Trommelstokvingers: symptomen en oorzaken horlogeglasnagels

Trommelstokvingers of horlogeglasnagels zijn bolronde nagels en eindkootjes, welke worden geassocieerd met interne aandoeningen die gepaard gaan met onvoldoende doorbloeding (ischemie). Het onderliggende mechanisme van trommelstokvingers of horlogeglasnagels is anno 2023 niet bekend. Als je verdikkingen aan de vingertoppen en bolle nagels opmerkt, dan is het verstandig je huisarts te raadplegen. Behandeling van trommelstokvingers of horlogeglasnagels wordt gedicteerd door het onderliggende ziekteproces. Trommelstokvingers is mogelijk omkeerbaar als de onderliggende aandoening vroeg genoeg wordt behandeld, maar de veranderingen kunnen onomkeerbaar zijn zodra de collageenafzetting is ingezet.

• Wat zijn trommelstokvingers
• Synoniemen
• Hoe vaak komt het voor?
• Symptomen
• Fasen
• Oorzaken horlogeglasnagels
• Verlaagd zuurstofniveau
• Chronische longproblemen en hartziekten
• Longziekten
• Hartaandoeningen
• Maagdarmaandoeningen en leverziekten
• Kanker
• Overige oorzaken van trommelstokvingers
• Aangeboren vorm
• Hypertrofische osteoartropathie
• Primaire hypertrofische osteoartropathie (PHO)
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van trommelstokvingers
• Prognose en vooruitzichten
• Preventie

Wat zijn trommelstokvingers

Trommelstokvingers of horlogeglasnagels werden in de oudheid beschreven door Hippocrates (een Griekse arts en grondlegger van de westerse geneeskunde) en is een klinisch teken van een aantal verschillende ziekteprocessen (interne aandoeningen). Bij trommelstokvingers zijn de vingertoppen verbreed en de nagels glanzend en bol. Het exacte mechanisme dat tot trommelstokvingers leidt, wordt anno 2023 slecht begrepen, al is het bekend dat het zich het vaakst ontwikkelt bij mensen met hart- en longaandoeningen die de totale hoeveelheid zuurstof in het bloed verlagen. Trommelstokvingers kan echter ook gepaard gaan met maligniteiten en sommige gastro-intestinale aandoeningen. Trommelstokvingers kan een langzaam begin hebben tot het punt waarop je je niet bewust bent van de verandering. Het is meestal pijnloos maar gaat heel soms gepaard met ongemak of pijn in de vingertoppen. Zeldzame huidaandoeningen zoals pachydermoperiostosis en palmoplantaire keratodermie zijn zeldzame oorzaken van trommelstokvingers.

Synoniemen

Trommelstokvingers staat ook bekend onder de volgende benamingen:

• clubbed fingers
• drumstick fingers
• Hippocratus fingers
• Hippocrates nails
• horlogeglasnagels
• watch-glass nails

Hoe vaak komt het voor?

De exacte frequentie van trommelstokvingers is anno 2023 niet bekend.

Symptomen

Trommelstokvingers of horlogeglasnagels symptomen zijn:

• een vervorming van het uiteinde van de vingers
• de vingertoppen zijn verdikt
• de nagelriemen verdwijnen
• de nagels lopen bol om de vingertoppen heen (bolle nagels)
• meestal zijn beide handen aangedaan
• soms pijn

Trommelstokvingers is van invloed op beide handen. De verdikking van de vingertoppen of tenen ontstaat in de loop van de tijd en wordt mogelijk niet eens opgemerkt door de persoon. Bij trommelstokvingers wordt de laag cellen onder de nagels zacht. De nagels lijken soms te bewegen. De nagel komt in een scherpere hoek tot de nagelriem. Elke aangedane nagel loopt bol om de vinger heen en lijkt op het ronde deel van een omgekeerde lepel of op een horlogeglas.

Fasen

Trommelstokvingers kan aanwezig zijn in een van de vijf fasen:

1. Geen zichtbare trommelstokvingers: glanzende nagels en verzachting van het nagelbed. Geen zichtbare veranderingen van nagels.
2. Milde trommelstokvingers: verlies van de normale <165 ° hoek (Lovibond-hoek) tussen het nagelbed en de vouw (cuticula). Het venster van Schamroth is uitgewist.* Trommelstokvingers is niet meteen duidelijk.
3. Matige trommelstokvingers: verhoogde convexiteit (bolling) van de nagelplooi. Trommelstokvingers is in één oogopslag duidelijk.
4. Ernstige trommelstokvingers: verdikking van het hele distale (einddeel van de) vinger (lijkt op een trommelstok).
5. Hypertrofische osteoarthropathie - Glanzend uiterlijk en typische verbreding van de vingertoppen en bolling van de nagels.

(*) Bij personen zonder trommelstokvingers wordt, wanneer je twee dezelfde vingers met de nagels tegen elkaar plaatst, een ruitvormig venster waargenomen. Bij mensen met trommelstokvingers verdwijnt dit venster meestal en dit fenomeen staat bekend als de 'Schamroth test'.

Oorzaken horlogeglasnagels

Verlaagd zuurstofniveau

Een specifieke oorzaak van trommelstokvingers of horlogeglasnagels is anno 2023 niet bekend. Over het algemeen vindt dit fenomeen plaats bij long- en hartaandoeningen die het zuurstofniveau in het bloed verlagen, zoals:

• aangeboren hartaandoeningen
• chronische longinfecties die worden veroorzaakt door bacteriën of schimmels
• bacteriën of schimmels die de binnenbekleding van hart en hartkleppen infecteren
• longziekten met zwelling en littekenvorming in de longen

Chronische longproblemen en hartziekten

Meer dan driekwart van de gevallen heeft te maken met chronische longproblemen. Cardiovasculaire aandoeningen (hart- en bloedvaten) spelen een rol bij grofweg 15% van de gevallen. En ongeveer 10 procent wordt geassocieerd met constant terugkerende lever- en maagaandoeningen. Trommelstokvingers of horlogeglasnagels kan ook verband houden met een aantal andere aandoeningen, zoals coeliakie, dysenterie (een ernstige vorm van diarree, waarbij vaak bloed en slijm bij de ontlasting zit), hyperthyreoïdie (te snelle schildklier) en sommige vormen van kanker, zoals leverkanker en maagkanker.

Longziekten

Trommelstokvingers of horlogeglasnagels wordt geassocieerd met de volgende longziekten:

• Longkanker, voornamelijk niet-kleincellig (54% van alle gevallen), niet vaak gezien bij kleincellige longkanker (<5% van de gevallen).
• Interstitiële longziekte, meer dan 150 verschillende longziekten waarbij het interstitium (de ruimte tussen de longblaasjes en de bloedvaten) wordt aangetast, en meestal betreft het idiopathische pulmonale fibrose (IPF).
• Gecompliceerde tuberculose (tbc).
• Suppuratieve longziekten: longabces, pleura-empyeem (opeenhoping van pus in de pleurale ruimte of pleuraholte), bronchiëctasieën (waarbij delen van de longen constant verwijd en geïrriteerd zijn), cystic fibrose (CF, taaislijmziekte).
• Mesothelioom (een kwaadaardige) tumor van het borstvlies.
• Arterioveneuze fistels of misvormingen (een abnormale verbinding tussen een slagader en een ader).
• COPD (verzamelnaam voor longemfyseem en chronische bronchitis).

Trommelstokvingers of horlogeglasnagels is niet specifiek voor chronische obstructieve longziekten (COPD). Daarom kan het zinvol zijn bij patiënten met COPD die een aanzienlijke mate van trommelstokvingers hebben, om te zoeken naar mogelijke tekenen van andere oorzaken.

Hartaandoeningen

Hartziekten kunnen ook aanleiding geven tot trommelstokvingers:

• Elke ziekte met chronische hypoxie (een toestand van zuurstoftekort, waarbij weefsels in het lichaam als geheel of in een bepaald deel van het lichaam niet voorzien worden van voldoende zuurstof).
• Congenitale cyanotische hartziekten (meest voorkomende hartoorzaak en het betreft aangeboren hartziekten waarbij een pasgeborene een centrale cyanose (blauwzucht) heeft.
• Subacute bacteriële endocarditis (ontsteking van de binnenbekleding van het hart en de hartkleppen).
• Myxoma cordis (een intracardiale tumor, die dus voorkomt in het hart).
• Tetralogie van Fallot (een aangeboren hartafwijking).

Maagdarmaandoeningen en leverziekten

Er zijn ook bepaalde maagdarmaandoeningen en leverziekten die kunnen leiden tot trommelstokvingers of horlogeglasnagels:

• Malabsorptie (tekortschietende spijsvertering of absorptie voedingsstoffen).
• Inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.
• Levercirrose, vooral bij primaire biliaire cirrose (PBC, hierbij zijn de kleine galkanaaltjes in de lever chronisch ontstoken).
• Hepatopulmonaal syndroom, een complicatie van cirrose.

Kanker

Trommelstokvingers kunnen ook komen door sommige vormen van kanker, zoals:

• Schildklierkanker.
• Maagkanker.
• Leverkanker.
• Thymuskanker (kanker van de thymus, een klier in de borstkas).
• De ziekte van Hodgkin.
• Gedissemineerde chronische myeloïde leukemie (een vorm van bloedkanker).

Overige oorzaken van trommelstokvingers

Andere aandoeningen die kunnen leiden tot trommelstokvingers zijn:

• Ziekte van Graves (auto-immuunhyperthyreoïdie).
• Familiale en raciale trommelstokvinger en pseudo-trommelstokvingers(mensen van Afrikaanse afkomst zijn er gevoeliger voor).
• Vasculaire malformaties (vaatafwijkingen) van de aangedane arm, zoals een aneurysma van de okselader (bij enkelzijdige trommelstokvingers).

Aangeboren vorm

Een aangeboren vorm is ook bekend. Dit kan worden overgeërfd op een autosomaal recessieve of autosomaal dominante manier. In deze gevallen zijn de duimen bijna altijd getroffen; de andere vingers kunnen ook worden aangetast.

Hypertrofische osteoartropathie

Een speciale vorm van clubbing is hypertrofische osteoartropathie (ziekte van Pierre Marie-Bamberger). Dit is de combinatie van trommelstokvingers en verdikking van periosteum (bindweefselbekleding van de botten) en synovium (bekleding van gewrichten), en wordt vaak in eerste instantie gediagnosticeerd als artritis. Het wordt vaak geassocieerd met longkanker.

Primaire hypertrofische osteoartropathie (PHO)

Primaire hypertrofische osteoartropathie (PHO) heeft geen tekenen van longziekte. Deze vorm heeft een erfelijke component, hoewel soms subtiele hartafwijkingen kunnen worden gevonden. Het staat ook bekend als het Touraine-Solente-Gole syndroom. Deze aandoening is gekoppeld aan mutaties in het gen op het vierde chromosoom (4q33-q34) dat codeert voor het enzym 15-hydroxyprostaglandine dehydrogenase (HPGD); dit leidt tot een verminderde afbraak van prostaglandine E2 en verhoogde niveaus van deze stof.

Onderzoek en diagnose

De arts zal lichamelijk onderzoek verrichten en vragen stellen over je gezondheid en mogelijke andere klachten. Daarnaast kan bloedonderzoek of urineonderzoek nodig zijn. Vaak zal ook beeldvormend onderzoek worden ingezet bij verdenking van een hart- of longziekte. Het maken van röntgenfoto's of een CT-scan of MRI-scan kan duidelijkheid geven over de onderliggende oorzaak.

Behandeling van trommelstokvingers

De behandeling zal zicht richten op het onderliggende ziekteproces.

Prognose en vooruitzichten

In sommige gevallen kunnen je teennagel en vingernagels terugkeren naar hun normale vorm zodra de onderliggende medische aandoening adequaat is behandeld. Sommige aandoeningen die trommelstokvingers veroorzaken, kunnen worden genezen, andere zijn chronisch maar behandelbaar en sommige zijn moeilijker te behandelen.

Preventie

De enige manier om trommelstokvingers te voorkomen, is door stappen te nemen om de onderliggende omstandigheden die dit kan veroorzaken te voorkomen en te beheren. Je kunt bijvoorbeeld het risico op longkanker verkleinen door niet te roken en blootstelling aan toxines op de werkplek te beperken. Verlaag de kans op het ontwikkelen van bronchiëctasieën door je te laten vaccineren tegen mazelen en kinkhoest, direct een arts te raadplegen bij longinfecties en het met tabaksrook en andere gifstoffen te beperken. Als je de diagnose van een longziekte hebt, volg dan het aanbevolen behandelplan van de arts. Dat kan helpen om het zuurstofniveau in het bloed op een goed peil te houden en trommelstokvingers te voorkomen.

Lees verder

• Soorten nagelafwijkingen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Longziekten of longaandoeningen: symptomen en oorzaken
• Gele nagels: oorzaken van gele nagels op vingers en/of tenen
• Zwarte nagel: oorzaak van zwarte vlekken onder de nagel