Vlekken op de tong: oorzaken rode, witte en zwarte vlekken

Vlekken op de tong wijzen meestal niet op een ernstige aandoening, maar kunnen wel als cosmetisch storend worden ervaren. Vlekken op de tong verdwijnen vaak vanzelf, dus zonder medische behandeling. Sommige plekken of vlekjes op de tong kunnen echter wijzen op een ernstige onderliggende aandoening waarbij directe medische ingrijpen is vereist. Het is daarom verstandig om je huisarts of tandarts te raadplegen als de vlekken aanwezig blijven of als de vlekjes verergeren. Ook als je last heb van bijkomende klachten, is het raadzaam een arts in te schakelen. Mondschimmel, aften en leukoplakie zijn de meest voorkomende oorzaken van witte vlekken op de tong. Rode vlekken op de tong komen vaak door een landkaarttong. Vlekken op de tong kunnen verschijnen in het midden van de tong, de zijkant, de bovenkant of het puntje van de tong.

• Zwarte haartong
• Grijze of witte vlekken op de tong door leukoplakie
• Voorbijgaande linguale papillitis
• Mondschimmel (Candida)
• Rode vlekken op de tong door landkaarttong
• Landkaarttong
• Tijdens zwangerschap
• Witte zweertjes op de tong door aften
• Uitdroging en tongvlekken
• Roken
• Herhaaldelijke verwonding
• Fibroom op de tong
• Vlekjes op de tong door tongpiercing
• Hyperpigmentatie
• Bloedarmoede en de tong
• Vlekjes op de tong door medicijnen
• Gebruik van anticonceptiemiddelen
• Bepaalde geneesmiddelen
• Tongkanker
• Wie krijgt er last van vlekken op de tong?
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek en weefselonderzoek
• Preventie

Zwarte haartong

Zwarte haartong is een zwarte, grijze of bruine verkleuring van de tong als gevolg van verlenging van de tongpapillen vanwege een verstoring van het evenwicht tussen afslijten en aanmaken van nieuwe cellen. Zwarte haartong kan beginnen als een kleine vlek en uitgroeien totdat het grootste deel van de bovenkant van de tong is bedekt. Het is een opeenhoping van dode huidcellen die niet afslijten zoals ze zouden moeten. Dit kan te wijten zijn aan slechte gewoonten zoals roken, veel koffie of thee drinken en weinig tandenpoetsen, maar soms door medicijngebruik. Het risico op het ontwikkelen van zwarte haartong neemt toe met de leeftijd en mannen krijgen het vaker dan vrouwen. Alles wat je in je mond stopt, kan de kleur van de vlekken doen veranderen, inclusief voedsel, cafeïne en mondwater. Sommige bacteriën kunnen de kleur van de vlekken veranderen in bijvoorbeeld geel, oranje of groen. Andere symptomen zijn een jeukend of branderig gevoel op je tong of je verhemelte. Je kunt ook een slechte adem hebben. Het laagje is er vrij gemakkelijk af te schrapen, bijvoorbeeld met een borstel of een tongschraper. Soms geeft een haartong een brandend of tintelend gevoel.

Wat te doen?
Poets minimaal twee keer per dag je tanden en borstel ook je tong mee of gebruik een speciale tongschraper om je tong te reinigen. Dat zou moeten helpen om het binnen een paar weken weg te werken. Meestal gaat zwarte haartong weg zonder medische behandeling. Zo niet, dan kan een tandarts of arts speciale hulpmiddelen gebruiken om je tong te schrapen. Consistent gebruik van een tandenborstel en tongschraper moet voorkomen dat het terugkeert.

Grijze of witte vlekken op de tong door leukoplakie

Leukoplakie is een witte aandoening van het slijmvlies. Hierbij krijg je last van onregelmatig gevormde witte of grijze vlekken op je tong. De oorzaak is onbekend, maar het wordt sterk geassocieerd met chronisch irritatie. met name door roken en alcohol. Het kan ook te maken hebben met herhaaldelijk trauma aan je tong, bijvoorbeeld door een slecht passend kunstgebit. Meestal is leukoplakie goedaardig. Leukoplakie kan soms een voorstadium van kanker zijn en daarom is het belangrijk om deze plekken door de tandarts te laten beoordelen. Een biopsie kan bepalen of er reden tot bezorgdheid is; hierbij wordt een stukje weefsel weggehaald voor onderzoek onder de microscoop. Leukoplakie kan ook op het tandvlees en op de wangen verschijnen.

Voorbijgaande linguale papillitis

Voorbijgaande linguale papillitis zijn kleine witte of rode vlekken of bultjes op de tong. Je kunt hierbij een of meer bultjes op het oppervlak van de tong hebben. De oorzaak is onbekend. Er is geen behandeling nodig voor deze bultjes. Ze verdwijnen meestal vanzelf binnen een aantal dagen.

Mondschimmel (Candida)

De schimmel Candida veroorzaakt orale candidiasis, een schimmelinfectie van de mond. Het ziet eruit als romige witte vlekken (soms ook gele vlekken), soms met rode laesies. Deze plekken kunnen op je tong verschijnen, maar ze kunnen zich ook elders in je mond en keel bevinden. Zuigelingen en oudere mensen zijn meer vatbaar voor mondschimmel; bij kinderen staat dit bekend als spruw. Dat geldt ook voor mensen met een verzwakt immuunsysteem of voor mensen die bepaalde medicijnen nemen.

Andere symptomen van mondschimmel:

• verheven, kwarkachtige plekken
• roodheid
• pijn en irritatie
• bloeden (bloedende tong)
• een verlies van smaak
• droge mond
• problemen met eten of slikken (moeilijk slikken)

Meestal kan de diagnose worden gesteld op basis van de klachten. De behandeling kan bestaan uit antischimmelmedicatie, maar kan gecompliceerder zijn als je immuunsysteem is aangetast.

Rode vlekken op de tong door landkaarttong

Landkaarttong

Een landkaarttong is een aandoening waarbij het slijmvliesoppervlak voortdurend van aspect verandert. Er verschijnen gladde, rode vlekken met een onregelmatige vorm aan de zijkant of bovenkant van de tong. De vlekken kunnen van grootte, vorm en locatie veranderen. De oorzaak is onbekend. Het is een onschuldige aandoening en verdwijnt meestal vanzelf, maar het kan wel weken of maanden duren. In sommige gevallen kan dit zelfs jaren duren. Soms kan je irritatie of een branderig gevoel ervaren, vooral na het eten van voedsel dat gekruid, zout, zuur of heet is.

Tijdens zwangerschap

Een landkaarttong komt vaker voor tijdens de zwangerschap. Het wordt hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap en bij veel vrouwen verdwijnt het na de bevalling van de baby.

Witte zweertjes op de tong door aften

Aften zijn veelvoorkomende afwijkingen van het slijmvlies in de mond die zich presenteren als oppervlakkige, witachtige zweertjes. De oorzaak is onbekend maar aften worden geassocieerd met:

• klein trauma aan de tong
• een tekort aan vitamine B12, ijzer of foliumzuur
• een allergische reactie op bacteriën in je mond
• de menstruatiecyclus
• emotionele stress
• coeliakie (een overgevoeligheid voor het eiwit gluten)
• inflammatoire darmaandoening, zoals ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
• hiv/aids
• bepaalde immuungemedieerde aandoeningen (ziekte waarbij het afweerapparaat zich richt tegen het eigen lichaam)

Gevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen kan ook aften veroorzaken, waaronder gevoeligheid voor:

• chocolade
• koffie
• aardbeien
• eieren

Aften worden niet veroorzaakt door het herpesvirus, dat koortsblaasjes veroorzaakt.

Behandeling
Aften verdwijnen meestal binnen een tot twee weken zonder behandeling. Verschillende vrij verkrijgbare en voorgeschreven medicijnen kunnen gebruikt worden ter bestrijding van de klachten.

Uitdroging en tongvlekken

Als je mond te droog wordt, kun je witte vlekken op de tong ontwikkelen. Deze plekken zijn niet gevaarlijk, maar zijn slechts een teken dat je lichaam uitdroging ervaart. Je moet ongeveer 2 liter water per dag drinken. Je lichaam heeft per dag gemiddeld 30 ml water per kilogram lichaamsgewicht nodig.

Roken

Van roken kun je een haartong krijgen (zie boven). Dat is een tong waarop een soort 'begroeiing' aanwezig is. Het begint met een wit of bruinzwart laagje en naarmate dit laagje dikker wordt, lijkt het net of je haar op je tong hebt.

Herhaaldelijke verwonding

Vaak op je tong bijten kan leiden tot donkere vlekken op de tong. Als je tijdens het eten regelmatig op je tong bijt, is het verstandig om te proberen rustiger en met meer aandacht te eten.

Fibroom op de tong

Een fibroom is een verdikking van het bindweefsel en ontstaat vaak op plaatsen waar mechanische irritatie (wrijving) kan optreden, zoals:

• het wangslijmvlies
• de tong
• de lippen
• het verhemelte
• langs de randen van een kunstgebit

Een dergelijke fibroom staat ook bekend als bijtfibroom. De kleur van een fibroom lijkt op dat van het omgevende weefsel. Het weghalen van de vermoedelijke oorzaak en soms ook het wegsnijden van het fibroom, bieden de oplossing.

Vlekjes op de tong door tongpiercing

Een tongpiercing is anno 2024 populair bij jonge mensen, hoewel er veel nadelen aankleven. Het aanbrengen van een tongpiercing is een relatief eenvoudige ingreep. Er is een klein risico op hevige bloedingen wanneer een bloedvat wordt geraakt, maar dit gebeurt niet vaak. Soms ontstaat er een donker vlekje op de tong rond de piercing.

Hyperpigmentatie

Soms is de oorzaak van het verschijnen van bruine vlekken op de tong het gevolg van hyperpigmentatie. Deze tongvlekken zijn vaak het gevolg van ouderdom, maar het kan ook zijn dat de bijnieren niet genoeg hormonen produceren of omdat je bepaalde medicijnen gebruiken. Sommige mensen die meer melanocyten (pigmentvormende huidcellen) hebben, zijn ook gevoelig voor hyperpigmentatie op de tong.

Bloedarmoede en de tong

Rode vlekken op de tong kunnen ook optreden als gevolg van bloedarmoede. De kleur van de tong verandert en er verschijnen vlekken omdat de bloedtoevoer naar de tong wordt verstoord als gevolg van bloedarmoede.

Vlekjes op de tong door medicijnen

Gebruik van anticonceptiemiddelen

Het gebruik van anticonceptie is de meest voorkomende trigger van bruine vlekken. Anticonceptiva zorgen voor hormonale veranderingen die hyperpigmentatie van de tong kunnen veroorzaken.

Bepaalde geneesmiddelen

Het nemen van bepaalde medicijnen kan ook bruine vlekken op de tong veroorzaken. Een van de geneesmiddelen die dit kan veroorzaken is doxorubicine (een cytostatisch antibioticum) en cyclofosfamide (remt kanker en onderdrukt de afweer). Degenen die worden behandeld met bestraling van nek en hoofd kunnen ook bruine vlekken op de tong veroorzaken. Deze bruine vlekken zijn een neveneffect van de straling.

Tongkanker

De meest voorkomende vorm van tongkanker is het plaveiselcelcarcinoom. Het lijkt meestal op een zweer of een korstje dat niet geneest. Het kan zich op elk deel van de tong ontwikkelen en kan gaan bloeden als je het aanraakt (bloedende tong). Andere symptomen van tongkanker zijn onder meer:

• pijn aan de tong of tongpijn
• oorpijn
• problemen met slikken
• een knobbel in de nek of keel (lymfeklierzwelling)

Afhankelijk van hoe vergevorderd de kanker is, heb je mogelijk een operatie, chemotherapie of bestralingstherapie nodig.

Wie krijgt er last van vlekken op de tong?

Iedereen kan vlekken op de tong ontwikkelen, waarbij het kan gaan om rode, witte of anders gekleurde vlekken. Vlekken zijn meestal tijdelijk en niet schadelijk. Je loopt een verhoogd risico op mondproblemen als je tabaksproducten gebruikt, (veel) alcohol drinkt of een verzwakt immuunsysteem hebt. Het risico op tongkanker neemt toe met de leeftijd en komt vaker voor bij mannen. Andere risicofactoren voor tongkanker zijn onder andere:

• roken
• alcohol drinken
• het humaan papillomavirus (HPV) hebben

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Het is verstandig om tweemaal per jaar naar de tandarts te gaan voor controle, zodat eventuele mond- en tongafwijkingen in een vroegtijdig stadium opgespoord kunnen worden. Als je langer dan een paar weken last hebt van vlekken op de tong en je weet niet wat de oorzaak ervan is, raadpleeg dan je tandarts of huisarts. Op basis van lichamelijk onderzoek kan de arts vaststellen wat de oorzaak is van veel tongvlekken en oneffenheden. De arts zal ook vragen stellen met betrekking tot:

• andere symptomen, zoals pijn of knobbels in je mond, nek of keel
• alle medicijnen en supplementen die je neemt
• of je wel of niet rookt of hebt gerookt in het verleden
• of je alcohol drinkt en hoeveel je drinkt
• of je een gecompromitteerd immuunsysteem hebt of niet

Daarnaast zal de arts je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen.

Beeldvormend onderzoek en weefselonderzoek

Hoewel de meeste vlekken op de tong zonder behandeling vanzelf weggaan en verder onschadelijk zijn, kunnen vlekken en oneffenheden op je tong of in de mond soms een teken zijn van kanker. Bij vermoeden van tongkanker, kan de arts een aantal beeldvormende onderzoeken verrichten of een beter beeld te krijgen van de kanker. Een biopsie van het verdachte weefsel kan helpen bepalen of het kanker is of niet.

Preventie

Je kunt tongvlekken niet volledig voorkomen. Er zijn echter enkele manieren om het risico te verminderen, waaronder:

• niet roken of pruimen
• geen alcohol drinken of slechts met mate
• regelmatige tandheelkundige controles ondergaan
• het melden van ongebruikelijke symptomen van de tong en mond aan je huisarts
• het in acht nemen van goede mondverzorging: tweemaal daags je tanden poetsen, mond spoelen (met zuiveringszout), flossen, tanden stoken en het voorzichtig poetsen van je tong (of gebruikmaken van een tongschraper)

Lees verder

• Witte aanslag op de tong: oorzaken en symptomen witte tong
• Gele, rode, zwarte en witte tong: oorzaken en symptomen
• Tongontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling glossitis
• Tongaandoeningen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn