IJzertekort: symptomen, oorzaak, behandeling & complicaties

IJzergebrek of ijzertekort symptomen zijn moeheid, een gebrek aan energie, jeuk en haaruitval. IJzer is een mineraal en één van de componenten van hemoglobine, de stof in rode bloedcellen die zuurstof helpt te transporteren door het hele lichaam. Als je niet genoeg ijzer binnenkrijgt (en/of te veel ijzer verliest), kan je lichaam niet voldoende hemoglobine aanmaken, waardoor je bloedarmoede krijgt. IJzertekort symptomen zijn onder meer moeheid, bleke huid, rusteloze benen, snel buiten adem zijn, hoofdpijn, angst, haaruitval, een pijnlijke tong, een snelle hartslag en lepeltjesnagels. Een ijzertekort wordt behandeld met ijzersuppletie. Daarnaast is het belangrijk dat ook de oorzaak van het ijzertekort wordt vastgesteld, zodat deze behandeld kan worden.

• Twee hoofdvormen van ijzer
• Oorzaken
• Bloedverlies
• Een gebrek aan ijzer in je dieet
• Een onvermogen om ijzer te absorberen
• Zwangerschap
• Sporten
• Risicogroepen ijzertekort
• Vrouwen in hun menstruatieperiode
• Vrouwen die zwanger zijn of vrouwen die borstvoeding geven
• Jongeren onder de 22 jaar
• Vegetariërs en veganisten
• Symptomen van ijzertekort: jeuk, haaruitval, hoofdpijn, moe
• Moe en uitgeput
• Bleke huid
• Rusteloze benen
• Jeuk
• Hoofdpijn
• Snel buiten adem zijn
• Lepeltjesnagels
• Angst
• Haaruitval
• Pijnlijke tong
• Verhoogde hartslag
• Onregelmatige hartslag
• Complicaties
• Bronnen van ijzer
• Behandeling van ijzertekort
• Een ijzertekort niet zelf diagnosticeren

Twee hoofdvormen van ijzer

IJzer komt in twee hoofdvormen voor in voeding: heemijzer en non-heemijzer. Heemijzer is beter opneembaar door het menselijk lichaam en is uitsluitend aanwezig in dierlijke voedingsmiddelen. Non-heemijzer is van mindere kwaliteit en komt voornamelijk voor in plantaardige voeding. Dierlijke voedingsmiddelen zijn dus effectiever voor de ijzerinname dan plantaardige bronnen zoals groenten, granen en brood. Vitamine C zorgt er echter voor dat je non-heemijzer uit plantaardige bronnen beter opneemt. Als je bij elke maaltijd groente of fruit eet, neemt je lichaam ijzer gemakkelijker op.

IJzer is essentieel voor het menselijk lichaam omdat het nodig is voor de vorming van hemoglobine. Hemoglobine transporteert zuurstof door het bloed naar alle cellen, weefsels en organen van het lichaam. Als er chronisch ijzertekort optreedt, kan dit uiteindelijk leiden tot bloedarmoede (ijzergebreksanemie) en orgaanfalen.

Oorzaken

IJzertekort komt voor wanneer je lichaam niet genoeg ijzer heeft om hemoglobine te produceren. Hemoglobine is het onderdeel van rode bloedcellen die het bloed zijn rode kleur geeft en het zorgt voor het transport van zuurstof (O2) en koolstofdioxide (CO2) door het bloed. Als je niet genoeg ijzer binnenkrijgt, of als je teveel ijzer verliest, kan je lichaam niet genoeg hemoglobine produceren, en zal je uiteindelijk ijzergebrekanemie ontwikkelen. Dit is bloedarmoede door een tekort aan ijzer. Oorzaken van ijzerdeficiëntie zijn:

Bloedverlies

Bloed bevat ijzer in rode bloedcellen. Dus als je bloed kwijtraakt, verlies je ijzer. Vrouwen met zware periodes lopen een groter risico op een ijzertekort en bloedarmoede doordat ze bloed verliezen tijdens de menstruatie. Langzaam, chronisch bloedverlies in het lichaam, zoals bij een maagzweer of darmkanker, kan ook ijzertekort veroorzaken.

Een gebrek aan ijzer in je dieet

Je lichaam krijgt ijzer uit het voedsel dat je eet. Als je evenwel te weinig ijzer consumeert, raakt de ijzervoorraad van je lichaam uitgeput en zal er na verloop van tijd sprake zijn van een ijzertekort. Voorbeelden van ijzerrijke voedingsmiddelen zijn vlees, eieren, groene groenten en met ijzer verrijkte voedingsmiddelen. Voor de juiste groei en ontwikkeling hebben zuigelingen en kinderen ook ijzer nodig in hun voeding.

Een onvermogen om ijzer te absorberen

IJzer uit voedsel wordt in je dunne darm geabsorbeerd in je bloed. Een darmstoornis, zoals coeliakie, die het vermogen van je darm beïnvloedt om voedingsstoffen uit verteerd voedsel op te nemen, kan leiden tot een ijzertekort en ijzergebrekanemie. Als een deel van je dunne darm chirurgisch is verwijderd, dan kan dat invloed hebben op je vermogen om ijzer en andere voedingsstoffen te absorberen.

Zwangerschap

IJzertekort tijdens zwangerschap komt vaak voor. Het ongeboren kindje heeft namelijk ook ijzer nodig voor aanmaak van zijn of haar bloed. Dat wordt uit het lichaam van de zwangere vrouw gehaald en dus kan zij al snel een ijzertekort oplopen. Dit tekort moet jezelf compenseren door een ijzerrijk voedselpatroon aan te houden.

Sporten

Sporters zijn vatbaar voor ijzertekort omdat regelmatige lichaamsbeweging de behoefte aan ijzer op een aantal manieren vergroot. Intensieve training bevordert bijvoorbeeld de productie van rode bloedcellen, terwijl ijzer verloren gaat door te zweten.

Risicogroepen ijzertekort

De kans op een ijzertekort is niet zo groot, aangezien het lichaam meer ijzer uit eten haalt als er een ijzertekort dreigt. Er zijn echter een aantal risicogroepen die meer kans hebben op een ijzertekort:

Vrouwen in hun menstruatieperiode

Tijdens hun vruchtbare periode hebben vrouwen meer behoefte aan ijzer vanwege het maandelijkse bloedverlies.

Vrouwen die zwanger zijn of vrouwen die borstvoeding geven

Zwangere vrouwen hebben meer ijzer nodig omdat er meer bloed door hun lichaam stroomt en omdat de placenta en de ontwikkelende vrucht ook ijzer nodig hebben.

Jongeren onder de 22 jaar

Baby's, jonge kinderen en tieners hebben een grotere ijzerbehoefte vanwege hun groei.

Vegetariërs en veganisten

Het menselijk lichaam neemt heemijzer uit vlees beter op dan non-heemijzer uit plantaardige producten. Vitamine C bevordert echter de opname van non-heemijzer.

Symptomen van ijzertekort: jeuk, haaruitval, hoofdpijn, moe

De verschijnselen van een ijzertekort ontstaan vaak pas als er gedurende langere tijd minder ijzer actief is in het lichaam en de ijzervoorraad in de milt en de lever is geslonken. De belangrijkste symptomen die kunnen optreden bij een ijzertekort passeren hieronder de revue.

Moe en uitgeput

Het meest voorkomende symptoom van ijzertekort is vermoeidheid. Doordat er minder zuurstof door het lichaam wordt vervoerd, kan er vermoeidheid en op den duur zelfs een gevoel van uitputting optreden. Als vermoeidheid gepaard gaat met algehele zwakte, prikkelbaarheid en verslechterde concentratie, dan kan ijzer (of een gebrek daaraan) er iets mee te maken hebben.

Bleke huid

Door het tekort aan rode bloedlichaampjes zul je bleek zien ofwel een bleke huid hebben. Deze bleekheid van de huid en de slijmvliezen (ogen, binnenzijde van de mond) en onder de vingernagels is vrij gemakkelijk te herkennen, vooral bij mensen met een lichte huidskleur.

Rusteloze benen

Ongeveer 15% van de mensen met het rusteloze benen syndroom (RBS), dat meestal onder zijn Engelse benaming Restless Legs syndroom (RLS) wordt aangeduid, hebben ijzertekort. Des te lager het ijzergehalte, des te heviger de klachten.

Jeuk

Bij sommige mensen treedt pruritus (jeuk) op als gevolg van ijzergebrek.

Hoofdpijn

Een lichaam dat met een ijzertekort kampt, zal eerst zuurstof naar de hersenen (en andere vitale organen) sturen alvorens de rest van het lichaam te voorzien. Maar zelfs dan nog krijgen de hersenen vaak onvoldoende zuurstof aangeleverd, waardoor aders kunnen gaan zwellen en er hoofdpijn optreedt.

Snel buiten adem zijn

Bij een ijzertekort worden er voldoende nieuwe rode bloedlichaampjes aangemaakt die zuurstof van de longen naar andere delen van het lichaam transporteren. Bij een tekort aan rode bloedlichaampjes, komt er dus voldoende zuurstof bij de organen, weefsels en spieren. Je bent daardoor sneller buiten adem. Als je merkt dat je kortademig bent en snel buiten adem van activiteiten waarbij je normaal gesproken geen moeite hebt, zoals traplopen, een stukje lopen of fietsen of je gebruikelijke sportactiviteiten, dan is het verstandig om te laten onderzoeken of er sprake is van een ijzertekort.

Lepeltjesnagels

IJzergebrek kan aanleiding geven tot lepeltjesnagels, een misvorming van de nagels waarbij de nagels dun en holrond zijn.

Angst

Een aanhoudend ijzertekort kan er voor zorgen dat je een angstig gevoel krijgt. Een zuurstofgebrek zet je zenuwsysteem in een hogere versnelling. Daarnaast zorgt ijzertekort voor een snellere hartslag. Door deze combinatie van factoren heb je het gevoel in een 'fight or flight'-modus te zitten.

Haaruitval

Wanneer ijzertekort zich evolueert naar volwaardige bloedarmoede, kan het haaruitval tot gevolg hebben. Het lichaam stelt prioriteiten en zal bij een gebrek aan zuurstof allereerst de vitale organen van zuurstof voorzien in plaats van het haar. IJzertekort is een bekende oorzaak van haaruitval. Pas als er lange tijd minder ijzer in het lichaam actief is en de ijzervoorraad flink is aangesproken, zal iemand last krijgen van haaruitval.

Pijnlijke tong

Naast het wegtrekken van de kleur uit je tong, kan een ijzertekort ook de myoglobine-waarden verlagen. Myoglobine is een zuurstofbindende proteïne in de spieren en de menselijke tong bestaat voornamelijk uit spieren. Mensen met een ijzertekort kunnen klagen over een pijnlijke, ontstoken en zachte tong.

Verhoogde hartslag

Als de hoeveelheid hemoglobine in het bloed te laag is, moet het hart harder werken om de verminderde hoeveelheid zuurstof in het bloed rond te pompen. Hierdoor kan een verhoogde hartslag optreden, vooral bij inspanning.

Onregelmatige hartslag

Langdurig overwerken van het hart kan leiden tot een onregelmatige hartslag, hartruis en zelfs hartfalen. Een ijzertekort kan bestaande hartklachten versterken.

Complicaties

Bloedarmoede als gevolg van een ijzertekort veroorzaakt meestal geen complicaties. Zonder behandeling kan het echter ernstig worden en leiden tot gezondheidsproblemen, waaronder:

• Hartproblemen: een snelle of onregelmatige hartslag. Je hart moet meer bloed pompen om het gebrek aan zuurstof in je bloed te compenseren. Dit kan leiden tot een vergroot hart of hartfalen.
• Problemen tijdens de zwangerschap: bij vrouwen die net zwanger zijn, kan een ijzertekort leiden tot een kortere zwangerschapsduur en baby's met een laag geboortegewicht. Maar de aandoening kan voorkomen worden bij zwangere vrouwen die ijzersupplementen krijgen als onderdeel van hun prenatale zorg.
• Groeiproblemen: bij zuigelingen en kinderen kan ernstige ijzertekort leiden tot bloedarmoede, evenals vertraagde groei en ontwikkeling. Daarnaast wordt ijzergebreksanemie geassocieerd met een verhoogde gevoeligheid voor infecties.

Bronnen van ijzer

Belangrijke bronnen van ijzer zijn onder meer:

• (orgaan)vlees
• wild
• zeewier
• mosselen
• groene bladgroente (peterselie)
• graanproducten
• gedroogd fruit
• noten
• volkorenbrood

Behandeling van ijzertekort

Je ijzerstatus kan eenvoudig worden gecontroleerd door een bloedtest. De behandeling hangt af je ijzerstatus en kan bestaan uit:

• Behandeling van een onderliggend probleem: het is zeer belangrijk dat de oorzaak van het ijzertekort wordt onderzocht en, als het een medische oorzaak heeft, dat het op passende wijze wordt behandeld.
• IJzeruitputting: de arts zal je informeren over ijzerrijk voedsel. Een andere bloedtest wordt ongeveer zes maanden later uitgevoerd om te controleren of je ijzerniveau verbeterd is.
• IJzertekort: er zal dieetadvies worden gegeven en dit wordt nauwlettend gecontroleerd. Het eten van ijzerrijk voedsel wordt aangemoedigd, terwijl voedsel en dranken die de ijzerabsorptie kunnen verstoren, worden afgeraden. Tannine in thee en koffie kunnen de ijzerabsorptie verstoren, net als fytaten in noten, groenten en granen. Je ijzerstatus wordt regelmatig gecheckt en ijzersuppletie kan voorgeschreven worden.
• Anemie door ijzertekort: ijzersupplementen worden voorgeschreven. Het kan zes maanden duren tot een jaar voor het lichaam op het goede niveau zit. De niveaus worden regelmatig beoordeeld door middel van bloedonderzoek.

Een ijzertekort niet zelf diagnosticeren

Het nemen van ijzersupplementen als je moe bent, zal niet helpen, tenzij er daadwerkelijk een ijzertekort bij je is vastgesteld. Er kan een andere oorzaak zijn voor je symptomen. Aangezien ijzersupplementen vrij verkrijgbaar zijn, kan het verleidelijk zijn om zelf de diagnose te stellen zonder dat een ijzertekort is vastgesteld middels bloedonderzoek. Dit is echter om meerdere redenen af te raden:

• Vermoeidheid, bleekheid, duizeligheid en kortademigheid zijn symptomen van vele andere aandoeningen, niet alleen van een ijzertekort. Sommige van deze aandoeningen zijn ernstig en dienen bij voorkeur vroegtijdig opgespoord en behandeld te worden. Dit biedt een grotere kans op herstel. Je kunt waardevolle tijd verspillen als zelf gaat dokteren in plaats van je klachten te bespreken met je huisarts.
• De supplementen zullen je symptomen niet verlichten als ze niet veroorzaakt worden door een ijzertekort. Je geeft in dat geval onnodig geld uit aan ijzertabletten die je niet nodig hebt.
• Onnodige ijzeraanvulling kan de absorptie van andere mineralen door je lichaam beïnvloeden, waaronder zink en koper.
• Teveel ijzer kan leiden tot ijzervergiftiging. Vroege symptomen zijn onder meer maagpijn, misselijkheid en braken. Langzamerhand stapelt de overmaat aan ijzer zich op in de organen en veroorzaakt dan mogelijk fatale schade aan de hersenen en de lever.
• Ongeveer een op de 300 mensen heeft hemochromatose, een erfelijke aandoening waarbij et lichaam meer ijzer opneemt dan normaal. Een overschot aan ijzer beschadigt het weefsel van het lichaam en verhoogt het risico op kanker en hartziekten. Mensen met een dergelijke conditie moeten de hoeveelheid ijzer wat het lichaam binnenkomt proberen te beperken door de hoeveelheid ijzer in het voedsel te verminderen. Behandeling van hemochromatose vindt plaats door het afnemen van bloed.

Lees verder

• IJzertekort: symptomen, oorzaak, gevolgen en ijzer aanvullen
• Zware benen, duizelig, vermoeid, hoofdpijn: ijzertekort
• IJzertekort vergroot het risico op een beroerte (CVA)
• IJzertekort aanvullen, ijzer in voeding: tabel & hoeveelheid
• Bloedarmoede: duizeligheid hoofdpijn vermoeidheid kortademig