Malaria, wees uiterst alert op vakantie en erna

Malaria kan snel uw dood betekenen. Neem als toerist altijd malariapillen mee en ga goed voorbereid op vakantie als u naar malariagebieden en de tropen gaat. Probeer tropische ziekten te voorkomen. Let op de malariasymptomen en blijf ook op uw hoede als u al van een verre vakantie bent teruggekeerd. Soms weet u het nog niet eens dat u met de malariaparasiet besmet bent. Malaria kan later dodelijk zijn. Waar is er malaria in de wereld, wat zijn de malaria gebieden en hoe verloopt malariabestrijding? Kinine was het eerste geneesmiddel tegen malaria en in 2015 is er een vaccin gevonden, maar dat wordt nog niet grootschalig toegepast. De WHO neemt dit vaccin op in een vaccinatieprogramma voor kinderen.

Malariagebieden en malaria voorkomen

Velen zullen het niet weten, maar nog niet zo lang geleden kwam malaria ook in ons land voor. Pas in 1970 kreeg Nederland het predicaat malariavrij, en dit als een van de laatste landen in Europa. Wie weet overigens wat een verdere klimaatverandering en opwarming voor de toekomst van ons land zal betekenen? De overbrenging van de malariaparasiet verloopt immers efficiënter naarmate de temperaturen oplopen. Malaria is de meest voorkomende ernstige infectieziekte. Wereldwijd zijn meer dan 200 miljoen mensen besmet met malaria en elk jaar keren duizenden vakantiegangers met malaria terug naar Europa. De malariamug is te vinden in Afrika ten zuiden van de Sahara, in het Amazonegebied van Zuid Amerika en in Zuid-Oost Azië. U vindt de malariamug in (sub)tropische gebieden, waar het warm en vochtig is en veel stilstaand water aanwezig is. Ook naar Nederland rukken exotische muggen steeds meer op. Laat u voordat u op reis gaat dus goed informeren.

Malaria, wees uiterst alert op uw vakantie

De infectieziekte malaria komt vooral voor in warme en vochtige landen als Zuidoost-Azië, Afrika ten zuiden van de Sahara en delen van Zuid- en Midden-Amerika. Grofweg in de vochtige tropen en subtropen, en beneden de 2.200 meter. Om een beeld te geven van de ernst van de situatie: daar woont circa 40% van de wereldpopulatie. Toch is in vergelijking met onderzoek bij ziekten als kanker, hart en vaatziekte en aids, de hoeveelheid geld voor onderzoek naar malaria nog relatief beperkt.

De malariaparasiet

Malaria is een parasitaire infectieziekte, die wordt veroorzaakt door malariaparasieten, die worden verspreid door steekmuggen. Malaria wordt veroorzaakt door een malariaparasiet, die van mens op mens wordt overgebracht door een steek van de vrouwelijke malariamug Anopheles. Deze parasiet is een eencellig organisme, behorende tot de protozoën. Het is dus geen virus of een bacterie. Protozoën zijn namelijk eencellige, dierlijke parasieten die bij de mens onder andere ernstige diarree, verstoring van de voedselopname in de darm, malaria, infecties van de ingewanden, een vaginale ontsteking, en ook de Afrikaanse slaapziekte kunnen veroorzaken.

Dit pasmodium vernietigt uw rode bloedlichaampjes die vervolgens uw aderen verstoppen en delen van het lichaam doen afsterven.En om het nog ingewikkelder te maken: er zijn verschillende vormen van malaria bij de mens. Ze worden veroorzaakt door vier verschillende soorten malariaparasieten. De vier plasmodia zijn:

• De Plasmodium Falciparum;
• De Plasmodium Vivax;
• De Plasmodium Ovale;
• De Plasmodium Malariae.

Cyclus van malaria van mug naar mens naar mug

De Anopheles mug spuit de malariaparasieten in het bloed tijdens een steek, waarna de parasieten zich snel opslaan in de lever. Daar vermenigvuldigen ze zich gedurende 5-16 dagen. Het bizarre hierbij is, dat u als aanstaande malariapatiënt dan nog geen ziekteverschijnselen heeft. Ondertussen komen de parasieten vanuit de lever in uw bloed. Ze dringen de rode bloedcellen binnen en vermenigvuldigen zich verder. Op een gegeven moment barsten de besmette rode bloedcellen open en dringen de jonge parasieten weer nieuwe bloedcellen binnen. Dit blijft zich maar herhalen. De ziekteverschijnselen van malaria worden nu wel duidelijk merkbaar. Als u daarna nogmaals door Anopheles mug wordt gestoken, en de mug dus besmet bloed opneemt, vermenigvuldigen de parasieten zich verder in de mug. Via de speekselklieren kunnen de parasieten door naar een volgend slachtoffer. Let wel: een infectie met malariaparasieten kan binnen enkele weken tot de dood leiden, als u niet behandeld wordt. Andersom geldt dat als een malariamug een besmet mens steekt, het bloed wordt opgenomen wat zal leiden tot besmetting van de mug zelf. En zo ontstaat dus een vicieuze cirkel van besmetting.

Symptomen van malaria

U kunt dus besmet zijn zonder het zelf door te hebben. Pas 8 à 10 dagen na de steek kunnen de eerste symptomen van malaria optreden, zoals koorts, koude rillingen, spierpijn en hoofdpijn. Vaak wordt dit voorafgegaan door een grieperig gevoel, dat niet goed is te onderscheiden van een gewone griepaanval. Als u dus een grieperig gevoel krijgt in de subtropen of tropen, of u krijgt een griepaanval enige tijd na uw thuiskomst die langer dan twee dagen aanhoudt, moet u zeer alert zijn. Elk griepje binnen twee maanden van terugkeer in Europa kan een beginnende malaria zijn. Dan moet u zich laten behandelen. Denk dan niet eenvoudig “dat het wel over zal gaan”. Daarvoor zijn de risico’s namelijk te groot. De definitieve vaststelling of bij u sprake is van malaria is mogelijk via een eenvoudig bloedonderzoek. Denk aan:

• Hoge tot zeer hoge koorts;
• Koude rillingen;
• Bloedarmoede;
• Hevig transpireren;
• Verward zijn;
• Gewrichtspijn, hoofdpijn en spierpijn;
• Geelzucht;
• Misselijkheid en braken;
• Diarree.

Drie soorten malaria

Er zijn, zoals aangegeven, meerdere malariaparasieten. Ze kunnen drie vormen van malaria veroorzaken. De ene soort malaria is nog ernstiger dan de andere. De meest voorkomende vorm van malaria is meteen ook de gevaarlijkste:

De Malaria Tropica

Dit is de meest voorkomende en meest kwaadaardige en gevaarlijke vorm van malaria. Het wordt ook wel hersenmalaria genoemd en kan in korte tijd tot de dood leiden. De Malaria Tropica wordt veroorzaakt door de Plasmodium Falciparum. De koortsaanvallen verlopen zeer grillig.

De Malaria Tertiana

Deze driedaagse koorts is relatief milder en wordt veroorzaakt door de parasieten Plasmodium Vivax en/of Plasmodium Ovale. De koortsaanvallen krijgen in de meeste gevallen na enige tijd een karakteristiek en goed herkenbaar verloop, met pieken om de 48 uur. Vandaar de naam. Zeer opvallend is dat de parasieten die in de lever achterblijven zelfs nog tot ongeveer 4 jaar later een malaria-aanval kunnen veroorzaken.

De Malaria Quartana

Deze vierdaagse koorts is evenals de driedaagse koorts wat milder dan de Malaria Tropica. De karakteristieke koortsaanvallen vinden om de 72 uur plaats. De ziekte wordt veroorzaakt door de parasiet Plasmodium Malariae.

Ga goed voorbereid op vakantie om malaria te voorkomen

Enkele voorzorgsmaatregelen die malaria kunnen helpen voorkomen:

Geneesmiddelen

Er zijn nog geneesmiddelen te verkrijgen ter voorkoming van malaria. Welke voor u het meest geschikt zijn hangt onder meer af van het gebied waar u heen gaat, de verblijfsduur en de omstandigheden. Zo zijn er malaria tabletten, die u enkele weken vóór uw vertrek al moet innemen, om een voldoende grote dosis in uw bloed op te bouwen, en die u moet blijven doorslikken tot zo’n vier weken na de thuiskomst. Maak ook hier niet de fout te denken dat u niet ziek kunt worden, omdat u malaria tabletten hebt geslikt. Wie trouw antimalariamiddelen slikt, kan malaria oplopen doordat de parasieten resistent kunnen zijn. In nogal wat gebieden zijn de parasieten namelijk immuun. Verder zijn er allerlei middelen die u moet gebruiken en/of krijgt toegediend wanneer onverhoopt van een besmetting sprake is. Bekende medicijnen ter bescherming van malaria zijn malaria-profylaxe als:

• Doxycycline;
• Paludrine;
• Nivaquine;
• Lariam;
• Malarone.

Er komen met enige regelmaat nieuwe middelen op de markt. Dit moet ook wel, omdat de parasiet een sterk vermogen blijkt te hebben om een resistentie tegen medicijnen te ontwikkelen.

Preventie

Omdat de malariamug vooral actief is tussen zonsondergang en zonsopgang, kunt u zich in die periode het beste bedekt kleden, uw huid insmeren met de daarvoor bestemde middelen en slapen onder een goed sluitende klamboe. Het liefst in een kamer met airco. Een kamer met airco koelt namelijk af en de mug houdt bovendien niet van tocht. Maar goed, dat zal in de tropen niet altijd mogelijk zijn.

Voorlichting

Laat u zich goed voorlichten over de gevaren van malaria, en inlichten over de verschijnselen en gevaren waarop u moet letten. Voordat u met vakantie gaat, natuurlijk.

Doorbraak malariavaccin

Het hele goede nieuws is dat de Oxford University in april 2021heeft aangegeven goede vorderingen te maken met de ontwikkeling van een malariavaccin. Bij proefpersonen is gebleken, dat een proefvaccin de weerstand zodanig beschermt, dat het lichaam in staat is om de malariaparasieten te vernietigen. Het vaccin is voor 70% effectief. Een geweldig resultaat voor de toekomst voor de vele mensen, die dagelijks met malaria worden besmet. In 2015 nog kwam er goedkeuring voor toepassing van het malariavaccin RTS,S/AS01, ook wel Mosquirix genoemd. Dit vaccin werkt aantoonbaar bij jonge kinderen.

Malariabestrijding met biologische aanpak met schimmels

Bovendien lijkt er een biologische aanpak van de malariamug mogelijk. Er zijn schimmels die de malariamug binnen enkele dagen kunnen uitschakelen. Daarom wordt nu bekeken hoe in de bedreigde gebieden zodanig schimmels kunnen worden aangebracht, dat de malariamug besmet raakt met de bewuste schimmels, en doodgaan voordat ze meer kwaad kunnen aanrichten. De schimmel die dit voor elkaar krijgt is de schimmel Beauveria Bassiana. Dit hebben onder meer enkele onderzoekers van de Wageningen Universiteit vastgesteld na onderzoek in Zuid-Afrika. Nog beter blijken de resultaten om malariamuggen met een hoge resistentie te bestrijden met een combinatie van chemische en biologische middelen. Deze bestrijdingsmiddelen versterken namelijk elkaar en werken zo beter dan gedacht.

Slot malaria en malariagebieden

De malariamug is een kwelgeest voor vele mensen in de wereld. Goede preventie en alertheid zijn absoluut noodzakelijk. Bovendien zijn er veel belovende middelen in aantocht om de strijd met de malariamug aan te gaan. Essentieel is dat u zich goed informeert over de kwetsbare gebieden en de juiste maatregelen treft.

Lees verder

• Gele koorts: symptomen, besmetting en behandeling