Actinische cheilose: symptomen, oorzaak en behandeling

Actinische cheilose, ook wel aangeduid met de termen actinische cheilitis, cheilitis actinica of cheilitis solaris, duidt op een schilfering van de lippen, vooral de onderlip, ten gevolge van chronische blootstelling aan zonlicht. Door chronische uv-blootstelling zijn de epitheelcellen beschadigd geraakt, waarvan schilfering een uitingsvorm is. Soms zie je ook een ontstekingsreactie. Actinische cheilose wordt als een voorloper van het plaveiselcelcarcinoom, een vorm van huidkanker, beschouwd. Actinische cheilose zelf is dus niet zo ernstig, maar het is wel een voorloper van lipkanker. Voorkomen is beter dan genezen. Bescherming tegen de zon is daarom geboden.

• Wat is actinische cheilose?
• Synoniemen
• Symptomen: schilferende lippen, roodheid en pijn
• Actinische cheilose oorzaak
• Risicofactoren
• Chronische blootstelling aan de zon
• Zonnebrand
• Geslacht
• Lichte huidskleur
• Tropische, subtropische of woestijngebieden
• Werk in de buitenlucht
• Leeftijd
• Roken
• Prurigo solaris
• Overmatig alcoholgebruik
• Humaan papillomavirus
• Immuunafwijkingen of immunosuppressieve medicijnen
• Naar buiten gedraaide onderlip
• Complicaties
• Diagnose en onderzoek
• Actinische cheilose behandeling
• Medische interventies
• Zelfzorgmaatregelen
• Prognose
• Preventie en voorkomen
• Lippen beschermen
• Andere maatregelen

Wat is actinische cheilose?

Actinische cheilose duidt op een premaligne aandoening op de lip door chronische blootstelling aan de zon. Het wordt ook wel aangeduid met de termen actinische cheilitis, cheilitis actinica of cheilitis solaris. Het woord 'cheilose' betekent een ontsteking van de lippen. Actinische cheilose beïnvloedt de zon-blootgestelde oppervlakken van de vermiljoen rand van de lip, dat wil zeggen het rode deel van de lip. Actinische cheilose wordt als een voorloper van het plaveiselcelcarcinoom, een vorm van huidkanker, beschouwd.

Synoniemen

Soms wordt actinische cheilose ook wel aangeduid met de feitelijk onjuiste term 'actinische cheilitis'. Andere synoniemen zijn cheilitis actinica en cheilitis solaris.

Symptomen: schilferende lippen, roodheid en pijn

Actinische cheilose geeft meestal de volgende symptomen:

• droge lippen;
• verdunde huid van de lippen; en
• schilferige plekken.

Andere symptomen
Minder vaak voorkomende kenmerken van actinische cheilose zijn onder meer:

• zwelling van de lip;
• roodheid en pijn;
• ulceratie (zweertjes) en korstvorming;
• verlies van de afbakening tussen de vermiljoen rand van de lippen en de aangrenzende huid;
• prominente plooien en lip lijnen;
• wit verdikte vlekken (leukokeratosis); en
• verkleurde huid met bleke of gele gebieden.

Actinische cheilose oorzaak

Actinische cheilose is het gevolg van schade van het erfelijk materiaal in de celkern (DNA), door chronische blootstelling aan de zon. De cellen van de opperhuid zijn uitgerust met een reparatiesysteem om beschadiging van het DNA, ontstaan door zonlicht, te herstellen. Gedurende je hele leven wordt iedere dag beschadigd DNA hersteld, vooral na uitgebreid zonnebaden. Soms wordt een DNA beschadiging op een belangrijk punt in het erfelijke materiaal niet gerepareerd. In dat geval ontstaat er een kwaadaardige cel, die ongecontroleerd begint te groeien. Roken kan bijdragen aan het ontstaan van actinische cheilose. Roken heeft ook schadelijke gevolgen voor je DNA.

Blootstelling aan de zon
Actinische cheilose ontstaat nadat je vele jaren onbeschermd bent blootgesteld aan de zon en wordt vooral gezien bij mensen van middelbare leeftijd en ouder en bij hen die een buitenberoep hebben gehad. Toch zijn er de laatste jaren steeds meer jongere mensen die actinische cheilose ontwikkelen, waarschijnlijk het gevolg van uitgebreide blootstelling aan de zon gedurende hun kindertijd.

Risicofactoren

Risicofactoren voor actinische cheilose zijn de volgende:

Chronische blootstelling aan de zon

Des te vaker de lippen zijn blootgesteld aan zonlicht, des te groter de kans dat er schade optreedt.

Zonnebrand

Zonnebrand beschadigt de huidcellen. Des te meer schade er is aangericht, des te groter de kans op het ontstaan van rimpels, chronische ziekten en andere ziekten, inclusief huidkanker en actinische cheilose.

Geslacht

Drie keer meer mannen dan vrouwen ontwikkelen actinische cheilose.

Lichte huidskleur

Een meerderheid van degenen met actinische cheilose hebben een lichte huidskleur. Het komt vooral veel voor bij mensen met albinisme of met huidpigmentafwijkingen.

Tropische, subtropische of woestijngebieden

De intensiteit van van zonnestraling is hoger gedurende de middagperiode (van 10.00 tot 16.00 uur), in gebieden rond de evenaar en in het hooggebergte. In tropische gebieden en in woestijnstreken heb je meestal ook meer zonnige, warme dagen die aanmoedigen om buiten te zijn.

Werk in de buitenlucht

Bij werkzaamheden en activiteiten waarbij je veel buiten bent, sta je ook meer bloot aan de zon. Dit verhoogt de kans op zonneschade. Badmeesters in openluchtbaden, mensen die in de groenvoorziening werken, bouwvakkers, landarbeiders, boeren, fervente wandelaars, marathonlopers en zeelieden hebben een hogere kans op het ontwikkelen van actinische cheilose.

Leeftijd

Des te ouder je bent, des te groter de kans dat je deze huidaandoening ontwikkelt. Gewoonlijk is actinische cheilose het gevolg van chronische of langdurige zonneschade, en daarvoor moet je vaak al wat jaartjes op de aarde rondlopen. Toch zijn er steeds meer jongere mensen die actinische cheilose ontwikkelen. Dit is waarschijnlijk het gevolg van uitgebreide zonblootstelling op de kinder-
en tienerleeftijd.

Roken

Stoffen in tabaksrook veranderen de structuur van de huid en het vermindert de doorbloeding van de huid. Roken kan de buitenste weefsellaag van de lip, het zogeheten lipepitheel, verzwakken en het kwetsbaarder maken voor zonneschade.

Prurigo solaris

Prurigo solaris (synoniemen: prurigo actinica, actinische prurigo, solar prurigo, actinic prurigo, Hutchinson prurigo) is een zeldzame variant van chronisch polymorfe lichteruptie en zorgt ervoor dat de huid gevoeliger is voor zonneschade.

Overmatig alcoholgebruik

Excessief alcoholgebruik is een risicofactor voor het ontwikkelen van actinische cheilose.

Humaan papillomavirus

Het humaan papillomavirus, het virus dat wratten veroorzaakt en ook wel HPV genoemd, kan een abnormale celgroei van huid en slijmvliezen teweegbrengen.

Immuunafwijkingen of immunosuppressieve medicijnen

Geneesmiddelen die het immuunsysteem verzwakken en onderdrukken, verhogen het risico op zonneschade.

Naar buiten gedraaide onderlip

Wanneer je lip meer naar buiten in plaats van naar binnen is gedraaid, heb je meer kans op zonneschade en dus ook actinische cheilose.

Complicaties

Actinische cheilose is een premaligne aandoening. Dit betekent dat de afwijking nog geen huidkanker is, maar dit wel kan worden. Het predisponeert voor:

• ziekte van Bowen of plaveiselcelcarcinoom in situ; en
• invasieve plaveiselcelcarcinoom.

Kanker van de lip of lipkanker komt vaker voor bij rokers dan bij niet-rokers. Andere factoren zijn onder meer het oncogene humaan papillomavirus (HPV), alcoholmisbruik en immunosuppressie (bij weefsel- of orgaantransplantaties).

Diagnose en onderzoek

Actinische cheilose wordt gewoonlijk gesteld op klinisch beeld. Een huidbiopsie (stukje weefsel) kan worden weggenomen voor onderzoek onder de microscoop als huidkanker of een inflammatoire oorzaak van actinische cheilose wordt vermoed.

Typische kenmerken
Kenmerken aan de hand waarvan de arts de diagnose kan stellen, zijn onder meer:

• Dysplasie of abnormale celgroei;
• Ontsteking in de lederhuid of dermis, een laag bindweefsel die onder het epitheel van de huid ligt;
• Verlies van huidelasticiteit;
• Huidverdikking, meestal met vlekken;
• Atrofie, het ter plaatse dunner worden van de huid waardoor rimpels op de lip verschijnen.

Differentiële diagnose
De symptomen van actinische cheilose kunnen (sterke) gelijkenis vertonen met de volgende aandoeningen:

• Andere vormen van cheilitis;
• Bacteriële infectie;
• Cheilitis glandularis (een zwelling van de lip door ontsteking van de ectopische speekselkliertjes);
• Cheilitis granulomatosa (een chronische zwelling van de lip door een granulomateuze ontsteking van onbekende oorsprong);
• Cheilitis plasmacellularis (ook bekend als mucous membrane plasmacytosis);
• Cheilose;
• Contacteczeem (hierbij reageert de huid op stoffen van buitenaf);
• Cutane lupus erythematosus;
• Herpes simplex;
• Lichen planus;
• Liplik eczeem;
• Plaveiselcelcarcinoom of lipkanker;
• Polymorfe lichteruptie, een vorm van zonneallergie;
• Stevens Johnson syndroom (reactie op medicatie of een infectie).

Actinische cheilose behandeling

Medische interventies

Behandeling van actinische cheilose kan onder meer bestaan uit:

• cryotherapie (bevriezing met vloeibare stikstof);
• 5-fluorouracil crème (fluorouracil, ook wel 5-FU genoemd, is een kankerremmende stof);
• imiquimod crème (imiquimod versterkt de lichaamseigen afweer tegen de groei van 'foute' en activeert je lichaam om deze op te ruimen);
• topicale retinoïden (vitamine A zuur-derivaten);
• fotodynamische therapie (een vorm van lichttherapie);
• excisiebiopsie (de tumor wordt verwijderd met een ruime marge klinisch normaal, omgevend slijmvlies).
• lipshave (hierbij wordt het slijmvlies van het lippenrood over de gehele lengte van de onderlip verwijderd, waarna het defect wordt bedekt door verplaatst slijmvlies dat aan de huid wordt gehecht);
• laser ablatie bijv. met een Erbium-YAG laserbehandeling (ablatie betekent loslating).

Zelfzorgmaatregelen

Daarnaast is het belangrijk om blootstelling aan de zon te beperken door het dragen van een hoed met een goede rand, en het gebruik van een lippenbalsem met zonnebrandcrème wordt aanbevolen. Mannen kunnen overwegen om hun snor te laten staan. Voorts wordt stoppen met roken aanbevolen.

Prognose

Actinische cheilose kan verbeteren met effectieve bescherming tegen de zon en behandeling. Aanhoudende blootstelling aan de zon en gebrek aan behandeling verhoogt het risico op plaveiselcelcarcinoom, dat mogelijk levensbedreigend is.

Preventie en voorkomen

Het voorkomen van overmatige of langdurige onbeschermde blootstelling aan de zon is de beste manier om actinische cheilose te voorkomen.

Lippen beschermen

Tips om je lippen te beschermen tegen de zon zijn onder meer:

• Het toepassen van zonnebrandcrème op het lichaam en in je gelaat ter bescherming tegen de zon;
• Bescherm je lippen met lippenbalsem met zonnebrandcrème, ook al ben je zo lang buiten in de zon;
• Draag een brede hoed en lichte kleding met lange mouwen in de zon;
• Mannen kunnen hun baard of snor laten groeien.

Andere maatregelen

Andere manieren om het risico op het ontwikkelen van actinische cheilose te verminderen zijn onder meer:

• Stoppen met roken;
• Geen alcohol drinken of slechts in beperkte mate;
• Vermijden van zonnebanken;
• Vermijden van crèmes en medicijnen die de huid dunner maken (zoals prednison of hormoonzalven), voor zover dat mogelijk is;
• Extra voorzichtig geboden bij een verzwakt immuunsysteem of bij het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen;
• Het goed behandelen van gevallen van oncogene humaan papillomavirus of het wratvirus;
• Blijf goed gehydrateerd, vooral wanneer je in de zon bent.

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Droge lippen: oorzaken en tips gebarsten lippen en velletjes
• Liplik eczeem symptomen: ontstoken lippen & schilferende lip
• Koortslip: blaasjes op de lip - pijnlijk en branderig gevoel
• Droge, gebarsten, branderige of schrale lippen