Ziekte van Lyme symptomen en diagnose

Alle symptomen van de ziekte van Lyme staan hier beschreven. Lyme is een bacteriële ziekte die veroorzaakt wordt door een tekenbeet. Omdat de ziekte van Lyme soms ongemerkt kan binnendringen tot het lichaam, worden veel mensen snel angstig van het idee. Toch zijn er vlak na een tekenbeet vaak duidelijke symptomen die als indicator dienen voor de ziekte van Lyme. Ook bij chronische Lyme zijn er typische symptomen. Wanneer Lyme gediagnosticeerd moet worden, is het belangrijk om te weten in welk stadium de ziekte zich bevindt.

Levenscyclus teek

Lyme wordt veroorzaakt door de Borrelia-bacterie, waarvan verschillende soorten bestaan. Hoewel de in het Noord-Amerikaanse plaatsje Lyme ontdekte Borrelia-bacterie in geheel Amerika alleen voorkomt als Borrelia burgdorferi sensu stricto, komt Borrelia in Nederland vooral voor als Borrelia afzelii, Borrelia garinii en juist in mindere mate als Borrelia burgdorferi sensu strictu.

Teken doorlopen verschillende levensstadia: nimf, larf en volwassen teek. Alhoewel sommige larven al geïnfecteerd zijn als ze het nest verlaten, raken de meeste teken pas besmet met Borrelia als ze zich voeden met het bloed van geïnfecteerde dieren (vaak zijn dit muizen). Omdat een teek in elke levensfase één bloedmaaltijd nodig heeft, wordt de kans op Lyme groter wanneer de teek ouder is. Als je kunt ontdekken in welke levensfase de teek zit, kun je een beter beeld krijgen van de kans op de ziekte van Lyme. De levensfase is met name te achterhalen door het verschil in grootte. Ook het aantal poten is verschillend tussen jonge en oude teken. Een larf heeft zes poten en een nimf en een volwassen teek hebben acht poten. Het onderscheid in geslacht kan pas waargenomen worden bij een volwassen teek. Het mannetje neemt in zijn laatste levensfase geen bloedmaal.

Lyme-infectie

Wanneer een teek de Borrelia-bacterie in zijn maag draagt, kan deze tijdens het voeden overgebracht worden naar de mens. Omdat de Borrelia- bacterie 24 uur nodig heeft om zich te verspreiden door het lichaam en te vermenigvuldigen, is de kans op een infectie voor die tijd klein. Uit onderzoek blijkt dat slechts 3% van de tekenbeten ook daadwerkelijk tot de ziekte van Lyme leidt. Vrijwel altijd is de ziekte van Lyme in Nederland veroorzaakt door een beet van de schapenteek (Ixodes ricinus). Alleen teken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen op de mens.

Drie stadia

Wanneer je geïnfecteerd wordt met Borrelia, kan de ziekte van Lyme ontstaan. Lyme wordt op medische gebied onderscheiden in drie stadia:

• Vroege lokale stadium van Lyme (ook wel acute Lyme genoemd). In dit stadium is uitsluitend de huid rondom de tekenbeet geïnfecteerd.
• Gedissemineerde stadium van Lyme. In dit stadium is de ziekte verspreid via de bloedbaan.
• Chronische stadium van Lyme. In dit stadium is de ziekte meer dan een jaar aanwezig.

Vroeg lokale stadium van Lyme (drie dagen tot dertig dagen na tekenbeet)

Acute Lyme treedt zo’n drie dagen tot acht weken na de tekenbeet op (meestal na zo’n vijf dagen). Acute Lyme wordt gekenmerkt door de roodkleurige huidontsteking rondom de tekenbeet. Deze ontsteking wordt erythema migrans (EM) genoemd. Wanneer EM wordt waargenomen rondom de tekenbeet, is het overduidelijk dat de Borrelia-bacterie zich heeft genesteld in het lichaam en hoeft er geen bloedonderzoek te worden uitgevoerd om de ziekte van Lyme te diagnosticeren. Een EM kan een diameter hebben van 5 tot 75 centimeter met een gemiddelde van 15 centimeter. EM bestaat niet altijd uit een rondje, maar kenmerkend zijn wel de verblekingen. De huid is bijna altijd het roodst in het centrum. Opvallend is dat EM geheel pijnloos is en niet jeukt. Hierdoor is deze soms lastig te ontdekken. Bij slechts een klein gedeelte van de besmette mensen ontstaat geen EM (11% tot 13%). Bij de acute vorm van de ziekte van Lyme past ook een ‘grieperig’ gevoel dat gelijk opkomt met een EM, maar ook dit kan soms ontbreken. Bij het merendeel van de patiënten zijn er in dit stadium nog geen antistoffen aanwezig, waardoor die ziekte niet kan worden aangetoond met een bloedonderzoek.


Bij 2 tot 3% van de patiënten treedt in dit stadium borrelia lymfocytoom op. Dit is een paarsrode nodulus of plaque die vooral op de oorlel ontstaat. Ook deze is pijnloos. Borrelia lymfocytoom kan op de plaats van de beet ontstaan, maar ook op afstand.

Symptomen van vroeg lokale ziekte van Lyme

De volgende symptomen kunnen ontstaan in het eerste stadium, al is het niet zeker dat deze ontstaan. Ook duiden niet al deze symptomen op Lyme. Alle symptomen zullen na gedurende tijd (ook onbehandeld) weer verdwijnen.

• erythema migrans (duidt op Lyme)
• griepverschijnselen: verhoging/koorts, koude rillingen, spierpijn, vermoeidheid, gezwollen lymfeklieren (duidt niet altijd op Lyme)
• borrelia lymfocytoom: nodulus en/of plaque (duidt op Lyme)

Gedissemineerde stadium van Lyme (enkele dagen tot vele weken na tekenbeet)

Als Lyme in het eerste stadium niet behandeld wordt, is het zeker dat de Borrelia-bacterie zich verspreidt door het lichaam via de bloedbaan. In zeer uitzonderlijke gevallen kan de bacterie al na een dag na de tekenbeet in de bloedbaan terechtkomen. Borrelia blijft niet lang in het bloed en kan zich in principe in alle delen van het lichaam vestigen. Maar opvallend genoeg worden alleen de zenuwen, de gewrichten, huid en het hart aangetast.

De aantasting van de zenuwen in dit stadium wordt vroege neuroborreliose genoemd. Deze kan zich uiten in de vorm van een hersenvlies- en hersenzenuwontsteking (meningitis) of een ruggenmergzenuwontsteking. Het komt ook voor dat beide aandoeningen tegelijk plaatsvinden. Minder dan een kwart van de mensen met de ziekte van Lyme ervaart een van deze symptomen in het tweede stadium.

Een hersenvliesontsteking is niet direct te merken omdat de symptomen zich beperken tot lichte hoofdpijn en soms stijfheid in de nek, maar wanneer de ziekte van Lyme zich verder door de hersenen verspreidt en er een hersenzenuwontsteking ontstaat, treden er zeer typische symptomen op: een (halfzijdige) verlamming van de aangezichtsspieren en vaak ook dubbelzien. Een verlamming gaat gepaard met pijn rond de gezichtsspierzenuwen.

Een ruggenmergzenuwontsteking veroorzaakt niet alleen pijn in de rug, maar vooral ook in de armen en benen (soms alleen benen). Dit zorgt voor langdurige en hevige pijn. Een ander symptoom van de ruggenmergzenuwontsteking is een ‘doof’ gevoel in armen of benen. Deze wordt echter niet altijd ervaren. Patiënten die gewrichtsklachten krijgen, ervaren deze meestal binnen drie maanden na de beet in de vorm van Lyme-artritis. Deze zijn in tegenstelling tot andere symptomen goed merkbaar door de hevige pijn die ermee gepaard gaat. Vooral de kniegewrichten zijn gevoelig voor Lyme artritis. Er ontstaat een zwelling die zeer kort (enkele dagen), maar ook zeer lang kan aanhouden (enkele maanden). 5 tot 8% van de patiënten krijgt deze zwelling in dit tweede stadium.

Op de huid kunnen ook ziekteverschijnselen merkbaar zijn. Er kunnen namelijk meerdere EM-huidontstekingen verschijnen op verschillende plaatsen op het lichaam, omdat de Borrelia-bacterie nu door het hele lichaam verspreid is. Bij 5% van de patiënten vindt er in dit stadium EM plaats. Bij slechts 1% van de patiënten ontstaat Lyme carditis. Als de ziekte van Lyme het hart bereikt, kan er een AV-blokkade ontstaan waardoor er een hartritmestoornis plaatsvindt. De symptomen hiervan zijn echter niet hevig. Meestal zijn de enige symptomen daarvan (lichte) vermoeidheid en duizeligheid.

Symptomen bij gedissemineerde ziekte van Lyme

De volgende symptomen kunnen ontstaan in het tweede stadium, al is het niet zeker dat deze ontstaan. Ook duiden niet al deze symptomen op Lyme. Het merendeel van deze symptomen zal na gedurende tijd (ook onbehandeld) weer verdwijnen.

• lichte hoofdpijn en/of stijve nek (duidt niet altijd op Lyme)
• (halfzijdige) aangezichtsverlamming (duidt op Lyme)
• dubbelzien (duidt op Lyme)
• langdurige pijn in armen of benen (duidt op Lyme)
• doof gevoel in één of meerdere ledematen (duidt op Lyme)
• urine kan niet worden opgehouden (duidt niet altijd op Lyme)
• Lyme artritis: hevige pijn in gewrichten en zwelling bij gewrichten (duidt op Lyme)
• vermoeidheid en duizeligheid door verstoord hartritme (duidt niet altijd op Lyme)

Chronische stadium van Lyme (een jaar na tekenbeet)

Als de infectie in het tweede stadium niet wordt behandeld, ontstaat een vergevorderde ziekte van Lyme. Deze heet officieel pas chronische Lyme als de ziekte meer dan een jaar na de tekenbeet nog aanwezig is in het lichaam. Alle symptomen van het tweede stadium kunnen ook voorkomen in het derde stadium. Omdat de Borrelia-bacterie in het derde stadium zich verder vestigt, zijn de symptomen van de ziekte van Lyme niet alleen aanwezig in het perifere zenuwstelsel (omringende zenuwstelsel) zoals in het tweede stadium, maar ook het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg).

Hersenklachten bestaan uit uiteenlopende symptomen: depressie, angststoornis of (hevige) stemmingswisselingen. Zelfs dementie en ADHD kunnen ontstaan. Helaas hoeven deze symptomen apart niet op Lyme te duiden. Zo’n 60% van de mensen met Lyme die onbehandeld zijn in het tweede stadium ervaart in het derde stadium artritis en dit levert dezelfde symptomen op als artritis in het tweede stadium.

Ook kan er in het derde stadium Acrodermatitis chronica atrophicans (ACA) ontstaan. Deze huidklacht lijkt niet op de huidaandoeningen uit eerdere stadia. Kenmerkend is de paarsrode kleur die de huid aanneemt. Na lange tijd kan de huid ernstig verdunnen, waardoor deze een soort kreukelige verschijning krijgt. ACA ontstaat meestal op de onderarmen, onderbenen, handen of voeten. 1 tot 3% van de Lymepatiënten krijgt ACA.

Symptomen van het chronische stadium van Lyme

De volgende symptomen kunnen ontstaan in het derde stadium, al gebeurt dit lang niet altijd zeker dat deze ontstaan. Ook duiden niet al deze symptomen op Lyme. Een aantal van deze symptomen zal na gedurende tijd (ook onbehandeld) weer verdwijnen. Symptomen kunnen ook langdurig verdwijnen en later weer opduiken.

• depressie (duidt niet altijd op Lyme)
• angststoornis (duidt niet altijd op Lyme)
• stemmingswisselingen (duidt niet altijd op Lyme)
• dementie (duidt niet altijd op Lyme)
• ADHD (duidt niet altijd op Lyme)
• ACA (duidt op Lyme)
• lichte hoofdpijn en/of stijve nek (duidt niet altijd op Lyme)
• (halfzijdige) aangezichtsverlamming (duidt op Lyme)
• dubbelzien (duidt op Lyme)
• langdurige pijn in armen of benen (duidt op Lyme)
• doof gevoel in één of meerdere ledematen (duidt op Lyme)
• urine kan niet worden opgehouden (duidt niet altijd op Lyme)
• Lyme artritis: hevige pijn in gewrichten en zwelling bij gewrichten (duidt op Lyme)
• vermoeidheid en duizeligheid door verstoord hartritme (duidt niet altijd op Lyme)

Juiste diagnose stellen

Omdat niet alle patiënten met de ziekte van Lyme dezelfde symptomen ervaren, en niet alle symptomen altijd op Lyme duiden, komt het vaak voor dat er geen duidelijke diagnose gesteld kan worden. Er kan soms dus niet met zekerheid gesteld worden dat iemand de ziekte van Lyme heeft of niet. In de eerste en het tweede stadium maakt het lichaam niet altijd antistoffen aan. Ook in het derde gebeurt dit soms niet. Hierdoor kan er met serologisch onderzoek (bloedonderzoek) niet altijd een juiste diagnose worden gesteld. Bij een patiënt met ACA zijn er wel altijd antistoffen te vinden. Ook na het genezen van de ziekte van Lyme kan niet met zekerheid worden gediagnosticeerd of de ziekte genezen is, omdat het lichaam nog jaren na genezing antistoffen kan blijven aanmaken. Om een juiste diagnose te stellen, moet er goed gekeken worden naar de symptomen die de patiënt beschrijft. Een enkel symptoom hoeft niet altijd op de ziekte van Lyme te duiden, maar wanneer een patiënt meerdere symptomen ervaart, kan er een duidelijker beeld worden geschetst.