Vectoroverdraagbare ziekten goed voor 17% infectieziekten

Ziekten die door vectoren worden overgedragen zijn goed voor meer dan 17% van alle infectieziekten. Het gaat om ziekten, die via insecten worden overgedragen op de mens. Elk jaar worden hierdoor wereldwijd meer dan één miljard mensen ziek, van wie meer dan één miljoen overlijden. Onder de vectoroverdraagbare ziekten vallen Zika, malaria, dengue, schistosomiasis, Afrikaanse trypanosomiasis (slaapziekte), leishmaniasis, ziekte van Chagas, gele koorts, Japanse encefalitis en onchocerciasis (rivierblindheid). Vectoren zijn levende organismen die infectieziekten tussen mensen of van dier op mens kunnen overdragen. Veel van deze vectoren zijn bloedzuigende insecten, die ziekteverwekkende micro-organismen innemen tijdens een bloedmaaltijd van een geïnfecteerde gastheer (mens of dier) en deze later injecteren in een nieuwe gastheer.

Dodelijke muskieten

Vectoren zijn teken, vliegen, zandvliegen, vlooien, kevers, luizen en sommige in zoet water levende slakken. Zij zijn de overbrengers van aandoeningen zoals de ziekte van Chagas, leishmaniasis en schistosomiasis, die invloed hebben op de levens van honderden miljoenen mensen. Maar de bekendste en één van de dodelijkste vectoren ter wereld zijn wel de muskieten (muggen).

Duizenden doden per jaar

Het vermogen van deze insecten om ziekten op de mens over te dragen en deze te verspreiden veroorzaakt duizenden doden per jaar. Zo lopen meer dan 2,5 miljard mensen in meer dan 100 landen het risico om dengue (knokkelkoorts) op te lopen, terwijl alleen al malaria wereldwijd meer dan 600.000 doden per jaar veroorzaakt, de meeste van hen kinderen onder de 5 jaar.

Aedes aegypti

Zika, dengue, chikungunya en gele koorts worden allemaal op de mens overgebracht door de Aedes aegypti muskiet. Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in gebieden waar deze muskiet aanwezig is. De Aedes aegypti speelt dan ook een hoofdrol als het gaat om vectoroverdraagbare ziekten.

Symptomen vectoroverdraagbare ziekten Aedes aegypti

De symptomen van Zika, dengue, gele koorts en chikungunya kunnen vergelijkbaar worden genoemd. Over het algemeen verlopen deze vectoroverdraagbare ziekten bij de meeste mensen vrij mild, maar in sommige gevallen kunnen er ernstige complicaties optreden, zelfs met dodelijk gevolg.

Zika

Mensen met Zika kunnen symptomen hebben zoals lichte koorts, huiduitslag, conjunctivitis, spier- en gewrichtspijn, malaise en hoofdpijn. Deze symptomen duren normaal gesproken 2 tot 7 dagen. Er is wetenschappelijke consensus dat het Zikavirus een oorzaak is van microcefalie en het Guillain-Barré syndroom.

Dengue

Een geïnfecteerde vrouwelijke Aedes aegypti kan ook dengue overbrengen. Er zijn vier verschillende types van het denguevirus. De symptomen verschijnen in 3 tot 14 dagen (gemiddeld 4 tot 7 dagen) na de steek van een geïnfecteerde muskiet. Vooral zuigelingen, jonge kinderen en volwassenen kunnen er hard door getroffen worden.

Chikungunya

Bij chikungunya zijn de meest voorkomende symptomen koorts en gewrichtspijn. Andere symptomen kunnen zijn hoofdpijn, spierpijn, zwelling van de gewrichten, of uitslag. Bij pasgeborenen, oudere mensen of volwassenen die aan andere aandoeningen lijden kunnen ernstige klachten voorkomen. Meestal verdwijnen de acute symptomen binnen 1 tot 2 weken, maar de kenmerkende gewrichtspijnen (artritis) kunnen nog heel lang aanhouden: maanden tot zelfs jaren.

Gele koorts

Tenslotte vertoont de meerderheid van de personen die gele koorts oploopt geen of slechts milde ziekteverschijnselen. Bij personen die symptomen ontwikkelen, duurt de incubatietijd meestal 3 tot 6 dagen. De eerste symptomen zijn plotselinge koorts, rillingen, ernstige hoofdpijn, rugpijn, algemene spierpijn, misselijkheid en overgeven, vermoeidheid en zwakte. Ongeveer 15% van de gevallen ontwikkelt zich tot een ernstigere vorm, gekenmerkt door hoge koorts, geelzucht, bloeden, en uiteindelijk het falen van meerdere organen.

Opportunistische muskiet

De vrouwelijke Aedes aegypti muskiet is de primaire vector voor het overbrengen van deze gevaarlijke ziekten. Deze soort is één van de meest wijdverspreide species wereldwijd. Zorgwekkend is dat de Aedes aegypti een resistentie heeft ontwikkeld tegen bepaalde insecticiden.

Opmerkelijk vermogen

Experts beschrijven de Aedes aegypti bovendien als 'opportunistisch'. Het toont namelijk een opmerkelijk vermogen om zich aan veranderende omgevingen aan te passen, met name als het gaat om veranderingen in de manier waarop de mensheid op aarde leeft. Deze muskiet heeft in de loop der jaren haar overlevingskansen fenomenaal zien stijgen dankzij het wegvallen van grenzen vanwege internationale reizen en handel, alsook de snelle en ongeplande verstedelijking in vele gebieden.

Aangepast

De Aedes aegypti muskieten, die zich lange tijd hadden voortgeplant middels water dat werd opgevangen in boomgaten en de oksels van de bladeren van planten in de bossen, hebben zich inmiddels aangepast om te broeden in stedelijke gebieden, maar ook in verarmde overbevolkte gebieden waar er geen stromend water is en een slechte inzameling en verwerking van afval en vuil.

Broedplaatsen van de Aedes aegypti

De muskieten kunnen broeden op plaatsen waar regenwater zich heeft verzameld of waar water wordt opgeslagen. Zo zijn er larven gevonden in een groot aantal kunstmatige containers zoals afgedankte plastic bekers en doppen, platen onder potplanten, plekjes waar vogels zich wassen, vazen op begraafplaatsen en waterbakken voor huisdieren. De muskieten kunnen zelfs broeden in de microbiële stoofpot in septic tanks, toilettanks en douchecabines. Bouwplaatsen, gebruikte banden en verstopte dakgoten bieden extra mogelijkheden in grote aantallen te broeden.

Lange tijd overleven

Eenmaal gelegd, kunnen de eieren zeer lange tijd in een droge toestand overleven, vaak meer dan een jaar. Zodra ze onder water staan, komen ze onmiddellijk uit. Bij koele temperaturen kunnen ze maanden in het larvale stadium blijven, zolang de watertoevoer volstaat. De kleverige eieren lijmen zich aan de binnenkant van containers en de internationale handel in gebruikte banden is één van de beste manieren gebleken om de muskiet naar verre plaatsen te brengen. Op deze manier worden vectoroverdraagbare ziekten ook verspreid in gebieden, die er tot dusver niet bekend mee waren.

Bescherming tegen vectoroverdraagbare ziekten

Bescherming tegen muskietensteken is een belangrijke maatregel om ziekten zoals Zika, dengue, gele koorts en chikungunya te voorkomen. Dit kan door het dragen van kleding (bij voorkeur licht gekleurd) die zo veel mogelijk van het lichaam bedekt, het gebruik van fysieke barrières zoals raamschermen of het sluiten van deuren en ramen. Ook het slapen onder klamboes en het gebruik van een insectenwerend middel kan helpen. Speciale aandacht moet worden gegeven aan degenen die niet in staat zijn om zichzelf adequaat te beschermen, zoals jonge kinderen, zieken of ouderen. Reizigers en mensen in gebieden waar deze muskiet veel voorkomt moeten elementaire voorzorgsmaatregelen treffen om zich te beschermen tegen muggenbeten.

Broedplaatsen voorkomen

Voor gemeenschappen zelf is het belangrijk dat zij meehelpen om zoveel mogelijk te voorkomen dat broedplaatsen van de muskieten ontstaan. Het afdekken, leeg maken of schoon houden van mogelijke muskietenbroedplaatsen in en rondom het huis - bakken, vaten, potten, goten en gebruikte banden - is een belangrijke bijdrage in de strijd tegen deze vectoren. Daarnaast kunnen gezondheidsautoriteiten adviseren om eventueel bespuitingen met relatief veilige en effectieve insecticiden uit te voeren.