Keelpijn, een vlijmend ongemak
Met behulp van de keel eet u, praat u en krijgt u lucht. De keel is van alle markten thuis maar het slijmvlies wordt gemakkelijk aangetast door ongewenste indringers zoals een virus. De gevolgen laten zich raden: Pijn in de keel, een ellendig gevoel en een onstilbare dorst. Terwijl u met hete dranken en zakken drop de keelpijn probeert weg te slikken, is het lichaam hard bezig de boosdoener de deur te wijzen. Keelontstekingen komen bij iedereen regelmatig voor en wijzen zelden op iets ernstigs.De keel is all-round
De keel is de buis die van de achterkant van de neus en mond naar beneden voert tot aan de luchtpijp (trachea) en slokdarm (oesophagus). De keel is voor vele doeleinden geschikt. Allereerst wordt het mede gebruikt voor de ademhaling. Er passeert lucht door de keel in de luchtpijp op weg naar de longen. Bij slikken komt het gekauwde voedsel vermengd met speeksel in de keel, vandaar in de slokdarm richting de maag. Ook bij spreken is de keel van belang. Bovenaan de luchtpijp bevindt zich het strottenhoofd (larynx) die bij spreken wordt gebruikt. Lucht die over de stembanden strijkt, brengt deze in trilling waardoor er geluid wordt geproduceerd die de mond tot spraak moduleert. De keel is dus all-round, maar wel vatbaar voor infecties die zich kunnen verspreiden naar naburige gebieden, zoals luchtpijp en bijholten. Het verschijnsel keelpijn komt dan ook zeer vaak voor. Maar liefst 12% van de doktersbezoeken betreft keelpijn. Artsen zien gemiddeld tweemaal in de week een patiënt met keelklachten. Keelpijn is nooit een diagnose, maar is vrijwel altijd een uitvloeisel van iets anders, bijv. bronchitis, griep, luchtweginfecties, etc.Wat keelontsteking is
Een plotselinge ontsteking van het gedeelte tussen keelamandelen en het strottenhoofd, de pharynx geheten, lijkt op een acute ontsteking van de amandelen omdat beide ziekten door dezelfde bacteriën en virussen veroorzaakt worden. Een klein verschil is dat een echte tonsillitis (ontsteking van de keelamandelen) soms ernstiger is. In de volksmond maar ook bij artsen wordt dan gesproken van 'keelontsteking'. Wordt de toestand chronisch dan ontstaat dit meestal doordat omliggende delen zoals het ademhalingssysteem, de sinussen of de mond chronisch zijn aangedaan. De keelpijn is dan secundair. Een keelontsteking kan ook ontstaan zonder infectie waarbij in dat geval de keel geïrriteerd is geraakt door overmatig of verkeerd gebruik van de stem, teveel keel schrapen, te droge omgevingslucht, prikkelende stoffen, post nasal drip, kriebelhoest, alcoholgebruik of sigarettenrook.Verschijnselen keelontsteking
Het voornaamste verschijnsel van acute keelontsteking is pijn bij het slikken, gepaard met de wil om juist steeds te slikken omdat de keel dik en ruw aanvoelt. De pijn die heel scherp kan zijn, kan in het midden zitten, maar ook meer links of rechts. Het kan doortrekken naar hals of oren. In de vroege ochtend zal de keelpijn het ergst zijn omdat er 's nachts minder wordt geslikt. Dit komt omdat neusademhaling door gezwollen slijmvliezen meestal niet goed lukt en de lucht dus hoofdzakelijk door de keel wordt ingeademd. De keel wordt droger en slikken wordt een angstige aangelegenheid. Er kan een verstikkend, beklemmend gevoel bij komen en de keel kan aanvoelen alsof er bij elke slik met messen in wordt gestoken. Lichte koorts en algemene malaise kan eveneens optreden. De keel oogt bij inspectie rood en rauw. Soms zijn er wit, geel- of groenachtige plekken te zien, een wit beslag en/of veel slijm.Verwekkers keelontsteking
Als de weerstand verminderd is liggen infecties op de loer. De oorzaak van keelontsteking is in de meeste gevallen van virale oorsprong. Het gaat dan om een van de vele verkoudheidsvirussen en in een enkel geval het Epstein Barr virus (klierkoorts/ziekte van Pfeiffer). Indien de ziekte toch door bacteriën wordt veroorzaakt dan gaat het meestal om een van de typen streptokokken. Men noemt dit angina. Een arts kan nooit met zekerheid zeggen of de keelontsteking door een virus of een bacterie is aangedaan.Onderzoek keel
Het is bij een keelonderzoek de bedoeling de mond zo ver mogelijk te openen en de tong zo ver mogelijk uit te steken. De tong kan hierbij door de arts met een gaasje worden vastgehouden. Vervolgens wordt er een verwarmd spiegeltje in de keel gebracht en met het licht van de voorhoofdslamp onderzoekt de arts de keel en het strottenhoofd. Gebruikt de arts enkel een spatel dan kan alleen de bovenkant van de keel worden bekeken. Door rustig te blijven ademen kan de kokhalsreflex worden onderdrukt. Raak niet in paniek en weet dat er genoeg ruimte over is om te ademen. Stikken is onmogelijk. Op verzoek van de arts moet u 'iiiii' of 'aaaa' zeggen en dit een paar seconden aanhouden. Op die manier kan de arts het strottenklepje, de stembanden en zelfs de ingang van de slokdarm bekijken. De beweeglijkheid van de stembanden kan worden onderzocht wanneer u op verzoek 'hè, hè' zegt. Het onderzoek neemt in zijn totaliteit enkele minuten in beslag.Behandeling keelontsteking
De keel heeft bij keelontsteking rust en vocht nodig. Het lichaam regelt dit zelf. Het maakt je moe zodat je vanzelf gaat rusten, en het geeft je enorme dorst om de keelpijn te bestrijden. Drink zoveel mogelijk, liefst warme dranken zoals thee en soep. Het is mogelijk een hevige keelpijn bijna volledig 'weg te drinken'. Dit kost een aantal uren. Om de keel te verzachten zijn er talloze pastilles en gorgeldranken verkrijgbaar maar deze zullen niet beter werken dan het zuigen op drop of zelfs snoep. Om de koorts te verlagen kan aspirine of paracetamol worden genomen zodat de symptomen beter te verdragen zijn.Houdt de keelpijn langer aan dan een week, dan is een bezoek aan de huisarts raadzaam. Mogelijk geeft deze antibiotica, die enkel bij bacteriële infecties werkt en dan nog pas na een aantal dagen. Antibiotica is geen wondermiddel, het verkort de ontsteking met hooguit 2 dagen. De kans op het krijgen van antibiotica is het grootst wanneer het risico op complicaties door andere, bestaande ziekten is vergroot, of als er sprake is van een ernstig ziektebeeld. Van een ernstige keelontsteking wordt gesproken als de patiënt zich heel ziek voelt, niet kan functioneren en de slikklachten ondanks eigen maatregelen niet verbeteren. De prognose van keelontsteking is desondanks gunstig, ongeacht de oorzaak.
Andere oorzaken keelpijn
Bij ernstige slikklachten, overmatige slijmproductie en problemen met het openen van de mond kan er sprake zijn van een abces of infiltraat van de keelamandelen, hoewel zeldzaam. In deze gevallen zijn de amandelen rood en gezwollen en soms iets van plaats verschoven. Bij kleine kinderen met keelpijn is het eveneens raadzaam een arts te bezoeken, zeker in geval van huiduitslag die de keelpijn vergezelt (roodvonk). Gezwollen en pijnlijke lymfklieren in de hals, keelpijn en moeheid kunnen duiden op klierkoorts (ziekte van Pfeiffer), wat kan voorkomen bij jonge volwassenen. Als er naast keelpijn voornamelijk heesheid optreedt moet worden uitgezocht of er sprake is van een ontsteking of gezwel van het strottenhoofd. Het risico hierop is vergroot bij rokers en mensen die hun stembanden overmatig gebruiken. Keelpijn kan ook voorkomen bij griep, maar treedt dan minder op de voorgrond. Hoofdpijn, hoest, pijnen in het hele lichaam en koorts zijn hierbij de overige symptomen.Tonsillectomie
De keelamandelen (tonsillen) zijn klierzwellingen aan weerszijden van de keel, die meehelpen bij het afweren en vernietigen van micro-organismen. Echter, deze amandelen kunnen zelf ook ontstoken raken. De kans hierop is groot als de amandelen witte punten vertonen, rood en dik zijn en de halsklieren gezwollen zijn. Blijft het sukkelen met de amandelen en komen infecties zo'n vijf keer per jaar (of drie maal per jaar over de afgelopen twee jaren) voor dan kan een tonsillectomie uitkomst bieden. Het verwijderen van de keelamandelen (tonsillectomie) wordt bij kinderen in Nederland in 90% van de gevallen gecombineerd met verwijdering van de neusamandel (adenotomie). Het is een van de meest frequent uitgevoerde operaties. Tot veertig jaar geleden werd deze operatie bijna routinematig uitgevoerd, als algemene gezondheidsmaatregel ter preventie van complicaties maar daar is men van teruggekomen. De ingreep wordt meestal gedaan op de leeftijd van 3 tot 5 jaar, wat samenvalt met de piek van luchtweginfecties die bij de kinderleeftijd horen. Na deze leeftijd verminderen deze infecties, waardoor positieve resultaten van tonsillectomies dikwijls ten onrechte worden toegeschreven aan de operaties zelf.Hoe gaat een keelamandeloperatie in zijn werk?
De verwijdering van de keelamandelen bij kinderen heet ook wel het knippen van de amandelen. Met een speciaal instrument worden de keelamandelen losgewoeld van de onderlaag. Bij oudere kinderen en volwassenen gebeurt dit stapsgewijs en heet het ook wel pellen. De ingreep gebeurt onder narcose om kokhalzen, hoesten en bloeding te voorkomen. Voor volwassenen is het een zware ingreep. Zij moeten rekenen op een hersteltijd van zeker twee weken, kinderen korter. Om de keelpijn te verlichten na de ingreep wordt vaak waterijs 'voorgeschreven'. Dit heeft een licht verdovend effect op het aangedane gebied.Brok in de keel
Een brok in de keel doet geen pijn maar is lastig. Klachten kunnen zijn: Een slijmprop in de keel die niet weggeslikt kan worden, een gevoel alsof er een graat of korrel in de keel zit of een branderige, geïrriteerde keel. De neiging bestaat om steeds te schrapen, te kuchen of vaak te slikken in een poging het 'obstakel' weg te krijgen. Een brok in de keel komt vaak voor en is onschuldig. Komt er heesheid of schorheid bij, of doet het symptoom zich met name voor bij de maaltijd dan kan er een afwijking bestaan die de brok in de keel verklaart. In de meeste gevallen ontstaat een brok in de keel door slijmproductie vanuit de bijholten die langs de achterkant van de keelwand naar beneden sijpelt (post nasal drip). Andere mogelijkheden zijn: vergrote schildklier, slijtage van de halswervels, allergie, vergrote tongamandel, problemen met het strottenhoofd, angina pectoris, zenkerdivertikel of een kwaadaardig proces.Huismiddeltjes bij keelpijn
Er zijn vele manieren om keelpijn te lijf te gaan, soms uit de oude doos. Neem nou bijvoorbeeld gorgelen met lauw zout water of het drinken van (kamille)thee met honing, salie of gember. Een andere tip is het veroorzaken van hitte door 's nachts een dikke wollen sjaal met daarover een opgerolde plastic zak te dragen. Dit geeft een broei-effect waar virussen meestal voor op de vlucht gaan. Een andere versie voor de nacht is de gesnipperde ui of het gekneusde witte koolblad in een grote doek om de nek gebonden. Het eten van citroenen wordt ook in verband gebracht met genezing. Deze gewoon oppeuzelen. Pure bessensap is een optie om hetzij te drinken of om mee te gorgelen. Dit zou bacteriën doden. Tenslotte is er een tip die zegt dat gorgelen met jonge jenever een plezierig bijtend gevoel geeft dat virussen en bacillen rechtsomkeer doet gaan. Geen van genoemde tips heeft een bewezen werking. Misschien toch maar beter de dag doorkomen met potten vol thee en lekker veel drop?“My sore throats are always worse than anyone's.” ~ Jane Austen
