Keratoacanthoom: symptomen, oorzaak en behandeling

Keratoacanthoom is een goedaardige en snelgroeiende huidtumor dat vrij algemeen voorkomt. Vermoedelijk speelt (veelvuldige) blootstelling aan zonlicht een rol bij het ontstaan van deze huidafwijking. Keratoacanthoom wordt vaak aangetroffen op de aan de zon blootgestelde huid, zoals op het gezicht, nek, handen, armen en benen. Het keratoacanthoom kan worden verwijderd door curettage (weglepelen), gevolgd door elektrocoagulatie, een behandelmethode waarbij huidoneffenheden middels elektrische stroom eenvoudig worden verwijderd.

• Wat is keratoacanthoom?
• Oorzaak van een keratoacanthoom
• Veelvuldige blootstelling aan zonlicht
• Virusinfectie
• Wie loopt er risico?
• Keratoacanthoom symptomen
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk - en weefselonderzoek
• Differentiaal diagnose
• Keratoacanthoom behandeling
• Prognose
• Preventie

Wat is keratoacanthoom?

Een keratoacanthoom is een relatief veelvoorkomende snelgroeiende goedaardige bolvormige huidtumor, die veel gelijkenis kan vertonen met een plaveiselcelcarcinoom van de huid wat een kwaadaardige huidtumor is. Een keratoacanthoom ontstaat in de pilosebaceous klieren (waar haarzakjes groeien). Doordat het pathologisch nauw verbonden lijkt met een plaveiselcelcarcinoom, wordt een keratoacanthoom ook wel als een variant hiervan gezien. Veel dermatologen spreken dan ook van: 'plaveiselcelcarcinoom, keratoacanthoom-type'.

Oorzaak van een keratoacanthoom

Veelvuldige blootstelling aan zonlicht

Het keratoacanthoom ontstaat uit cellen van de haarzakjes of haarfollikels. Men vermoedt dat (veelvuldige) expositie of blootstelling aan zonlicht een rol speelt bij het ontstaan van deze huidafwijking. Het ontstaat doordat huidcellen zich plotsklaps veel sneller dan normaal gaan delen en vermenigvuldigen; mogelijk dat schade aan het DNA wat veroorzaakt wordt door zonlicht daarbij een rol speelt. Keratoacanthomen worden vrijwel alleen gezien op die plekken van de huid die veelvuldig aan zonlicht worden blootgesteld, zoals:

• het gelaat;
• de oren;
• de armen; en
• de handen (de handruggen).

Virusinfectie

Mogelijk is bij de ontwikkeling van het tumortje (soms ook) een virusinfectie betrokken, waarbij het humaan papillomavirus (in het bijzonder de types 9, 11, 13, 16, 18, 24, 25, 33, 37 en 57) de boosdoener is.¹ Het keratoacanthoom ontstaat normaal gesproken tijdens of na de middelbare leeftijd. Het komt zelden voor bij personen jonger dan 20 jaar. Keratoacanthoom komt minder vaak bij individuen met een donkere huid. Meer mannen dan vrouwen krijgen te maken met deze huidafwijking.

Wie loopt er risico?

Het ontwikkelen van een keratoacanthoom vóór je twintigste is zeldzaam. Er zijn een aantal mensen die een hoger risico hebben op het ontwikkelen van een keratoacanthoom. Het gaat hierbij om mensen die:

• veelvuldig aan de zon zijn blootgesteld;
• van nature een lichte huid hebben;
• een gecompromitteerd immuunsysteem hebben;
• vaak gebruik maken van een zonnebank;
• ouder zijn dan 60 jaar.

Voorts hebben mannen een hoger risico dan vrouwen. Genetische factoren kunnen ook een rol spelen. Mensen met directe familieleden die een bepaalde vorm van huidkanker hebben gehad, hebben ook een hoger risico op het ontwikkelen van multiple keratoacanthoom.

Keratoacanthoom symptomen

In de loop van enkele weken ontwikkelt zich een solitaire, halfbolvormige, vaste, huidkleurige of rode tumor op de huid. Al vrij snel kan de tumor een doorsnede bereiken van wel enkele centimeters. Het knobbeltje heeft vaak een glad glanzend oppervlak met in het centrum meestal een krater met een zogeheten hoornprop. Het gaat normaliter niet gepaard met pijn- of jeukklachten. Bloedverlies komt ook niet voor. Na enkele maanden zal de huidafwijking kleiner worden en uiteindelijk vanzelf verdwijnen, waarna er een littekentje achterblijft. Slechts zelden zullen er meerdere keratoacanthomen tot ontwikkeling komen. De meeste keratoacanthomen treden op zon-blootgestelde gebieden op.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk - en weefselonderzoek

Veelal is het mogelijk om de diagnose te stellen op grond van de uiterlijke kenmerken en de snelle groei. Weefselonderzoek onder de microscoop wordt bemoeilijkt doordat het plaveiselcelcarcinomen (kwaadaardig) er precies hetzelfde kan uitzien als keratoacanthomen (goedaardig); ze zijn beide niet nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Waar vooral naar gekeken wordt is het verschil in de snelheid waarop de afwijkingen ontstaan. veel dermatologen houden de grens aan van 6 weken. Wanneer de huidafwijking in minder dan 6 weken is ontstaan en zeer snel gegroeid is, dan is er hoogstwaarschijnlijk sprake van een keratoacanthoom. Bij twijfel zal altijd geopteerd worden voor het volledig chirurgisch verwijderen van de laesie.

Differentiaal diagnose

Keratoacanthoom kan veel gelijkenis vertonen met een aantal andere huidaandoeningen:

• plaveiselcelcarcinoom;
• Merkelceltumor;
• cornu cutaneum (huidhoorn);
• amelanotisch melanoom;
• metastasen (uitzaaiingen); en
• prurigo nodularis.

Keratoacanthoom behandeling

Het keratoacanthoom kan worden verwijderd door curettage, waarbij de huidafwijking onder lokale verdoving wordt weggekrabd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een 'scherpe lepel', een 'curette' genoemd. Dit wordt gevolgd door elektrocoagulatie (dichtschroeien) of door uitsnijden. Behandeling door cryotherapie (bevriezing) of door het toepassen van ablatieve laser, zijn twee andere behandelmogelijkheden. Bij grote tumoren en/of anatomisch lastige plaatsen (in het gezicht, bij de neus) kan radiotherapie uitkomst bieden.

Prognose

Keratoacanthoom is te genezen en is niet levensbedreigend. De meerderheid van de laesies leiden hooguit tot littekens na behandeling. Na verwijdering van de tumor is een recidief niet uit te sluiten.

Preventie

Je kunt zelf een aantal maatregelen nemen om de vorming van een keratoacanthoom te voorkomen door je huid te beschermen tegen de zon. Blijf uit de zon tussen 12 en 3 uur als de zon op zijn hoogst staat en smeer je goed in met zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor als je je wel in de zon begeeft. Draag kleding die grote delen van de huid bedekt. Controleer regelmatig de huid op nieuwe of onrustige moedervlekken of gekleurde vlekken. Als je je zorgen maakt over een vlek, schakel dan de huisarts in.

Noot:

1. Hsi ED, Svoboda-Newman SM, Stern RA, Nickoloff BJ, Frank TS. Detection of human papillomavirus DNA in keratoacanthomas by polymerase chain reaction. Am J Dermatopathol. Feb 1997;19(1):10-5.

Lees verder

• Keratoacanthoom: oorzaken & symptomen goedaardige huidtumor
• Uitslag in het gezicht: op de wangen, kin, neus en voorhoofd
• Huidaandoening neus: schilfering, pijn, zweertjes, roodheid
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huidvlekken herkennen: verdachte vlekken herkennen