Gezwollen benen: oorzaken en behandeling van vocht in been

Gezwollen benen: oorzaken en behandeling van vocht in been Gezwollen benen duidt op zwelling van de benen. Deze zwelling kan zich voordoen in één of beide benen. Gezwollen benen kunnen ontstaan door twee belangrijke hoofdoorzaken: door een abnormale ophoping van vocht (oedeem) en door een ontsteking. Oedeem ontstaat doordat het vocht op die plaats niet via de bloedsomloop kan worden afgevoerd. Dit kan gebeuren als je de hele dag op je benen doorbrengt of te lang blijft zitten. Maar het kan ook een teken zijn dat je te zwaar bent of niet genoeg lichaamsbeweging krijgt, en soms duidt het op een onderliggende (en soms potentieel gevaarlijke) aandoening. Gezwollen benen kunnen ook ontstaan als gevolg van ontsteking. Dit gebeurt wanneer de weefsels in de benen geïrriteerd en opgezwollen raken. Het is een natuurlijke reactie als je een bot breekt of een pees of ligament scheurt, maar het kan ook een teken zijn van een ernstiger ontstekingsziekte, zoals artritis.
Gezwollen benen kent veel mogelijke oorzaken / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Gezwollen benen kent veel mogelijke oorzaken / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Oorzaken van gezwollen benen

Er zijn veel mogelijke oorzaken van gezwollen benen. Gezwollen benen kent grofweg twee hoofdoorzaken: vochtophoping (vocht in de benen) en ontsteking.

Vochtophoping (oedeem)

Gezwollen benen die worden veroorzaakt door het vasthouden van vocht in beenweefsels staat bekend als perifeer oedeem. Het kan worden veroorzaakt door een probleem met de bloedsomloop, het lymfestelsel of de nieren. Gezwollen benen is niet altijd een teken van een probleem met je hart of bloedsomloop. Een veel voorkomende oorzaak van gezwollen benen is vochtophoping door overgewicht, inactief zijn, na lang zitten of staan, of het dragen van strakke kousen.

Factoren en aandoeningen die verband houden met vochtophoping zijn:
  • acuut nierfalen
  • cardiomyopathie (een hartspierziekte)
  • chronische nierziekte
  • levercirrose (littekenvorming van de lever)
  • diepe veneuze trombose (DVT), ook bekend als trombosebeen
  • hartfalen
  • hormoontherapie
  • lymfoedeem (blokkade in het lymfesysteem c.q. een verminderde lymfafvloed)
  • nefrotisch syndroom (een stoornis waarbij de nieren het bloed niet goed filteren)
  • pijnstillers, zoals ibuprofen of naproxen
  • pericarditis (een ontsteking van het hartzakje)
  • zwangerschap
  • geneesmiddelen op recept, waaronder enkele medicijnen voor diabetes en hoge bloeddruk
  • gedurende langere tijd zitten, zoals tijdens trans-Atlantische vluchten
  • gedurende langere tijd staan
  • tromboflebitis (een bloedstolsel dat meestal in het been voorkomt)
  • chronische veneuze insufficiëntie (een chronische stoornis in de afvoerende aderen)

Ontsteking

Gezwollen benen kunnen ook worden veroorzaakt door ontsteking in de beenweefsels. Ontsteking kan een normale reactie zijn op verwonding of ziekte, of het kan het gevolg zijn van reumatoïde artritis of een andere ontstekingsaandoening. Vaak gaat ontsteking gepaard met pijn en zwelling.

kniekuilcyste / Bron: Alila Medical media/Shutterstock.comkniekuilcyste / Bron: Alila Medical media/Shutterstock.com
Factoren en aandoeningen die kunnen bijdragen aan een ontsteking in het been zijn:
  • achillespees ruptuur, ook wel bekend als een afgescheurde achillespees
  • ACL-letsel (de voorste kruisband)
  • kniekuilcyste of Bakerse cyste
  • gebroken enkel / gebroken voet / gebroken been
  • cellulitis (een huidinfectie)
  • jicht (pijnlijke ontsteking door gekristalliseerd urinezuur in een gewricht)
  • infectie of wond in het been
  • slijmbeursontsteking knie, vaak werkster-knie of bidknie genoemd
  • artrose (ziekte die de afbraak van gewrichten veroorzaakt)
  • reumatoïde artritis (inflammatoire gewrichtsaandoening)
  • verstuikte enkel

Symptomen van gezwollen benen

Het hebben van 'gezwollen benen' is een symptoom en geen aandoening. Benen kunnen op verschillende manieren opgezwollen zijn. Het type zwelling levert aanwijzingen op voor de oorzaak (en dus de behandeling). De zwelling kan de volgende kenmerken hebben:

Enkelzijdig of dubbelzijdig

Oedeem als gevolg van aandoeningen van algemene lichaamssystemen is meestal aan beide zijden, dus zowel in je linkerbeen als rechterbeen, en symmetrisch (bijvoorbeeld als gevolg van hartfalen, zwangerschap of nierproblemen). Eenzijdige zwelling, dus aan één been is waarschijnlijker het gevolg van een probleem met een bepaald deel van de huid van het betreffende been.

Bepaald gebied of overal

De zwelling kan optreden in een specifiek gebied of gegeneraliseerd. Zwelling rond gewrichten wordt meestal veroorzaakt door letsel of een vorm van artritis. Zwelling in specifieke delen van de huid kan worden veroorzaakt door een allergie of een infectie. Zwelling rond de achterkant van de hiel duidt op een probleem van de achillespees, enz. Gegeneraliseerde zwelling, vooral als aan beide kanten, waarschijnlijk oedeem is.

Pijnlijk of pijnloos

Gezwollen benen kunnen pijnloos zijn of gepaard gaan met pijn. Pijnlijke aandoeningen omvatten infecties, diepe veneuze trombose (DVT), verwondingen en gewrichtsproblemen. Oedeem is meestal niet pijnlijk, hoewel de benen pijn kunnen doen vanwege de spanning die erop staat door de zwelling.

Roodheid of normale huidkleur

Gezwollen benen kunnen gepaard gaan met roodheid (ontsteking) of hun normale huidskleur hebben. Als de huid rood is, is dit waarschijnlijk het gevolg van een infectie (zoals cellulitis) of een ontsteking (bijvoorbeeld jicht, reumatoïde artritis of DVT).

Putje in de zwelling

Als je met een vinger in de zwelling drukt, blijft er even een 'putje' in staan. Dit wijst op oedeem. Bij lymfoedeem, een aandoening waarbij er een blokkering is van lymfevloeistof, is dit minder het geval.

Bijkomende symptomen

Naast het gezwollen been of de gezwollen benen kunnen er ook andere symptomen optreden. Bijvoorbeeld:
  • kortademigheid die op hetzelfde moment begon als de zwelling van het been kan wijzen op hartfalen (bij zwelling van beide benen) of DVT (als één been is opgezwollen) dat zich naar de longen uitspreidt (longembolie).
  • koorts duidt op een soort infectie
  • vermoeidheid kan een algemenere ziekte suggereren, zoals bloedarmoede of nierproblemen
  • diarree kan wijzen op een darmprobleem dat van invloed is op de hoeveelheid eiwit die in de darm wordt opgenomen
  • gele ogen en huid (geelzucht) duidt op een leverprobleem, zoals cirrose.
  • zwelling op andere plaatsen dan de benen, bijvoorbeeld in de buik (ascites), handen (gezwollen handen) of rond de ogen (gezwollen ogen), wat eerder wijst op een probleem met een algemeen lichaamssysteem dan een probleem met het been of de beide benen

Oorzaken van vochtophoping in been

Verschillende omstandigheden kunnen leiden tot extra vocht of oedeem in één been of beide benen:

Congestief hartfalen

Hartfalen ontwikkelt zich wanneer het hart problemen heeft om het bloed naar de rest van het lichaam te pompen. Dit leidt tot vochtophoping, vooral in de benen. Andere symptomen van congestief hartfalen zijn:
  • kortademigheid of moeite met ademhalen
  • vermoeidheid
  • hoesten

Aderproblemen

Diepe veneuze trombose (DVT) en tromboflebitis
DVT, ook bekend als trombosebeen, ontstaat als een bloedstolsel een bloedvat in het been afsluit. Het kan afbreken en naar je longen reizen. Wanneer dat gebeurt, wordt het een longembolie genoemd en dit levensbedreigend zijn. Bij tromboflebitis, ook wel oppervlakkige veneuze trombose genoemd, vormen stolsels zich dichter bij het oppervlak van de huid en deze zullen waarschijnlijk niet afbreken.

Een van de eerste symptomen van DVT of tromboflebitis is een vrij snel optredende zwelling van één been, meestal in de kuit, omdat zich bloed in het gebied ophoopt. Raadpleeg meteen een arts als je een zwelling in één been opmerkt, of een van deze andere symptomen hebt:
  • pijn in de benen, gevoeligheid of krampen
  • een rode of juist blauwachtige verkleuring van het been
  • huid voelt warm aan

Spataderen / Bron: Zlikovec/Shutterstock.comSpataderen / Bron: Zlikovec/Shutterstock.com
Spataderen en chronische veneuze insufficiëntie
Chronische veneuze insufficiëntie (CVI) is een chronische stoornis in de afvoerende aderen. Meestal zijn spataderen (abnormaal verwijde aderen) de boosdoener. Klachten kunnen bestaan uit:

Nierziekten

Langdurige nierziekte vindt plaats wanneer de nieren niet werken zoals ze zouden moeten. In plaats van water en afvalmateriaal uit je bloed te filteren, komt vocht in je lichaam terecht, wat zwelling in je armen en benen veroorzaakt. Je kunt ook symptomen als deze opmerken:

Acuut nierfalen (wanneer de nieren plotseling stoppen met werken) kan ook gezwollen benen, enkels en voeten veroorzaken.

Leverziekten

Een leverziekte kan zwelling van de voet veroorzaken doordat de lever niet goed functioneert. Dit leidt tot overtollig vocht in je benen en voeten, waardoor zwelling ontstaat. Het kan worden veroorzaakt door genetische factoren. Virussen, alcohol en obesitas zijn ook gekoppeld aan leverschade. Andere symptomen zijn onder meer:

Medicijnen

Soms kan zwelling een ongewenst neveneffect zijn van geneesmiddelen op recept. Vaak betreft het de volgende medicijnen:
  • calciumblokkers: medicijnen die worden voorgeschreven om het hart te ontlasten en de bloeddruk te verlagen:
    • nifedipine: dit middel verwijdt de bloedvaten en verlaagt de bloeddruk en wordt voorgeschreven bij hoge bloeddruk, hartkramp en de ziekte van Raynaud
    • amlodipine: middel tegen hoge bloeddruk, pijn op de borst door een hartstoornis of andere hartstoornissen
  • niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals:
    • aspirine
    • ibuprofen
    • naproxen
    • cellecoxib
  • bepaalde geneesmiddelen tegen diabetes, waaronder metformine
  • hormoongeneesmiddelen die oestrogeen of progesteron bevatten
  • sommige antidepressiva (middelen tegen depressie)

Neem contact op met de behandelend arts je een van deze geneesmiddelen gebruikt en last krijgt van zwelling van de onderste ledematen.

Zwangerschap

Tegen het derde trimester zet je groeiende baby druk op de aderen in je benen. Dit vertraagt ​​de circulatie van het bloed en zorgt ervoor dat vocht zich ophoopt. Het resultaat is lichte zwelling. Dat is een normaal verschijnsel. Als je evenwel een van deze symptomen opmerkt, neem dan contact op met je huisarts om pre-eclampsie uit te sluiten:
  • ernstige zwelling, vooral rondom je ogen
  • erge hoofdpijn
  • aantasting van het gezichtsvermogen, zoals wazig zien of gevoeligheid voor licht

Bij pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging) is er naast zwangerschapshypertensie ook sprake van eiwitverlies in de urine.

Als je tijdens het laatste trimester of kort na de bevalling gezwollen benen en kortademigheid hebt, overleg dan met je arts over een aandoening die peripartum-cardiomyopathie (PPCM) wordt genoemd, een type hartfalen dat verband houdt met zwangerschap.

Premenstrueel syndroom

Het premenstrueel syndroom (PMS) wijst op een groep klachten of symptomen die bij sommige vrouwen vlak voor de menstruatie optreden. Veel vrouwen met dit syndroom hebben last van een opgeblazen gevoel en gezwollen benen in de week voor hun menstruatie. Deze vrouwen doen er verstandig aan om een gezonde leefstijl in acht te nemen met evenwichtige voeding, voldoende slaap van een goede kwaliteit, voldoende ontspanning, geen cafeïne en ook geen alcohol. In ernstige gevallen kan de huisarts slaappillen, plaspillen (verwijdert vastgehouden vocht wat leidt tot het opgeblazen gevoel en de beenzwelling) en/of antidepressiva voorschrijven.

Slechte voeding

Ondervoeding kan leiden tot zwelling van de benen. Je moet er daarom voor zorgen dat je voldoende en vooral ook gezonde en gevarieerde voeding binnenkrijgt zodat je geen mineralen- en vitaminetekort oploopt. Gezwollen benen kunnen ook voorkomen bij een te hoge zoutinname via de voeding, vooral omdat te veel natrium ervoor zorgt dat het lichaam water vasthoudt. Een beperkte zoutinname vermindert het risico op gezwollen benen.

Gezwollen benen door een ontsteking

Als gezwollen benen niet komen door vochtophoping, dan kan er sprake zijn van een ontsteking. Veelvoorkomende oorzaken zijn:

Artritis en andere gewrichtsproblemen

Verschillende ziekten en aandoeningen kunnen de benen doen zwellen:
  • jicht: een plotselinge pijnlijke aanval veroorzaakt door ophoping van urinezuurkristallen in de gewrichten
  • artrose: hierbij wordt het kraakbeen dunner en zachter
  • reumatoïde artritis: een ziekte waarbij je immuunsysteem weefsels in de gewrichten aanvalt

Blessures

Als je je enkel verdraait of een bot breekt, krijg je waarschijnlijk wat zwelling. Het is de natuurlijke reactie van je lichaam op de blessure. Het lichaam leidt vloeistof en witte bloedcellen naar het gebied en er komen stoffen vrij die helpen bij de genezing. Enkele van de meest voorkomende blessures of verwondingen zijn een gescheurde achillespees en een kruisbandblessure.

Gescheurde achillespees (achillespeesruptuur)

Bij een achillespeesruptuur is er sprake van een scheur in de achillespees en meestal zijn mannen tussen dertig en veertig jaar het haasje, die slechts matig getraind zijn of niet goed voorbereid een wedstrijd ingaan. Je wordt overvallen door hevige pijn laag achter op de kuit of enkel en lopen lukt daarna niet of nauwelijks meer.

Kruisbandblessure

Een kruisbandblessures komt regelmatig voor en ontstaat vaak acuut door verstappen of verdraaiing van de knie. Klachten die daarbij optreden zijn plotselinge pijn in de knie, een instabiel gevoel of door de knie zakken, een gezwollen knie en moeite met het buigen of strekken van de knie.

Cellulitis op het been / Bron: RafaelLopez, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Cellulitis op het been / Bron: RafaelLopez, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Cellulitis

Cellulitis, is een ontsteking van de dieper gelegen delen van het onderhuidse bindweefsel. Deze ernstige infectie ontstaat wanneer bacteriën zoals streptokokken en stafylokokken door een scheur of barst in je huid komen. Het komt het meest voor in je onderbeen. Andere symptomen zijn onder meer:
  • een rood gebied van de huid dat groter wordt
  • gevoeligheid
  • pijn
  • warmte
  • koorts
  • rode vlekken
  • blaren

Infectie of wond

Wanneer je een wondje krijgt, een schaafwond of ernstiger wond, stroomt er vocht en witte bloedcellen naar het gebied. Dat veroorzaakt zwelling. Als het langer dan 2-3 weken duurt, raadpleeg dan een arts.

Als de wond geïnfecteerd raakt, kan de zwelling verergeren. Zwelling is normaal gedurende een aantal dagen. Rond de tweede dag is het vaak het ergst en daarna verbetert het. Als je diabetes of een andere aandoening hebt die van invloed is op je immuunsysteem, raadpleeg dan de arts.

Zelfzorg bij vocht in de benen

Je kunt deze huismiddeltjes proberen om de zwelling te verzachten:
  • minder zout eten (natriumarm)
  • draag compressiekousen.
  • dagelijks bewegen
  • bij lange autoritten is het verstandig regelmatig van positie te wisselen en frequent je benen te strekken
  • bij een vlucht is het verstandig om op te staan en zoveel mogelijk rond te lopen
  • leg je benen meerdere keren per dag gedurende een half uur omhoog

Aangezien zwelling van de benen een teken kan zijn van een serieus probleem, is het belangrijk om deze klacht niet te negeren. Zodra je andere symptomen opmerkt, met name pijn aan de benen, kortademigheid of extreme vermoeidheid, neem dan onmiddellijk contact op met je arts.

Flauwvallen / Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.comFlauwvallen / Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.com

Medische hup

Wanneer medische hulp inschakelen?

Zoek dringende medische hulp als je last hebt van gezwollen benen met een van de volgende tekenen of symptomen, die op een bloedstolsel in de longen of een ernstige hartaandoening kunnen duiden:
  • pijn op de borst
  • ademhalingsmoeilijkheden
  • kortademigheid bij inspanning of als je ligt in bed
  • flauwvallen of duizeligheid
  • bloed ophoesten

Alarmsymptomen

Neem onmiddellijk contact op met een arts als je last hebt van gezwollen benen of een gezwollen been:
  • het komt plotseling en zonder duidelijke reden
  • de zwelling is gerelateerd aan een lichamelijk letsel, zoals een val, een sportblessure of een auto-ongeluk
  • de zwelling komt voor in één been en is pijnlijk of wordt vergezeld door een koude, bleke huid

Normale thoraxfoto van een jong persoon (slank, goede inspiratiestand) / Bron: Chikumaya, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Normale thoraxfoto van een jong persoon (slank, goede inspiratiestand) / Bron: Chikumaya, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Onderzoek en diagnose

In sommige gevallen volstaat een vraaggesprek en een lichamelijk onderzoek en zijn verdere tests niet nodig. Vervolgonderzoek kan bestaan uit:
  • Urineonderzoek, bijvoorbeeld om een probleem met de nieren op te sporen.
  • Bloedonderzoek, om te controleren op bloedarmoede, hartfalen of een DVT. Er kunnen testen worden uitgevoerd om de functie van je nieren, lever of schildklier te controleren.
  • Een thoraxfoto, om te controleren op bijvoorbeeld hartfalen of een longembolie.
  • Een echografie van het been om te kijken naar de aard van de zwelling en om vast te stellen waar het vandaan komt. Het kan nuttig zijn om peesproblemen, DVT en andere problemen in de aderen van de benen te diagnosticeren.
  • Een röntgenfoto kan nuttig zijn in geval van een breuk of als een een infectie van het bot wordt vermoed.

Afhankelijk van de resultaten van deze tests kunnen in sommige gevallen andere onderzoeken nodig zijn.

Behandeling van gezwollen benen

De behandeling van gezwollen benen varieert en is afhankelijk van de oorzaak. Als de zwelling komt door vocht in de benen (oedeem), kan dit vaak op korte termijn worden verlicht door het innemen van tabletten die plaspillen (diuretica) worden genoemd. Diuretica verhogen de hoeveelheid vocht die de nieren wegfilteren en via de plas geloosd wordt.

Diuretica worden echter voor veel oorzaken van gezwollen benen niet gebruikt. Andere mogelijke behandelingen zijn:
  • DVT wordt behandeld met geneesmiddelen om het bloed te verdunnen en de bloedstolsels op te lossen..
  • Hartfalen wordt meestal behandeld met een aantal medicijnen die de hartfunctie verbeteren, waaronder diuretica.
  • Huidinfecties (cellulitis) of botinfecties (osteomyelitis) worden behandeld met antibiotica
  • Wanneer de oorzaak een geneesmiddel is, kan dat geneesmiddel meestal worden vervangen of stopgezet of kan de dosis worden verlaagd.

Complicaties zwelling van de benen

Eventuele complicaties zijn afhankelijk van de oorzaak. De meest voorkomende complicatie in gezwollen weefsel is infectie. Waar de huid uitgerekt is, is de huid vaak droger. Als de huid droog is, is het meer vatbaar voor scheurtjes in de huid, waarlangs ziekteverwekkers het lichaam kunnen binnendringen. Dit kan leiden tot cellulitis van de benen. Als dit het geval is, wordt een groot deel van de huid van de benen warm en rood. Het kan ook gepaard gaan met koorts.

Lees verder

© 2018 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Gezwollen voeten of benen na een lange reis? TipsGezwollen voeten of benen na een lange reis? TipsAls je op vakantie gaat en je een lange auto- of vliegreis maakt, dan kan het zijn dat je last krijgt van gezwollen voet…
Natuurlijke middelen tegen opgezette voeten en spataderenNatuurlijke middelen tegen opgezette voeten en spataderenDe natuur biedt tegen ongemakken als ongezette voeten en benen middelen die alleen maar even verwerkt hoeven te worden t…
Oefeningen die helpen bij vochtophoping in de benenOefeningen die helpen bij vochtophoping in de benenVeel mensen hebben last van opgezette benen, met meestal ook gezwollen voeten en enkels. Vooral met warm weer zwellen de…
Pijnlijke benen voorkomen en genezenHeb jij al nu enige tijd last van vermoeide benen? Zware, vervelende en pijnlijke benen komen meer voor dan je wel denkt…

Vlooienbeten: Kenmerken van vlo en symptomen van vlooienbeetVlooienbeten: Kenmerken van vlo en symptomen van vlooienbeetVlooien bevinden zich vaak bij huisdieren en bijten slechts sporadisch mensen. Vlooienbeten zijn erg klein en hebben een…
Muggenbeet: Oorzaken muggenbeten & ziekten door beet van mugMuggenbeet: Oorzaken muggenbeten & ziekten door beet van mugMuggen zijn kleine vliegende insecten die wereldwijd voorkomen. Jeukende muggenbeten zijn voor veel mensen een nachtmerr…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Rajakumar, D., Rosenberg, A., Wikimedia Commons (CC BY-2.0)
  • Healthline. What’s Causing My Swollen Feet? https://www.healthline.com/health/swollen-feet (ingezien op 16-10-2018)
  • https://www.trombosestichting.nl/trombose/herken-een-trombose/herken-een-trombosebeen/
  • https://www.mayoclinic.org/symptoms/leg-swelling/basics/causes/sym-20050910
  • https://www.webmd.com/dvt/why-legs-puffy
  • https://patient.info/health/oedema-swelling/swollen-legs
  • http://www.varodem.nl/cvi/
  • https://www.thuisarts.nl/spataderen/ik-heb-spataderen
  • Afbeelding bron 1: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 2: Alila Medical media/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 3: Zlikovec/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 4: RafaelLopez, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 5: Andrey_Popov/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 6: Chikumaya, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 28-01-2024
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 14
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.