Wat toont urineonderzoek aan en hoe gebeurt zo een onderzoek

Urineonderzoek is naast een bloedtest de belangrijkste methode om ziekten van nieren, urineleider, blaas en plasbuis vast te stellen. Uit een urineonderzoek kan niet alleen belangrijke informatie worden verkregen voor de diagnose, maar ook voor de behandeling van urineweginfecties, chronische nierontsteking en tumoren. Urine is een heldere, gele vloeistof die wordt uitgescheiden door nieren en urinewegen. Bij een urineonderzoek worden specifieke indicatoren in de urine gemeten. Urineonderzoek kan ook ziekten zoals diabetes aantonen. Wist je trouwens dat het mineraal fosfor een van de belangrijkste bestanddelen in urine is. Zo belangrijk zelfs, dat men fosfor uit urine wil terugwinnen.

Wat bevat onze urine?

De samenstelling van iemands urine biedt een aardige afspiegeling van wat er zich allemaal in zijn of haar lichaam afspeelt. Via de urine verwijdert het lichaam verschillende stoffen uit het lichaam, maar urine bestaat niet louter uit afvalstoffen. Het bevat simpelweg alles wat het lichaam op dat moment niet nodig heeft:

• bijvoorbeeld een overschot aan water en zouten of een teveel aan vitamine C dat via het voedsel in het bloed is gekomen;
• of (de resten van) medicijnen en hormonen en restanten van eten en drinken. Bijvoorbeeld de kleurstof van rode bieten of het stinkende afbraakproduct van asperges.

Normale bestanddelen van urine

In normale urine van de mens tref je onder meer de volgende substanties aan:

• water;
• ureum;
• urinezuur;
• creatinine;
• diverse hormonen;
• cellen uit de nieren, urinewegen en vagina.

Hoe gebeurt een urineonderzoek?

Meestal kan de patiënt zijn plas in een afgesloten potje zelf bij de huisarts inleveren. Aangeraden wordt om de geslachtsdelen vooraf te wassen (washandje met water) en dan het middelste deel van de eerste ochtendurine op te vangen. Zo wordt vermeden dat er bacteriën in de urinestaal belanden die zich op de huid of de geslachtsdelen bevonden. In het laboratorium beoordeelt de geneeskundig laborant eerst de urine met het blote oog en besteedt daarbij aandacht aan kleur, geur en helderheid.

Urine in geuren en kleuren

Kleur van urine
Gezonde urine is nagenoeg geurloos en geel van kleur (min of meer de kleur van stro). Urine kan lichter kleuren als men veel vocht binnen krijgt die de urine sterk verdunt. Donker gekleurde urine betekent meestal dat er voor het plassen te veel gedronken is of veel getranspireerd, bijvoorbeeld na het sporten. Ook ochtendurine is donkerder gekleurd omdat men 's nachts niet drinkt maar wel transpireert. Maar er zijn ook minder onschuldige redenen denkbaar voor donker gekleurde urine, zoals:

• een leveraandoening;
• galstenen;
• een acute hepatitis B;
• zwarte urine wanneer er sprake is van melanomen;
• gebruik van bepaalde medicijnen.

De geur van urine
Eigenlijk ruikt verse urine vrij neutraal tijdens het plassen. De typische doordringende ammoniakgeur ontstaat pas na verloop van tijd als gevolg van bacteriële afbraak. Dat is meestal een aanwijzing voor een gebrek aan reinheid en hygiëne, zoals bijvoorbeeld op de toiletten langs snelwegen. Soms kan het gebeuren dat de urine al een vreemde, onaangename geur verspreidt tijdens het plassen. Dat kan gebeuren na het slikken van bepaalde medicijnen (penicilline) of het eten van bepaald voedsel (asperges, uien, knoflook). Er is dan sprake van een tijdelijke verandering in de geur van de urine. Dat is onschadelijk en vereist uiteraard geen medische behandeling.

Sommige uitgesproken geuren vereisen misschien een nadere toelichting:

• zwavelgeur: treedt meestal op na het eten van asperges. Maar het zijn de genen die bepalen of dat daadwerkelijk het geval is. Want het vermogen om asparagusinezuur af te breken, is erfelijk. Dus als de plas van beide ouders erg geurt na het eten van de "koninklijke groente", dan doet zich dat ook voor bij de kinderen;
• metaalgeur: kan optreden bij gebruik van vitamine B. Het teveel aan vitamine B scheiden we uit via de urine, met uitzondering van B6;
• ammoniakgeur: plas met een sterke ammoniakgeur ziet men vaak in westerse landen met een hoge vleesconsumptie. Ons lichaam breekt aminozuren uit eiwitten af wanneer daar een overschot van is. En daarbij komt ammoniak vrij dat in de lever wordt omgezet in ureum. En die stof plassen we uit;
• acetongeur: deze typische geur wordt waargenomen bij mensen met een hoge bloedsuikerspiegel, bijvoorbeeld bij een nog niet gediagnosticeerde diabetes. Kan het lichaam geen suikers meer uit het bloed halen, dan zoekt het zijn toevlucht in de verbranding van vetten. De afvalstoffen die daarbij vrijkomen, ruiken naar aceton.

Onderzoek onder de microscoop
Sommige waarden worden vervolgens via chemische laboratoriumtesten vastgesteld, andere via urineteststrips. Bij een urineonderzoek worden onder meer de volgende parameters bepaald of onderzocht:

• pH-waarde;
• Eiwitten (proteïnegehalte);
• Suiker (urineglucose);
• Witte bloedcellen (leukocyten);
• Rode bloedcellen (erytrocyten) en rode bloedkleurstof (het hemoglobine);
• Nitriet;
• Creatinine;
• Ureum;
• Ketonen;
• Aanwezigheid bacteriën, parasieten en andere ziekteverwekkers.

Wanneer is urineonderzoek zinvol?

Een urineonderzoek is zinvol bij vermoedelijke ziekte in de urinewegen of het genitale gebied. Het is een waardevolle aanvulling op bloedtesten. Vaak volstaat een basisonderzoek waarbij slechts een paar stoffen worden bepaald, andere keren laat de arts een veelheid van stoffen analyseren of verricht een speciale urinetest. Soms is het nodig dat de patiënt de urine over een periode van 24 uur verzamelt. Deze verzamelde urine wordt "24-uurs urine" genoemd. Verzamelen kan bijvoorbeeld belangrijk zijn voor urineonderzoek bij:

• diabetes mellitus;
• hoge bloedruk;
• auto-immuun-ziekten met betrokkenheid van de nieren;
• of vergiftiging.

Visuele controle, teststrook en microscoop
Voor een eerste indruk inspecteert de arts de urine vaak eerst met het blote oog en houdt een teststrook (ook wel dipstick) in de urine. Soms bekijkt hij het urinesediment (de vaste bestanddelen van de urine) onder een microscoop. Om een niergebrek uit te sluiten laat de arts het totaaleiwit, albumine en alfa-2-microglobuline in de urine bepalen. Zijn al deze waarden niet uitzonderlijk dan is een nierkwaal onwaarschijnlijk. Is daarentegen één van de waarden wél opvallend dan wil de arts weten waar de nierbeschadiging zich bevindt. Daartoe laat hij een aantal afzonderlijke eiwitten in de urine nader onderzoeken.

Bloed in urine (Hematurie)

Meestal is voeding de reden van rood gekleurde urine. Vooral rode bieten en bramen kleuren urine rood. En ook medicijnen kunnen de plas rood kleuren, zoals de pijnstiller Ibuprofen. Maar is er niets gegeten of geslikt wat de rode urine kan verklaren, dan is er waarschijnlijk sprake van bloed in de urine. Dat is sowieso reden voor onderzoek, zeker als dat gepaard gaat met hoge koorts. Dat kan wijzen op een urineweginfectie of nierbekkenontsteking. Gaat de hematurie niet gepaard met pijn, dan is het aanbevolen om op korte termijn door een uroloog een kijkonderzoek in de blaas te laten uitvoeren. Mogelijk is er sprake van een blaastumor.

Eiwit in urine (Proteïnurie)

Normaal gesproken bevat urine nauwelijks eiwit. Doorgaans scheiden we via de urine minder dan 200 mg eiwit per etmaal uit. Eiwit in de urine is onschadelijk in kleine hoeveelheden. Het treedt ook op bij gezonde nieren. Anders is dat bij een overmaat aan eiwit in de urine. De aanwezigheid van te veel eiwit in de urine staat bekend onder de term 'Proteïnurie'. De oorzaken daarvan kunnen verschillende aandoeningen en ziektes zijn. Het kan wijzen op een beschadiging of functiestoornis in de nieren zelf. Als er te veel eiwitten in de urine zitten, kan dit zijn omdat het bloedplasma al te veel eiwitten bevat. Dan is de filtercapaciteit van de nieren overbelast. De oorzaak van het overtollige eiwit bestaat dan al "vóór" de nier.

Albumine
Een belangrijk eiwit in de urine is albumine. Kunnen er in de urine alleen albumine en geen andere eiwitten worden aangetoond, dan is dit een indicatie van een beginnende nierschade welke door diabetes wordt veroorzaakt. Scheidt het lichaam gedurende 24 uur 30 tot 300 milligram albumine uit, óf 20 tot 200 milliliter per liter urine dan is dit een typerend voorteken van nierschade veroorzaakt door diabetes of hoge bloeddruk.

Onderzoek urinesediment

Sediment is een andere term voor bezinksel. Onderzoek van urinesediment houdt in dat de arts de urine in een buisje centrifugeert, en vervolgens onder een microscoop onderzoekt op de aanwezigheid van cellen en bacteriën:

• Zo kan hij bijvoorbeeld een aanwijzing krijgen waarom een patiënt nierstenen heeft gekregen. Rode bloedlichamen kunnen bijvoorbeeld door verschillende ziekten in de nieren zijn gekomen: door nierstenen, tumoren of verwondingen;
• Een verhoogde hoeveelheid glucose wijst op diabetes;
• Bacteriën of witte bloedcellen in de urine, kunnen op een infectie van de urinewegen wijzen;
• Teveel creatinine en ureum op een beschadiging van de nieren.

Welke informatie geeft urine nog meer?

Van nieraandoening tot zwangerschap, tal van lichamelijke eigenschappen zijn tegenwoordig met behulp van een beetje urine nauwkeurig in kaart te brengen. Zelfs de hoeveelheid urine en de kracht waarmee die wordt geloosd geeft iets prijs over onze gezondheid:

• zo leidt een vergrote prostaat tot een slappe straal;
• plassen we bij een blaasontsteking voortdurend kleine beetjes;
• en maken we bij onbehandelde suikerziekte heel veel urine aan.

Urine te kostbaar om zomaar weg te spoelen

Fosfor is een voornaam bestanddeel in menselijke urine. Fosfor is een mineraal waar planten niet zonder kunnen en ook bij de energievoorziening van het menselijk lichaam speelt fosfor een belangrijke rol. Helaas is fosfor uit de bodem eindig en onvervangbaar. Maar de urine van de mens kan uitkomst bieden. Een mens scheidt per dag immers 1,6 tot 1,7 gram fosfor uit, 60% daarvan in de urine. Via de herentoiletten in de Heineken Music Hall in Amsterdam wordt daarom sinds 2016 urine verzameld. Daaruit wordt fosfaat gewonnen, de snel schaarser wordende grondstof voor kunstmest.

Meer weten over urine en urineonderzoek?

Wie meer wil weten over urine en urineonderzoek vindt op de website Gezondheidsplein.nl ongetwijfeld nuttige informatie. Deze site is een absolute aanrader en heeft zich in de voorbije jaren bewezen als een uiterst bruikbare vindplek van begrijpelijke en betrouwbare medische informatie.