Ook hier moet eerst gekeken worden naar de oorzaak voordat er gestart wordt met suppletie. Immers kan ijzergebrek - en dus chronisch bloedverlies! - duiden op een kwaadaardigheid in het maagdarmkanaal. Dit kan door ijzersuppletie gemaskeerd worden.

Meer informatie

Er zijn veel verschillende soorten van anemie. Meer weten over deze verschillende soorten? Zie de website van hematologiegroningen.nl

Lees verder

• Chemotherapie: wat is het en hoe werkt het?
• Lymfeklierkanker (maligne lymfoom)
• De geschiedenis van antistolling (bloedverdunners)