Alvleesklier en alvleesklierklachten: symptomen en oorzaken

De alvleesklier of pancreas is een orgaan dat met twee belangrijke functies bij de spijsvertering heeft. Ten eerste de aanmaak van enzymen om voedsel te verteren en ten tweede de productie van hormonen om het bloedsuikerspiegel op niveau te houden. Aandoeningen aan de lever, galwegen èn alvleesklier komen relatief vaak voor. Er kunnen verschillende aandoeningen aan de alvleesklier worden onderscheiden, waaronder acute pancreatitis / acute alvleesklierontsteking, chronische pancreatitis / chronische alvleesklierontsteking, erfelijke pancreatitis / erfelijke alvleesklierontsteking en pancreaskanker / alvleesklierkanker.

Alvleesklierklachten

• De alvleesklier
• Spijsverteringsorgaan
• Waar ligt de alvleesklier?
• Functies van de alvleesklier
• Symptomen van alvleesklierklachten
• Onderzoek van de alvleesklier
• Lichamelijk onderzoek
• Aanvullend onderzoek
• Acute pancreatitis
• Chronische pancreatitis
• Wat is het?
• Behandeling van chronische alvleesklierontsteking
• Erfelijke pancreatitis
• Alvleesklierkanker

De alvleesklier

Spijsverteringsorgaan

De alvleesklier of pancreas is een orgaan dat twee belangrijke functies bij de spijsvertering heeft:

• de productie van enzymen om voedsel te verteren; en
• de productie van hormonen om het bloedsuikerspiegel op niveau te houden.

De alvleesklier wordt soms ook wel de buikspeekselklier genoemd.

Waar ligt de alvleesklier?

De pancreas ligt onder en achter de maag op een locatie die wordt aangeduid als de retroperitoneum. De alvleesklier ligt dus buiten de peritoneale holte. De zogeheten retroperitoneale organen worden niet omgeven door het buikvlies. De alvleesklier is ongeveer vijftien cm lang en één tot drie cm dik. Het wordt omgeven door de maag, dunne darm, milt en lever. De alvleesklier heeft drie belangrijkste onderdelen: de kop, het lichaam en de staart.

Functies van de alvleesklier

De alvleesklier is verantwoordelijk voor de productie van enzymen om voedsel te verteren. Deze enzymen komen door een afvoerbuis in de twaalfvingerige darm terecht. Een tekort aan enzymen leidt tot stoornissen in de vertering van suikers, vetten en eiwitten. Zonder deze enzymen, wordt het voedsel niet adequaat verteerd en opgenomen, wat leidt tot ondervoeding, gewichtsverlies en diarree. De alvleesklier maakt ook insuline en glucagon, twee belangrijke hormonen die de bloedsuikerspiegel reguleren, dat wil zeggen dat het binnen normale waarden blijft. Insuline verlaagt de bloedsuikerspiegel en glucagon verhoogt de bloedsuikerspiegel. Deze hormonen worden afgegeven in het bloed. Wanneer de insulineproductie te laag is, ontstaat suikerziekte (diabetes).

Symptomen van alvleesklierklachten

Aandoeningen aan de lever, galwegen èn alvleesklier komen veel voor. Er kunnen verschillende aandoeningen aan de alvleesklier worden onderscheiden, waaronder acute pancreatitis, chronische pancreatitis, erfelijke pancreatitis en pancreaskanker.

Het belangrijkste verschil tussen pancreatitis en een maagdarminfectie of een andere spijsverteringsstelselaandoening is de ernst van buikpijn. Kinderen of volwassenen met acute pancreatitis hebben ernstige pijn in de bovenbuik waardoor ze moeilijk rechtop kunnen staan of zitten, en ze zullen waarschijnlijk gaan zitten of liggen in de foetushouding om minder pijn te voelen. Na de eerste twee dagen intensiveert de pijn gewoonlijk.

Andere symptomen van alvleesklierklachten zijn onder meer:

• (aanhoudend) braken
• verlies van eetlust
• wanneer in staat om te eten, onvermogen om voedsel binnen te houden
• braaksel dat geelachtig, groenachtig of bruinig van kleur is
• geelzucht (gele verkleuring van de ogen en huid)
• koorts
• in sommige gevallen rugpijn of pijn in de linkerschouder

Onderzoek van de alvleesklier

Lichamelijk onderzoek

Het is niet altijd eenvoudig om de alvleesklier te onderzoeken vanwege (door zijn ligging) de ontoegankelijkheid van dit orgaan. Er zijn meerdere methoden om de pancreas te onderzoeken. Vaak begint het met een lichamelijk onderzoek en dat is -zoals gezegd- geen sinecure, aangezien dit orgaan diep naar achteren ligt in de bovenbuik, achter de maag en het achterste buikvlies en vóór de wervelkolom.

Aanvullend onderzoek

Bloedonderzoek is vaak nuttig om te bepalen of de pancreas is betrokken bij een specifiek symptoom. Een radiografisch onderzoek kan de structuur van de alvleesklier in beeld brengen. Voorbeelden zijn computertomografie (meestal afgekort tot CAT of CT-scan), endoscopische echografie en MRI (magnetic resonance imaging). Er kan ook onderzoek worden gedaan naar de galwegen en de afvoergangen van de alvleesklier door deze zichtbaar te maken. Dit kan met behulp va ERCP (endoscopische retrograde cholangiopancreatografie) en MRCP (magnetische resonantie cholangiopancreatografie). Er zijn ook gevallen waarin chirurgisch onderzoek de enige aangewezen manier is om de diagnose van een alvleesklierziekte te bevestigen.

Acute pancreatitis

Bij acute pancreatitis of alvleesklierontsteking treedt een kortdurende of tijdelijke ontsteking van de alvleesklier op, welke gewoonlijk binnen enkele weken weer tot rust komt. Het gaat gepaard met ernstige pijn in de bovenbuik die dagen kan aanhouden. Andere symptomen van acute pancreatitis zijn misselijkheid, braken, diarree, opgeblazen gevoel en koorts. Een veel voorkomende oorzaak van acute pancreatitis zijn galstenen. Andere oorzaken zijn chronisch alcoholgebruik, erfelijke aandoeningen, trauma, medicijnen, infecties, een afwijking in de elektrolyten, hoge niveaus aan lipiden, hormonale afwijkingen of andere oorzaken. De behandeling bij een acute alvleesklierontsteking is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De meeste patiënten met acute pancreatitis herstellen helemaal, maar soms kan er blijvende schade aan de alvleesklier ontstaan.

Chronische pancreatitis

Wat is het?

Chronische pancreatitis is een progressieve aandoening welke uiteindelijk tot de vernietiging van de alvleesklier leidt. De ziekte komt meer voor bij vrouwen en ontwikkelt zich gewoonlijk bij mensen tussen 30 en 40 jaar oud. Aanvankelijk kan chronische pancreatitis worden verward met acute pancreatitis, omdat de symptomen vergelijkbaar zijn. De meest voorkomende symptomen zijn pijn in de bovenbuik en diarree. Naarmate de ziekte zich voortsleept, kunnen patiënten ondervoeding ontwikkelen en gewichtsverlies. Als de alvleesklier steeds slechter gaat functioneren in de laatste stadia van de ziekte, kunnen patiënten diabetes mellitus (suikerziekte) ontwikkelen.

Chronische pancreatitis wordt geassocieerd met chronisch alcoholgebruik en voedingsgewoonten. Bijkomende oorzaken zijn Cystic Fibrosis (CF) en erfelijke aandoeningen van de pancreas. Bij een aanzienlijk percentage patiënten is er geen oorzaak aan te wijzen. Meer onderzoek is nodig om andere oorzaken van de ziekte op te sporen.

Behandeling van chronische alvleesklierontsteking

De behandeling van chronische pancreatitis is afhankelijk van de symptomen. De behandeling richt zich meestal op pijnbestrijding, het geven van medicijnen om de alvleesklierhormonen en enzymen aan te vullen en nutritionele ondersteuning. Verder is het ven belang om alcohol te vermijden. Soms is een operatie nodig teneinde ernstige pijnklachten te bestrijden.

Erfelijke pancreatitis

Erfelijke pancreatitis is een autosomaal dominante aandoening, welke ontstaat als een kind van één ouder een veranderd gen erft (ook al erft hij van de andere ouder wel het normale gen). Erfelijke pancreatitis leidt uiteindelijk tot chronische pancreatitis. Vaak openbaart zich deze aandoening reeds vóór het 10e levensjaar met aanvallen van acute pancreatitis. Het kind heeft dan last van borende pijn in de bovenbuik, welke uitstraalt naar de rug. Dit gaat gepaard met misselijkheid en braken. Meestal gaat het om 3 tot 4 aanvallen per jaar, maar sommige patiënten hebben er zelfs maandelijks last van. De ernst van de aanvallen varieert.

Veel patiënten ontwikkelen op den duur chronische pancreatitis met hevige pijn. Deze klachten kunnen worden verergerd door:

• vetrijke maaltijden;
• alcoholgebruik; en
• emotionele stress.

De behandeling is louter ondersteunend en gericht op het verlichten van de klachten.

Alvleesklierkanker

Jaarlijks ontvangen ongeveer 1.800 mensen in Nederland de diagnose alvleesklierkanker, voornamelijk mensen boven de 45 jaar. Er zijn diverse soorten alvleesklierkanker.

Alvleesklierkanker wordt vaak in een laat stadium ontdekt. Dit komt doordat er in de regel pas klachten ontstaan als de tumor een ander orgaan heeft geïnfiltreerd of is doorgegroeid in de omliggende zenuwbanen. Wanneer alvleesklierkanker wordt ontdekt als er al uitzaaiingen zijn, is genezing vaak niet meer mogelijk. In dat geval zal de behandeling palliatief zijn, dat wil zeggen dat het erop is gericht de ziekte zo veel mogelijk af te remmen en de klachten te doen verminderen.

Lees verder

• Alvleesklierkanker: symptomen, oorzaken en behandeling
• Alvleesklierontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pancreatitis symptomen: buikpijn, misselijk, braken & koorts
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Pijn aan de alvleesklier: oorzaak alvleesklieraandoeningen