Angst voor een operatie: Tips voor patiënten en ziekenhuizen

Patiënten die een operatie moeten ondergaan, voelen zich vaak angstig. Zelfs een operatie die de gezondheid herstelt of levensreddend is, roept mogelijk angst op bij patiënten. Ze zijn bijvoorbeeld bang voor het herstelproces, de pijn en de verdoving. Milde tot ernstige preoperatieve angst veroorzaakt diverse symptomen, zoals hartkloppingen, overmatig zweten en misselijkheid. Patiënten proberen mogelijk veel verschillende zaken uit om beter om te leren gaan met de angst voor de operatie. Veel ziekenhuizen bieden tevens speciale ondersteuning, en ook familie en vrienden kunnen helpen om de angstgevoelens te verminderen.

• Wat is angst?
• Oorzaken van angst voor chirurgie
• Effecten van angst voor een operatie
• Algemene angstgerelateerde symptomen
• Pijn bij hartproblemen
• Problemen met informatie onthouden
• Complicaties na de operatie
• Tips voor patiënten met preoperatieve angstgevoelens
• Angst begrijpen
• Lichaam voorbereiden op operatie
• Niet roken
• Ontspanning en afleiding zoeken
• Plan opstellen
• Tijd met huisdieren doorbrengen
• Vertrouwen krijgen in medisch team
• Vertrouwen krijgen in zichzelf
• Tips voor het verlichten van chirurgische angst door ziekenhuizen
• Medicatie
• Omgevingsfactoren en psychologische ondersteuning

Wat is angst?

Angst is een heel sterk gevoel. Angst beschermt mensen tegen gevaar. Angst zorgt er dus voor dat mensen niet in gevaarlijke situaties terechtkomen. Door angst gaat het lichaam zich ook voorbereiden, zodat mensen zich kunnen verdedigen of snel kunnen ontsnappen aan het gevaar, hetgeen bekend staat als de vecht-of-vluchtreactie (fight and flight). Een patiënt met angst krijgt hierdoor een hogere hartslag en een hogere bloeddruk, en blijft hierdoor ook wakker. Is er echter geen reële angst, dan is deze reactie niet nuttig en dan heeft dit negatieve gevolgen.

Oorzaken van angst voor chirurgie

Een chirurgische ingreep boezemt een patiënt mogelijk angst in. Dit kent veel verschillende oorzaken zoals:

• chirurgische fouten
• chirurgische resultaten
• de dood
• de verdoving
• een herstelproces rond vreemden
• een lang herstel
• een onbekende omgeving / het onbekende
• een slechte ervaring met vorige operaties
• een verlaagd gevoel van eigenwaarde
• financiële lasten
• het verlies van controle
• het verlies van de persoonlijke identiteit
• het verlies van mobiliteit of onafhankelijkheid
• littekens na de operatie
• negatieve levensstijlimpact
• niet meer kunnen ontwaken uit de operatie
• postoperatieve pijn
• secundaire infecties of ziekten
• wakker worden tijdens de operatie

Effecten van angst voor een operatie

Algemene angstgerelateerde symptomen

Één à twee dagen voor een geplande operatie beginnen patiënten mogelijk reeds angstgevoelens te krijgen, al is het mogelijk dat patiënten ook reeds eerder angst ervaren. Patiënten maken zich zorgen over de gang van zaken de dag van de operatie, de mogelijke risico's en de verdoving. Niet altijd geven patiënten toe dat ze lijden aan deze symptomen of durven ze deze gevoelens met anderen te bespreken.

Ernstige angst veroorzaakt diverse klachten zoals:

• een snelle pols
• een onregelmatige hartslag
• hartkloppingen
• misselijkheid
• maagklachten
• kortademigheid
• overmatig zweten
• paniekaanvallen
• slaapproblemen
• stress

Pijn bij hartproblemen

Deze angstgerelateerde symptomen zijn mogelijk zeer verontrustend voor patiënten die pijn hebben door een hartaandoening. Angst verergert de pijn en maakt het moeilijker om met de pijn om te gaan. De fysieke symptomen van angst zijn meestal echter geen teken dat de hartaandoening zelf verergert.

Problemen met informatie onthouden

Door angst hebben patiënten het ook lastiger om belangrijke informatie die over de operatie verteld wordt, te begrijpen en te onthouden. De patiënt vergeet bijvoorbeeld advies over hoe hij zich moet voorbereiden op de operatie of over het herstel na de operatie.

Complicaties na de operatie

Patiënten die voor een operatie zeer angstig zijn, lopen meer kans op postoperatieve pijn, een langdurig ziekenhuisverblijf en hogere eisen aan pijnstillers.

Tips voor patiënten met preoperatieve angstgevoelens

Angst begrijpen

Het is belangrijk dat de patiënt begrijpt dat hij angstig is en ook hoe de angst zijn leven op dat moment beïnvloedt. Op die manier kan de patiënt zich hierop beter voorbereiden en vooruitplannen zodat de angsten en zorgen verlicht worden. In de loop van de tijd leren de meeste patiënten dan ook hoe ze hun eigen angst onder controle moeten krijgen en kunnen omgaan met angstaanjagende situaties. Ze ontwikkelen geschikte strategieën om het hoofd te bieden aan wat de angst veroorzaakt.

Lichaam voorbereiden op operatie

De arts heeft waarschijnlijk een checklist voor de operatie gegeven aan de patiënt zodat de patiënt zich kan voorbereiden op de chirurgische ingreep. Een zo goed mogelijke conditie van het lichaam (en de geest) zijn echter belangrijk vlak voor een operatie.

De patiënt:

• eet gezonde maaltijden
• krijgt voldoende rust
• neemt geschikte, door artsen goedgekeurde vitaminen en supplementen
• oefent lichaamsbeweging uit voor zover mogelijk en aanbevolen

Niet roken

Sommige rokers gaan meer roken als reactie op stress, angst, nervositeit en onzekerheid. Roken is niet alleen slecht voor de algehele gezondheid, maar het heeft ook een effect op het genezingsproces na de operatie, bijvoorbeeld een langzame wondgenezing. Het is voor een patiënt aangewezen om minstens twee maanden voor een operatie niet te roken om het risico op complicaties te verminderen.

Ontspanning en afleiding zoeken

Patiënten kunnen op verschillende manieren omgaan met angst tijdens de operatie. Sommigen proberen angst of stress te voorkomen door vroeg informatie te krijgen en met andere personen (patiënten, vrienden, familie, artsen, …) te praten over hun zorgen. Anderen opteren voor afleiding. Ze gaan bijvoorbeeld lezen, een kruiswoordraadsel oplossen of televisie kijken. Ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen, meditatie, yoga of spierontspanning zijn nuttig. Deze technieken zijn aan te leren in groep of anders via audiocursussen. Ook het luisteren naar muziek voor de operatie werkt angstverlichtend. Dankzij muziek kunnen patiënten zich ontspannen en zijn ze afgeleid. Sommige patiënten kiezen voor alternatieve therapieën, zoals massages, acupunctuur, acupressuur, mindfulness, homeopathie, aromatherapie of hypnose vlak voor een operatie.

Plan opstellen

Wanneer een patiënt ziek is of een medisch probleem heeft, moet hij alle energie steken in beter worden en genezen. De energie moet dus niet naar angst gaan. De patiënt stelt daarom best een plan op dat bruikbaar is na de operatie. Dit betekent dat de geest zich moet bezighouden met het genezingsproces nog voordat het is begonnen. De patiënt leert bijvoorbeeld wat er van hem wordt verwacht, wie hem kan helpen, wat hij zal moeten doen, hoe lang het herstel zal duren, wat hij kunt doen om de dagen te vullen tijdens het herstel, wat hij moet doen met werk en de kinderopvang, enzovoort. Ook moet het huis helemaal in orde zijn en moet hij bijvoorbeeld al op voorhand boodschappen gedaan hebben zodat hij direct na de operatie niet te veel belastende activiteiten hoeft te ondernemen. De patiënt moet er met andere woorden voor zorgen dat alles klaar is om zich volledig te richten op zelfgenezing.

Tijd met huisdieren doorbrengen

De ochtend voor de operatie tijd doorbrengen met het huisdier kalmeert de patiënt. Door huisdieren te aaien, er tegen te spreken en er mee te spelen, krijgen mensen liefde en vergeten ze eventjes de angsten. Huisdieren voelen feilloos angstgevoelens aan en zullen vaak dubbel zo hard werken om de angstige persoon gerust te stellen.

Vertrouwen krijgen in medisch team

Als een patiënt de algemene angst en angstgevoelens wil verminderen, is het enorm belangrijk dat hij de professionele zorgverleners vertrouwt die bij de zorg en behandeling zijn betrokken. Vertrouwen en angst zijn elkaars tegenpolen. Als een patiënt de artsen en verpleegkundigen kan vertrouwen, krijgen ze ook meer controle over hun lichaam en geest. Door op voorhand reeds te vertrouwen in het team, kan de patiënt de situatie ook samen met het team en met veel zelfcontrole ingaan.

Vertrouwen krijgen in zichzelf

De patiënt moet erop vertrouwen dat hij zijn eigen lichaam kent en dat hij ernaar kan luisteren en begrijpt wat het nodig heeft. Op basis van de berichten die het lichaam stuurt, is de patiënt in staat om beslissingen te nemen en moet hij vertrouwen op het eigen vermogen om dat ook effectief te doen. De patiënt dankt zichzelf tot slot best voor de genomen beslissingen.

Tips voor het verlichten van chirurgische angst door ziekenhuizen

Medicatie

Patiënten die de avond voor de operatie al in het ziekenhuis zijn, krijgen meestal medicijnen zodat ze beter kunnen slapen of een kalmeringsmiddel om de angst te verminderen. De arts opteert meestal voor benzodiazepinen. Deze medicijnen verminderen angst, helpen de patiënt zich beter te ontspannen en maken de patiënt tegelijkertijd ook slaperig. Soms leiden ze echter ook tot misselijkheid. Sommige ziekenhuizen gebruiken het slaaphormoon melatonine om de angstgevoelens te verlichten zodat de patiënt tot rust komt voor de operatie. Mogelijke bijwerkingen hiervan zijn hoofdpijn en maagpijn.

Omgevingsfactoren en psychologische ondersteuning

Korte wachttijden, een aangenaam verblijf in het ziekenhuis en personeelsleden die de behoeften van de patiënt begrijpen, zijn belangrijke factoren voor patiënten die een ingreep moeten ondergaan. Dit geldt zeker wanneer patiënten angstig zijn. De meeste ziekenhuizen bieden psychologische ondersteuning, hulp van maatschappelijk werkers of ondersteuning en assistentie van vrijwilligers. De meest geschikte vorm van professionele ondersteuning hangt af van de oorzaak van de angst. Een patiënt die bang is om een verdoving te krijgen, heeft bijvoorbeeld een andere vorm van ondersteuning nodig dan een patiënt die bang is voor het vertoeven in een onbekende omgeving. Uitgebreid met de patiënt praten voor de operatie, checken of hij alles goed begrepen heeft en menslievende zorg bieden, geeft vertrouwen aan de patiënt waardoor zijn angstgevoelens verlicht kunnen worden.