Doorligwonden of decubitus: symptomen, oorzaak & behandeling

Doorligwonden of decubitis wordt gedefinieerd als iedere vorm van het afsterven van weefsel veroorzaakt door de inwerking op het lichaam van druk-, schuif- en wrijfkrachten of een combinatie daarvan. Vooral mensen die veel moeten liggen, bijvoorbeeld doordat ze bedlegerig zijn, of veel moeten zitten, bijvoorbeeld doordat ze aan een rolstoel gekluisterd zijn, kunnen last krijgen van doorliggen. Het voorkomen van doorligwonden is van cruciaal belang voor het behoud van comfort en levenskwaliteit. Het verzorgen van doorligwonden of decubitus bestaat uit een aantal maatregelen, zoals het verwijderen van het dode weefsel en het activeren van weefselherstel door speciale wondverzorging. Snelle en adequate behandeling is essentieel voor een goede genezing van decubitus. Complicaties van doorligwonden of decubitus zijn onder meer bot- en gewrichtsinfectie, een ontsteking van vooral los bindweefsel, en snel uitbreidende bacteriële huidinfectie en bloedvergiftiging.

• Synoniemen doorligwonden
• Wat is doorligwonden?
• Medische term en uitleg
• Definitie
• Vóórkomen decubitus: vooral bij ouderen
• Doorligwonden oorzaak
• Voorkeursplekken
• Zijn doorligwonden besmettelijk?
• Risicofactoren
• Overzicht
• Langdurige immobiliteit
• Verminderd gevoel
• Veranderd bewustzijnsniveau
• Afschuiven
• Wrijving
• Vochtigheid
• Incontinentie
• Slechte voeding
• Leeftijd
• Decubitus symptomen
• Stadia van decubitus
• Gevolgen en complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Doorliggen behandelen
• Preventieve maatregelen: doorligwonden voorkomen
• Wondbehandeling: doorligwonden verzorgen
• Decubitus genezen
• Prognose doorligplekken
• Preventie van doorliggen
• Tips om anders te gaan zitten of liggen
• Tips voor huidverzorging

Synoniemen doorligwonden

Voor de term doorligwonden bestaan enkele synoniemen:

• bedwonden;
• bedzweren;
• decubitus;
• doorligplekken;
• doorligwonden;
• drukpijn;
• drukplekken;
• drukwonden; en
• drukzweren.

Wat is doorligwonden?

Medische term en uitleg

Patiënten die veel moeten liggen (bijvoorbeeld doordat ze bedlegerig zijn) of veel (in een rolstoel) zitten, kunnen op een gegeven ogenblik last krijgen van doorliggen, vooral als ze moeilijk zelf van houding kunnen veranderen. Op de plekken van de huid waar het lichaam op rust, knelt de huid en bij aanhoudende druk kunnen er rode plekken, blaren en wonden ontstaan. De medische term hiervoor is 'decubitus'.

Definitie

De definitie van doorligwonden of decubitis is:

Iedere vorm van het afsterven van weefsel veroorzaakt door de inwerking op het lichaam van druk-, schuif- en wrijfkrachten of een combinatie daarvan.

Vóórkomen decubitus: vooral bij ouderen

Decubitus of doorligwonden komt in de algemene bevolking vooral voor bij ouderen van 65 jaar en ouder en dan vooral bij mensen boven de 75 jaar. In de huisartsenpraktijk komt 0,4% van de patiënten jaarlijks met decubitusklachten. In de ziekenhuizen is de de prevalentie 9,6% per jaar en in de chronische zorgsector 6,1% per jaar.

Doorligwonden oorzaak

Doorligwonden of decubitus wordt veroorzaakt door de inwerking op het lichaam van druk-, schuif- en wrijfkrachten. Door aanhoudende druk en/of schuifkrachten op de huid, treedt een beschadiging van de huid en/of het weefsel onder de huid op. Veelal ontstaat het op de plaats van een uitstekend bot.

Voorkeursplekken

Risicoplaatsen van doorligwonden of decubitus zijn:

• de stuit;
• zitknobbels;
• hielen;
• ellebogen;
• schouders;
• heupen;
• achterhoofd.

Zijn doorligwonden besmettelijk?

Doorligwonden of decubitus zijn niet besmettelijk. Een secundaire bacteriële infectie kan dat wel zijn.

Risicofactoren

Overzicht

Er zijn een aantal factoren die de kans op het krijgen van doorligwonden of decubitus verhogen:

• inactiviteit;
• immobiliteit;
• een vochtige huid (bijvoorbeeld door incontinentie of zweten);
• stoornissen in de doorbloeding if aan de gevoelszintuigen, waarbij pijnprikkels minder goed worden gevoeld;
• een hogere leeftijd; en
• een slechte voedingstoestand (onvoldoende eten en drinken);
• bij een slechtere gezondheid (bij ziekten zoals diabetes, hartfalen of COPD, ziekte van Alzheimer, hart- en vaatziekten, heupfractuur en heupoperatie, diepe veneuze trombose, verlamming van de ledematen, oedeem in de benen, maligniteit, ziekte van Parkinson, reumatoïde artritis en urineweginfecties).

Langdurige immobiliteit

Mensen met het grootste risico om doorligwonden of decubitus te ontwikkelen, zijn zij die niet bewegen. Zodra een persoon het vermogen om te bewegen verliest en inactief wordt, neemt het risico op het ontwikkelen van doorligwonden toe.

Verminderd gevoel

Patiënten die verlies van gevoel hebben als gevolg van ruggenmergletsel of neurologische aandoeningen, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van decubitus of doorligwonden. Een persoon zonder zintuiglijk verlies kan pijn voelen en zal zich over het algemeen ongemakkelijk voelen nadat hij veel tijd in een bepaalde positie heeft doorgebracht. Wanneer er sensorisch verlies optreedt, voelt een persoon zich misschien niet ongemakkelijk of voelt hij niet de behoefte om te worden verplaatst.

Veranderd bewustzijnsniveau

Evenzo mag een persoon met een veranderd bewustzijnsniveau geen ongemak ervaren of niet helder genoeg zijn om zichzelf fysiek te herpositioneren.

Afschuiven

Het wrijven van huid en vetweefsel over de botten, kan worden veroorzaakt door de combinatie van zwaartekracht en wrijving. Schuifkrachten komen meestal voor wanneer een patiënt meer omhoog ligt. Het skelet van de persoon kan in het bed naar beneden glijden, terwijl de huid en het vetweefsel op hun plaats blijven. Dit type kracht veroorzaakt schade aan de onderliggende bloedvaten, resulterend in zweren met een groot gebied van inwendige weefselschade en minder waarneembare schade aan het oppervlak van de huid.

Wrijving

Wrijving treedt op wanneer twee oppervlakken over elkaar bewegen. Dit kan gebeuren wanneer een patiënt in bed naar beneden glijdt of op de verkeerde manier in bed wordt geplaatst.

Vochtigheid

Vocht is een veel voorkomend probleem bij mensen die incontinent zijn geworden en luiers moeten dragen. Vocht door zweten kan ook een probleem zijn. Vocht verwijdert vetachtige stoffen van de huid die de huid beschermen en de bindweefsels van de huid verzachten, waardoor de effecten van verschuiving en wrijving schadelijker worden.

Incontinentie

Ontlastingsincontinentie en urine-incontinentie maakt de huid vochtig en kan verweking van de huid veroorzaken. Ontlastingsincontinentie heeft het extra risico van schade aan de huid door bacteriën en enzymen in de ontlasting en verhoogt ook het risico op infectie.

Slechte voeding

Slechte voeding kan leiden tot gewichtsverlies, waardoor de druk op botachtige delen van het lichaam kan toenemen. Goede voeding is ook belangrijk voor de genezing van decubitus.

Leeftijd

Naarmate een persoon ouder wordt, wordt de huid dunner en kwetsbaarder, waardoor het risico op huidafbraak toeneemt. Decubitus komt vooral bij ouderen voor van 75 jaar en ouder.

Decubitus symptomen

Symptomen van doorligwonden zijn:

• Ongewone veranderingen in huidskleur of textuur;
• Zwelling;
• Pusachtige afscheiding;
• Een gedeelte van de huid dat koeler aanvoelt of warmer aanvoelt dan andere delen;
• Gevoelige gebieden.

Stadia van decubitus

Doorligwonden kunnen onedrverdeeld worden in een aantal fasen of stadia op basis van hun diepte, ernst en andere kenmerken. De mate van huid- en weefselbeschadiging varieert van een rode, nog in tact zijnde huid tot een diepe verwonding waarbij spieren en botten betrokken zijn. Bij doorligwonden of decubitus worden vier stadia onderscheiden:

Gevolgen en complicaties

Doorligwonden kan ernstige gevolgen hebben. Complicaties die kunnen optreden liggen vooral op het gebied van infecties:

• Abcesvorming onder of aansluitend aan de decubituswond;
• Artritis: gewrichtsontsteking bij een diepe decubituswond;
• Cellulitis: ontsteking van vooral los bindweefsel;
• Wondroos (erysipelas): een snel uitbreidende bacteriële huidinfectie;
• Osteomyelitis: ontsteking van onderliggend botweefsel;
• Sepsis of bloedvergiftiging.

Voor alle complicaties geldt: waarschuw direct een arts.

Onderzoek en diagnose

De arts kan je doorverwijzen naar een wondverzorgingsteam, bestaande uit artsen, specialisten en verpleegkundigen die ervaring hebben met de behandeling van doorligplekken. Het team kan de decubitus beoordelen op basis van verschillende factoren. Deze zijn:

• de grootte en diepte van de plekken;
• het type weefsel dat is aangetast door, zoals huid, spieren of botten;
• de kleur van de huid dieis aangetast
• de hoeveelheid weefselsterfte die optreedt;
• de eventuele aanwezigheid van een infectie, vieze geur en bloedingen.

De arts kan monsters nemen van de vloeistoffen en het aangetaste weefsel in. Bovendien kunnen ze op zoek gaan naar tekenen van bacteriegroei en kanker.

Doorliggen behandelen

Behandeling van doorligwonden of decubitus bestaat uit twee onderdelen of pijlers:

• preventieve maatregelen; en
• wondbehandeling.

Preventieve maatregelen: doorligwonden voorkomen

Doorligwonden of decubitus kun je voorkomen door een aantal maatregelen te nemen. Geef gedurende 24 uur per dag wisselligging of houdingsverandering, waarbij de wond zoveel mogelijk vrijligt. Idealiter moet de patiënt na elke 4 uur op een andere zijde van het lichaam gedraaid worden. Zo wordt er voorkomen dat iemand niet te lang op een kant ligt. De optimale houding wordt bereikt door het hoofdeinde en het voeteneinde 30°omhoog te zetten (= semi-Fowler). De drukverdeling is op deze manier het grootst. De patiënt komt in zijligging niet meer dan 30°omhoog ten opzichte van het matras met de zijkant omhoog. In de rug en onder de arm kan de patiënt worden ondersteund met kussens en de bilnaad rust niet op het matras. De benen kunnen het beste licht worden gebogen met een kussen tussen de knieën. De optimale zithouding is in een stoel die achterover kan kantelen, waarbij de benen op een bankje kunnen rusten. In een stoel die niet kan kantelen moet de patiënt zo rechtop mogelijk zitten, waarbij de voeten op de grond komen en de bovenbenen op de zitting rusten. Zowel in lig- als zithouding moeten de hielen vrij liggen. Je kunt hiervoor een kussen gebruiken die je plaatst onder het onderbeen, welke het been volledig ondersteunt. Bij zithoudingen kan houdingsverandering het beste bereikt worden door de stoel iets meer of juist iets minder te kantelen. Even staan of lopen is ook verstandig. Daarnaast kun je 's middags 1 tot 2 uur bedrust nemen.

Maak tevens gebruik van preventiematerialen, zoals specifieke anti-decubitusmatrassen en -kussens. Een speciaal matras kan de druk verminderen. Zorg voorts voor een gladde onderlaag. Kreuken in het laken of een nachthemd dat niet helemaal glad is, kunnen er mede voor zorgen dat er roodheid en nadien doorligwonden kunnen ontstaan. Zorg voor een goede voedingstoestand, want een slechte voedingstoestand en een verminderde of geheel ontbrekende voedselopname bevorderen het ontstaan van doorligwonden. Geeft extra aandacht aan incontinentie of zweten, aangezien vocht kan bijdragen aan het probleem. Ten slotte kan pijnbestrijding nodig zijn. Ten eerste moet dit zoveel mogelijk gericht zijn op het onder controle krijgen van de oorzaak van de pijn:

• door het bedekken van de wonden;
• door de aanpassing van ondersteunende materialen; en
• door het veranderen van houding.

Zo nodig kunnen pijnstillende middelen uitkomst bieden.

Wondbehandeling: doorligwonden verzorgen

Voor genezing bij wonden van de eerste en de tweede graad is het in de regel voldoende om de preventieve maatregelen consequent en strikt toe te passen. Bij wonden van de derde en de vierde graad zijn er drie algemene uitgangspunten:

1. Gebruik het juiste verband:
• waarbij het verband de randen droog houdt, terwijl de wond vochtig blijft;
• waarbij je niet te vaak hoeft te wisselen en waarbij het verwisselen snel gaat;
• voor het gebied rond je achterste bestaat speciaal voorgevormd verband;
• gebruik vooral geen verband dat uithardt, aangezien dit decubitus in de hand werkt.
2. Verwijder necrose (wat moet gebeuren door een daartoe bevoegd persoon), zodat een potentiële infectiehaard verwijderd wordt. Bovendien verbetert hierdoor de wondgenezing.
3. Bestrijd ernstige infectie, zodat complicaties worden voorkomen.

Behandeling van wonden van graad 3 en 4 vergt veel tijd, geduld en vakmanschap. Toch zijn doorligwonden van graad 3 en 4 te genezen, ofschoon veel patiënten er wel blijvend een pijnlijke en/of kwetsbare plek aan overhouden.

Decubitus genezen

Decubitus in stadium II geneest binnen één tot zes weken, maar fase decubitus in fase 3 of 4, genezen vaak pas na enkele maanden of anders genezen ze niet, vooral bij patiënten met aanhoudende gezondheidsproblemen.

Prognose doorligplekken

Decubitus geneest vaak langzaam vanwege blijvende nadelige factoren zoals druk of slechte voeding. Het kan zich verspreiden naar diepe weefsels en ook plaatselijke infectie veroorzaken, waaronder osteomyelitis en systemische infectie. De aanwezigheid van decubitus of doorligwonden gaat gepaard met een tweevoudig tot viervoudig verhoogd risico op overlijden, maar dit komt omdat doorligwonden een marker zijn voor de onderliggende ernst van de ziekte en andere comorbiditeiten.

Preventie van doorliggen

Je kan doorliggen helpen voorkomen door jezelf regelmatig te verplaatsen om aanhoudende druk op de huid te voorkomen. Andere strategieën zijn onder meer goede zorg voor je huid, goede voeding en vochtinname, stoppen met roken, stressmanagement en dagelijks sporten of bewegen.

Tips om anders te gaan zitten of liggen

De volgende tip kunnen hierbij helpen:

• Verschuif je gewicht regelmatig. Als je een rolstoel gebruikt, probeer dan om de 15 minuten jouw gewicht te verplaatsen. Vraag om hulp om ongeveer een keer per uur te herpositioneren.
• Til jezelf op, indien mogelijk. Als je genoeg kracht in je bovenlichaam hebt, doe dan push-ups in je rolstoel door jezelf op te tillen op de armleuningen van de stoel.
• Kies een speciale rolstoel. Sommige rolstoelen kan je laten kantelen, waardoor de druk wordt verlicht.
• Gebruik een anti-decubitus rolstoelkussen.
• Kies kussens of een matras die de druk verlicht. Gebruik kussens of een speciaal matras om de druk te ontlasten en ervoor te zorgen dat jouw lichaam goed gepositioneerd is.
• Pas de hoogte van jouw bed aan. Als je bed kan worden opgeheven aan het hoofdeinde, til het dan niet meer dan 30 graden op. Dit helpt afschuiven voorkomen.

Tips voor huidverzorging

Overweeg de volgende suggesties voor huidverzorging:

• Houd de huid schoon en droog. Was de huid met een zachte reiniger en dep deze droog. Voer deze reinigingsroutine regelmatig uit om de blootstelling van de huid aan vocht, urine en ontlasting te beperken.
• Bescherm de huid. Gebruik gewoon talkpoeder om de huid op wrijvingspunten te beschermen. Breng lotion aan op een droge huid. Verander indien nodig beddengoed en kleding regelmatig. Kijk uit voor knopen op de kleding en plooien in het beddengoed die de huid irriteren.
• Inspecteer de huid dagelijks. Kijk dagelijks goed naar de huid voor waarschuwingssignalen van drukpijn en decubitus.

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling