Nociceptieve pijn: Pijn als reactie op schadelijke prikkels

Fysieke pijn is in te delen in twee belangrijke types, namelijk nociceptieve pijn en neuropathische pijn (pijn door schade aan zenuwen). Nociceptieve pijn komt het vaakst tot stand en is het resultaat van nociceptoren in het lichaam die mogelijk schadelijke prikkels detecteren. De nociceptoren reageren op mechanisch, fysiek, chemisch of thermisch gevaar dat toegebracht wordt aan de huid, de spieren, de botten of andere weefsels. Nociceptieve pijn is bijgevolg een normaal antwoord op een pijnprikkel. Dankzij nociceptieve pijn helpt het lichaam zichzelf te beschermen en genezen. Meestal geneest een patiënt spontaan of met behulp van medicijnen of andere behandelingsmethoden en dan verdwijnt deze pijn. Soms echter kampt de patiënt met blijvende nociceptieve pijn (chronische pijn).

• Werking van nociceptoren
• Typen nociceptieve pijn
• Radiculaire pijn
• Somatische pijn
• Viscerale pijn
• Locaties
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pijn als reactie op schadelijke prikkels
• Prognose
• Complicaties: Chronische pijn

Werking van nociceptoren

Het lichaam bevat nociceptoren (sensorische zenuwcellen), die schadelijke prikkels dingen of weefselschade detecteren die het lichaam zouden kunnen beschadigen, zoals bijvoorbeeld extreme hitte of koude, druk, zwellingen, ontstekingen, fysieke gebeurtenissen of chemicaliën. Deze waarschuwingssignalen worden vervolgens langs het zenuwstelsel doorgegeven aan de hersenen, hetgeen resulteert in nociceptieve pijn. Dit gebeurt erg snel, waardoor mensen weten dat ze hun handen moeten verwijderen als ze een hete oven aanraken. Nociceptieve pijn is bijvoorbeeld voelbaar bij een kneuzing, een brandwonde, een fractuur, een verstuiking, een tandheelkundige ingreep of artritis (gewrichtsontsteking). De pijn gaat weg als het aangetaste lichaamsdeel geneest. Nociceptieve pijn als gevolg van een gebroken teen verbetert bijvoorbeeld naarmate de teen geneest. Nociceptoren zijn eveneens aanwezig in de inwendige organen, zoals de maag, blaas, baarmoeder en dikke darm. De alarmsignalen van nociceptoren in de inwendige organen zijn minder gemakkelijk te lokaliseren en patiënten kunnen deze niet altijd bewust voelen.

Typen nociceptieve pijn

Radiculaire pijn

Bij irritatie van de zenuwwortels ontstaat radiculaire pijn. De pijnsignalen gaan langs de arm of het been door een zenuw die uit het ruggenmerg komt. De aandoening radiculopathie veroorzaakt radiculaire pijn. Radiculopathie treedt op wanneer zenuwcompressie (beknelde zenuw) ontstaat in de wervelkolom. Hierdoor krijgt de patiënt te maken met gevoelloosheid, zwakte en tintelingen, of gevoelens van spelden en naalden.

Somatische pijn

Somatische pijn treedt op wanneer één van de pijnreceptoren (nociceptoren) in de weefsels geactiveerd worden. Dit soort pijn wordt vaak gestimuleerd door beweging en is meestal goed te lokaliseren. De scherpe, doffe pijn of kloppende pijn ontstaat meestal in de armen, de benen, het gezicht, de spieren, de huid, de onderhuidse weefsels, de gewrichten, de botten, de pezen en oppervlakkige lichaamsdelen. Hoofdpijn, een blauwe plek, artritis en snijwonden zijn enkele voorbeelden van somatische pijn.

Viscerale pijn

Viscerale pijn treedt op wanneer inwendige organen, zoals onvrijwillige spieren in het hart, gewond of ontstoken raken. Viscerale pijn heeft een eerder diffuus karakter, waarbij de plaats van de pijn niet noodzakelijk met de plaats van het probleem overeenstemt. De patiënt kampt dan met een soort ‘vage’ pijn. Viscerale pijn is verder voelbaar dan de oorspronkelijke pijnplaats en daarom is in medische termen sprake van gerefereerde pijn of uitstralingspijn. Goede voorbeelden van viscerale pijn zijn bijvoorbeeld buikklachten, maagpijn, kanker, een inwendige bloeding, constipatie en nierkolieken. Een ander verschil tussen somatische en viscerale pijn is dat viscerale pijn mogelijk geassocieerd is met andere symptomen zoals misselijkheid, braken of zenuwachtigheid. Deze bijkomende symptomen treden minder vaak op bij somatische pijn.

Locaties

De meest voorkomende gebieden waar mensen nociceptieve pijn ervaren, bevinden zich in het bewegingsapparaat (gewrichten, spieren, huid, pezen en botten). Inwendige organen, zoals de darmen, de longen en het hart, zijn mogelijk ook getroffen door nociceptieve pijn.

Symptomen

Nociceptieve pijn ontwikkelt zich overal op het lichaam als reactie op hitte of een trauma. Bijgevolg heeft dit type pijn verschillende mogelijke kenmerken. De pijn is meestal het ernstigst op het moment van de verwonding, maar verergert soms in de ochtend of tijdens een activiteit.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de geschiedenis en kijkt dan naar de locatie en ernst van de pijnklachten. Soms is het voor de arts niet zo eenvoudig om de juiste behandeling in te zetten omdat hij geen duidelijke fysieke oorzaak van de pijn kan ontdekken. De arts moet zeker weten dat de patiënt niet lijdt aan neuropathische pijn (pijn door schade aan zenuwstelsel). Chronische lage rugpijn is bijvoorbeeld een veel voorkomende klacht, maar in negentig procent van de gevallen zijn artsen niet in staat om een fysieke oorzaak te identificeren. Vaak is een deel van deze pijn te wijten aan neuropathische pijn. Een vragenlijst helpt artsen om de aanwezigheid van zowel neuropathische als nociceptieve pijn bij patiënten met diverse aandoeningen te identificeren, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen). Bij het invullen van de vragenlijst moet de patiënt negen vragen beantwoorden. Bij zeven op de negen vragen moet de patiënt verschillende sensaties van de pijn beoordelen op een schaal van 0 tot 5. Verder moet de patiënt beantwoorden hoe lang de pijn duurt op een schaal van -1 tot +1. Tot slot wordt gevraagd of sprake is van uitstralingspijn hetgeen hij moet beoordelen op een schaal van 0 tot 2. Hoe hoger de score, hoe hoger het niveau van neuropathische pijn die een patiënt waarschijnlijk ervaart.

Behandeling van pijn als reactie op schadelijke prikkels

Zelfzorg
De behandeling voor nociceptieve pijn is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de verwonding. Bij een lichte verwonding verdwijnt de pijn wanneer de wonde geneest, of anders mag de patiënt ijs of warmte toepassen of een eenmalige dosis van een niet-steroïde anti-inflammatoir geneesmiddel (NSAID) zoals ibuprofen nemen. NSAID’s verminderen de activering van nociceptoren.

Professionele medische zorg
Bij aanhoudende pijn is een bezoek aan de arts nodig voor geschikte pijnstillers. De arts kijkt naar de intensiteit van de pijn, de duur van de pijn en de structuren die betrokken zijn bij de totstandkoming van de pijn. Opioïden en antidepressiva zijn ook inzetbaar. Deze medicijnen remmen de pijnsignalen die langs de zenuwbaan worden gestuurd. Biofeedback, fysiotherapie, corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken), een chirurgische procedure (bijvoorbeeld om appendicitis te behandelen) en accupunctuur zijn enkele andere mogelijke behandelingsopties voor nociceptieve pijn.

Prognose

De vooruitzichten voor nociceptieve pijn hangen af van de oorzaak. Pijn veroorzaakt door een blauwe plek verdwijnt als de blauwe plek is genezen. Pijn veroorzaakt door artritis is wel te behandelen maar deze pijn verdwijnt meestal niet volledig. Bij ernstige of aanhoudende pijn is advies van een arts altijd nodig om de pijn te helpen verlichten.

Complicaties: Chronische pijn

Meestal stoppen nociceptoren met werken nadat het letsel of de ziekte is verdwenen. Een patiënt heeft bijgevolg geen pijn meer wanneer hij genezen is van een snede, een gebroken bot of een infectie. Soms geeft het lichaam echter stoffen af die nociceptoren gevoeliger maken, zelfs nadat een blessure is genezen, waardoor de nociceptoren actief blijven. Bij een langdurige pijntoestand worden de neuronen gevoeliger door herhaalde stimulatie, hetgeen resulteert in een overmatige reactie op pijn. De patiënt kampt dan met chronische pijnklachten, zoals hoofdpijn, artritis, fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid) en bekkenpijn.

Lees verder

• Neuropathische pijn: Pijn door schade aan zenuwstelsel
• Viscerale pijn: Vage pijn afkomstig van inwendige organen
• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling