Prostaatkanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Prostaatkanker symptomen zijn problemen bij het plassen. Het plassen kan pijnlijk zijn en/of moeilijk kunnen plassen en/of vaker plassen en/of slappe straal en/of nadruppelen. Deze klachten komen ook voor bij een goedaardige vergroting van de prostaat. Aanvankelijk geeft prostaatkanker vaak geen klachten. Klachten treden pas op in de meer gevorderde stadia van prostaatkanker en naarmate de tumor groeit nemen ze in ernst toe. Prostaatkanker is kanker die ontstaat in de weefsels van de prostaat. De prostaat is een klier ongeveer ter grootte van een kastanje die een onderdeel is van het mannelijke voortplantingssysteem. De prostaat bevindt zich onder de blaas, aan de voorzijde van het rectum en het ligt rond het begin van de urethra (de plasbuis). Prostaatkanker komt meestal voor bij oudere mannen. De ziekte is zelden dodelijk aangezien de meeste vormen van prostaatkanker erg traag groeien.

• Wat is prostaatkanker?
• Incidentie van prostaatkanker
• Oorzaken en risicofactoren van prostaatkanker
• Leeftijd
• Etniciteit
• Genetische factoren
• Infectie
• Dieet
• Chemische agentia
• Sterk bewijs verband lichaamslengte en prostaatkanker
• 'Seksueel overdraagbare bacterie vergroot mogelijk kans prostaatkanker'
• Seksuele activiteit
• Lage seleniumwaarden
• Symptomen van prostaatkanker
• Complicaties
• Uitzaaiingen
• Incontinentie
• Erectiestoornissen
• Ga op tijd naar de huisarts met klachten
• Diagnose en behandeling
• Rectaal onderzoek of rectaal toucher
• PSA-test (bloedonderzoek)
• Transrectale echografie
• Biopsie
• Gleason-score
• Nader onderzoek
• Behandeling van prostaatkanker
• Waakzaam wachten
• Radicale prostatectomie
• HIFU
• Uitwendige radiotherapie
• Interne radiotherapie
• Hormoontherapie
• Chemotherapie
• Radioactieve radium-223
• Zelfstandig of combinatie
• Voeding
• Prognose prostaatkanker
• Preventie

Wat is prostaatkanker?

Prostaatkanker is kanker die ontstaat in de weefsels van de prostaat. De prostaat is een klier, ongeveer ter grootte van een kastanje, die onderdeel uitmaakt van het mannelijke voortplantingssysteem. De prostaat bevindt zich onder de blaas, aan de voorzijde van het rectum en het ligt rond het begin van de urethra (de plasbuis). Prostaatkanker komt meestal voor bij oudere mannen.

Incidentie van prostaatkanker

Prostaatkanker is, naast longkanker, de meest voorkomende kanker bij mannen. In Nederland heeft prostaatkanker een incidentie van ongeveer 95 op de 100.000 mannen per jaar. Jaarlijks worden meer dan 7900 nieuwe patiënten met prostaatkanker gediagnosticeerd.

Oorzaken en risicofactoren van prostaatkanker

De oorzaak van prostaatkanker is anno 2024 niet exact bekend. Iedere man kan het krijgen. Hormonale, genetische, milieu en voedingsfactoren lijken een rol te spelen in het ontstaan van deze kanker. De volgende risicofactoren worden geassocieerd met prostaatkanker:

Leeftijd

Er is een sterke correlatie tussen leeftijdstoename en het ontwikkelen van prostaatkanker. De incidentie van prostaatkanker neemt gestaag toe met het voortschrijden der jaren. Des te ouder, des te meer kan op prostaatkanker.

Etniciteit

Uit Amerikaanse gegevens blijkt dat Afro-Amerikaanse mannen een 1,6 keer grotere kans lopen dan blanke Amerikanen op het ontwikkelen van prostaatkanker. Ze hebben ook 2,4 keer meer kans te sterven aan deze ziekte ten opzichte van blanke mannen van dezelfde leeftijd. Aziatische Amerikanen daarentegen, hebben een veel lagere kans op het krijgen van prostaatkanker in vergelijking met blanke of Afro-Amerikaanse mannen. Er is echter geen biologische basis vastgesteld voor deze indeling. Deze verschillen in diagnose- en sterftecijfers tussen de verschillende bevolkingsgroepen hebben meer te maken met andere factoren, zoals voeding en leefstijl. Het is dus niet zo dat een bepaald 'ras' gevoeliger is voor prostaatkanker.

Genetische factoren

Er is mogelijk sprake van erfelijke aanleg indien bij drie of meer familieleden prostaatkanker voorkomt en prostaatkanker is vastgesteld bij ten minste twee eerstegraads verwanten voor hun 55e levensjaar.

Infectie

Uit recente gegevens lijkt besmetting met seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) één van de oorzakelijke factoren voor prostaatkanker te zijn. Mensen die last hebben gehad van seksueel overdraagbare aandoeningen, hebben een 1,4 keer grotere kans prostaatkanker te ontwikkelen ten opzichte van de algemene bevolking.

Dieet

Een dieet met veel vet wordt geassocieerd met een verhoogd risico op prostaatkanker.

Chemische agentia

Blootstelling aan chemische stoffen zoals cadmium kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van prostaatkanker.

Sterk bewijs verband lichaamslengte en prostaatkanker

Er is sterk bewijs voor een verband tussen lichaamslengte en prostaatkanker. Langere mannen krijgen de ziekte vaker dan kleine mannen. Dit meldt het Wereld Kanker Onderzoek Fonds op basis van een analyse van wereldwijd onderzoek naar prostaatkanker. Overgewicht vergroot de kans op prostaatkanker, en zeker ook op de agressieve vormen, eveneens. Lichaamslengte wordt ook in verband gebracht met andere soorten kanker. Het is vooralsnog niet duidelijk waarom langere mensen sommige soorten kanker vaker krijgen. (Bron: www.metronieuws.nl, 19-11-2014.)

'Seksueel overdraagbare bacterie vergroot mogelijk kans prostaatkanker'

Prostaatkanker zou een seksueel overdraagbare aandoening kunnen zijn die wordt veroorzaakt door een veel voorkomende, maar vaak onopgemerkte, bacterie. Dat beweren Amerikaanse wetenschappers op basis van onderzoek. Onderzoekers van de Universiteit van Californië hebben menselijke prostaatcellen getest in een lab en vonden dat de soa trichomonas de groei van kankercellen stimuleert. De studieresultaten suggereren hoe een seksueel overdraagbare aandoening mannen kwetsbaarder maakt voor prostaatkanker, maar er is nog geen overtuigend bewijs. Professor Patricia Johnson: '"Er moet nog verder onderzoek worden uitgevoerd, want we weten nog steeds niet precies wat prostaatkanker veroorzaakt." (Bron: nationalezorggids.nl, 21-05-2014.)

Seksuele activiteit

Mannen die minstens één keer per dag een orgasme beleven, hebben een kleinere kans op prostaatkanker. Tot deze opvallende conclusie kwamen onderzoekers van de Harvard Medical School in Boston in 2015.

Lage seleniumwaarden

Het Maastricht Universitair Medisch Centrum (UMC) heeft een verband ontdekt tussen selenium en prostaatkanker. Het mineraal heeft mogelijk een beschermend effect tegen prostaatkanker. Onderzoekers van het Maastricht UMC+ voerden een studie uit onder een kleine 60.000 mannen in de leeftijd van 55 tot 69 jaar naar het verband tussen de inname van selenium en het risico op prostaatkanker. Hieruit blijkt dat mannen met hogere concentraties van het mineraal selenium in hun lichaam minder risico lopen op gevorderde stadia van prostaatkanker. Het risico in vergelijking met mannen met lage waarden selenium is 60% lager. Het Maastrichtse onderzoek levert belangrijk aanvullend bewijs dat een lage seleniumwaarde een risicofactor is voor gevorderde prostaatkanker. Nader onderzoek is nodig om te bepalen of een hogere inname van selenium het risico op prostaatkanker effectief kan verminderen bij mannen met lage seleniumwaarden, aldus de onderzoekers. (Bron: www.nationalezorggids.nl, 20 september 2012)

Een meta-analyse uit 2018 gaf aan dat selenium hoogstwaarschijnlijk een beschermende rol speelt tegen de ontwikkeling van prostaatkanker en de progressie ervan naar vergevorderde stadia.[1] Daarom kan suppletie met selenium worden voorgesteld ter preventie van prostaatkanker, aldus de onderzoekers.

Symptomen van prostaatkanker

Niet iedereen ervaart symptomen van prostaatkanker. Vaak worden de tekenen van prostaatkanker voor het eerst waargenomen door een arts tijdens een routineonderzoek.

Sommige mannen ervaren veranderingen in het urineren of de seksuele functie die op de aanwezigheid van prostaatkanker zou kunnen wijzen. De symptomen die kunnen duiden op prostaatkanker zijn:

• vaak moeten plassen, vooral 's nachts;
• moeilijk kunnen plassen;
• zwakke of onderbroken straal urine;
• nadruppelen;
• pijnlijk plassen of een branderig gevoel;
• moeite met het krijgen van een erectie;
• pijnlijke ejaculatie;
• bloed in de urine of sperma;
• frequente pijn of stijfheid in de onderrug, heupen of dijen.

Deze symptomen kunnen ook wijzen op de aanwezigheid van andere ziekten of aandoeningen, zoals een vergrote prostaat, ook wel Benigne Prostaat Hyperplasie (BHP) genoemd, of prostaatontsteking, ook wel prostatitis genoemd.

Complicaties

Complicaties van prostaatkanker en de behandelingen van prostaatkanker, zijn onder meer:

Uitzaaiingen

Prostaatkanker kan zich verspreiden naar nabijgelegen organen, zoals de blaas, of door je bloedbaan of lymfestelsel naar je botten of andere organen. Prostaatkanker die zich uitbreidt naar de botten kan pijn en gebroken botten veroorzaken. Zodra prostaatkanker is uitgezaaid naar andere delen van het lichaam, kan het nog steeds reageren op behandeling, maar een op genezing gerichte behandeling is dan waarschijnlijk niet mogelijk.

Incontinentie

Zowel prostaatkanker als de behandeling ervan, kan leiden tot urine-incontinentie leiden. Behandeling van incontinentie is afhankelijk van de klachten en de ernst ervan, en zal waarschijnlijk mettertijd verbeteren. Behandelingsopties kunnen onder meer bestaan uit medicijnen, katheters en chirurgie.

Erectiestoornissen

Erectiestoornissen kunnen het gevolg zijn van prostaatkanker of de behandeling ervan, waaronder chirurgie, bestraling of hormonale behandeling. Medicijnen of andere behandelmogelijkheden zijn beschikbaar voor de behandeling van erectiestoornissen.

Ga op tijd naar de huisarts met klachten

De meeste prostaatkankers in Nederland worden te laat ontdekt, doordat patiënten te lang rondlopen met klachten die zij te lang voor zich houden. Bijna de helft van alle mannen ter wereld houdt zijn kaken stijf op elkaar als het om hun prostaatklachten gaat. Zo'n 47 procent zwijgt te lang over allerlei symptomen, zoals pijn en plasproblemen, die wordt ervaren. Velen schamen zich ervoor. Dat maakt wereldwijd onderzoek door de International Prostate Cancer Coalition (IPCC) dat in 2016 werd bekendgemaakt duidelijk. Behalve ernstige of onverklaarbare pijn worden aanwijzingen voor serieuze prostaatellende, zoals moeite met lopen of traplopen, controleverlies van de blaas, ook slaapproblemen, massaal stilgehouden. Het is echter belangrijk dat mannen op tijd aan de bel trekken, want des te eerder de kanker wordt opgespoord, des te beter de behandelmogelijkheden.

Diagnose en behandeling

Aan de hand van verschillende soorten onderzoek kan de diagnostiek van prostaatkanker plaatsvinden.

Rectaal onderzoek of rectaal toucher

De huisarts voelt met een gehandschoende vinger via je anus of de prostaat afwijkingen vertoont.

PSA-test (bloedonderzoek)

Als er een vermoeden is dat je prostaatkanker hebt, laat de huisarts meestal eerst je bloed onderzoeken, waarbij de hoeveelheid PSA wordt gemeten. PSA staat voor Prostaat Specifiek Antigeen. Het is een eiwit dat alleen in de prostaat wordt geproduceerd. Een verhoging van het PSA-gehalte in het bloed kan wijzen op prostaatkanker.

Transrectale echografie

Hierbij wordt via je anus een echosonde tot aan de prostaat ingebracht. Via geluidsgolven wordt de prostaat zichtbaar op een beeldscherm, aan de hand waarvan de uroloog kan bekijken of er afwijkingen aan de prostaat zijn. Verder kunnen via dit onderzoek de plaats en de grootte van de tumor vastgesteld worden.

Biopsie

Via een echosonde wordt een naald aangebracht tot aan de prostaat, waarna de uroloog op verschillende plaatsen van de prostaat stukjes weefsel (biopten) weghaalt voor nader onderzoek.

Gleason-score

Aan de hand van de biopsies van de prostaat kan de Gleason-score worden vastgesteld, hetgeen een belangrijke prognostische factor bij prostaatkanker is. De patholoog beoordeelt de tumorcellen op twee plaatsen met een getal van 1 tot 5 en de som van deze twee beoordelingen wordt de Gleason-score genoemd. De uitkomst is minimaal 2 en maximaal 10. De uitkomst geeft aan hoeveel het tumorweefsel verschilt van normaal prostaatweefsel. Het voorspelt hoe snel de tumor zal groeien en zich zal verspreiden. Tumoren met hogere graden neigen sneller te groeien dan die met lagere graden. Zij zullen ook eerder metasteren of uitzaaien.

Nader onderzoek

Als vastgesteld is dat er sprake is van prostaatkanker, dan is nader onderzoek nodig om vast te stellen hoe uitgebreid de tumor is en of er sprake is van uitzaaiingen. Dit onderzoek kan bestaan uit computertomografie (CT), Magnetic Resonance Imaging (MRI), enz.

Behandeling van prostaatkanker

Er zijn verschillende behandelingen voor prostaatkanker. Welke behandeling geïndiceerd is, is afhankelijk van de stadiëring, dat wil zeggen de mate waarin de kanker zich ontwikkeld heeft. Het gaat hierbij om de omvang en de plaats van de tumor, de mate van doorgroei van de tumor in het omringend weefsel en de aanwezigheid van uitzaaiingen. Ook spelen de leeftijd, de persoonlijke omstandigheden, de gezondheid en de wensen van de patiënt een rol bij het bepalen welke behandeling ingezet gaat worden.

De volgende behandelingen worden onderscheiden:

Waakzaam wachten

Prostaatkanker is een langzaam groeiende kankersoort. Bij een groot deel van de patiënten groeit de tumor niet tot nauwelijks. Als het geen klachten geeft, is het niet in alle gevallen nodig over te gaan op een actieve behandeling en gaat men over tot waakzaam wachten waarbij het verloop gecontroleerd wordt door periodieke onderzoeken. Denk hierbij aan vervolgbepalingen van het prostaatspecifiek antigen (PSA) en prostaatbiopten, veelal ondersteund door MRI.[2]

Radicale prostatectomie

Dit is een totale verwijdering van de prostaat.

HIFU

HIFU (High Intensity Focused Ultrasound) is een relatief nieuwe methode voor de behandeling van gelokaliseerde prostaatkanker dat zich nog binnen het kapsel van de prostaat bevindt, bij een patiënt die geen radicale prostatectomie kan of wenst te ondergaan. Deze techniek maakt gebruik van ultrasone geluidsgolven die vanuit een kleine antenne op één punt in de aars worden geconcentreerd. Er ontstaat een hittegolf die vanuit dit punt vertrekt waarbinnen men lokaal een temperatuur bereikt van 85-95° C. Dit dood ter plaatse alle (tumor)cellen.

Uitwendige radiotherapie

Uitwendige radiotherapie, ook wel externe radiotherapie (External Beam Radiation Therapy of EBRT) genoemd: Hierbij worden kankercellen van buitenaf door de huid heen bestraald en vernietigd.

Interne radiotherapie

Interne radiotherapie, ook wel bekend als brachytherapie of curietherapie: Hierbij worden (via naalden) radioactieve zaadjes (seeds) of een radioactieve bron in de prostaat gebracht. De zaadjes blijven permanent in de prostaat aanwezig, terwijl de bron na de behandeling weer uit de prostaat verwijderd wordt.

Hormoontherapie

De groei van prostaatkankercellen wordt aangewakkerd door het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Hormonale therapie is er op gericht de werking van testosteron tegen te gaan.

Chemotherapie

Als er sprake is van een hormoonresistent prostaatcarcinoom, kan chemotherapie overwogen worden.

Radioactieve radium-223

Terminale prostaatkankerpatiënten met uitzaaiingen in hun botten en die niet meer reageren op chemotherapie, die geen chemotherapie willen of er te zwak voor zijn, kunnen sinds begin 2014 behandeld worden met het radioactieve radium-223. De behandeling verlengt hun leven met vier tot zes maanden en daarnaast vermindert het de pijn en zorgt het voor een betere kwaliteit van leven.

Zelfstandig of combinatie

Een therapie kan zelfstandig, maar ook in een combinatie van therapieën worden ingezet.

Voeding

Rood vlees, voedingsvet en melkinname moeten tot een minimum worden beperkt, omdat ze het risico op prostaatkanker lijken te vergroten.[3] Groenten en fruit en polyfenolen (een groep van chemische verbindingen in planten voorkomen) kunnen preventief zijn bij prostaatkanker, maar verder onderzoek is anno 2024 nodig om hardere conclusies te trekken en hun rol te verduidelijken bij patiënten met de diagnose prostaatkanker. Uit onderzoek uit 2008 blijkt voorts dat patiënten met prostaatkanker in een vroeg stadium die veranderingen aanbrengen in hun dieet en levensstijl, gedurende minstens 2 jaar conventionele behandeling kunnen voorkomen of vertragen. De patiënten in het onderzoek werden aangemoedigd om een vetarm, plantaardig dieet te volgen, om stressmanagement te beoefenen en om ondersteunende groepssessies bij te wonen.[4]

Selenium- en vitaminesupplementen kunnen niet worden aanbevolen voor de preventie van prostaatkanker en hogere doses kunnen zelfs in verband worden gebracht met een slechtere prognose. Er is geen specifiek bewijs met betrekking tot de voordelen van probiotica of prebiotica bij prostaatkanker.

Prognose prostaatkanker

Voor een patiënt zonder doorgroei van de tumor en zonder uitzaaiingen, is de kans op vijfjaars ziektevrije overleving ongeveer 80-90%. De meeste prostaatkankers groeien zeer traag, zoals blijkt uit het feit dat maar liefst 67% van de mannen met prostaatkanker ten minste 10 jaar overleven.

Preventie

Je kunt het risico op prostaatkanker verkleinen door onder meer de volgende maatregelen te nemen:

• Eet gevarieerd en gezond met voldoende groenten en fruit en vermijd vetrijke voedingsmiddelen.
• Neem voldoende lichaamsbeweging. Dit verbetert de algehele gezondheid, het helpt om een gezond gewicht te handhaven en het is goed voor de stemming. Er zijn aanwijzingen dat mensen onvoldoende bewegen hogere PSA-niveaus hebben, terwijl mannen die regelmatig bewegen een lager risico op prostaatkanker hebben.
• Zorg voor een gezond gewicht.

Noten:

1. Sayehmiri, K., Azami, M., Mohammadi, Y., Soleymani, A., & Tardeh, Z. (2018). The association between Selenium and Prostate Cancer: a Systematic Review and Meta-Analysis. Asian Pacific journal of cancer prevention : APJCP, 19(6), 1431–1437. https://doi.org/10.22034/APJCP.2018.19.6.1431
2. Marco H. Blanker, Chris H. Bangma. Wel prostaatkanker, maar niet actief behandelen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2019;163:D3698
3. Mandair D, Rossi RE, Pericleous M, Whyand T, Caplin ME. Prostate cancer and the influence of dietary factors and supplements: a systematic review. Nutr Metab (Lond). 2014 Jun 16;11:30. doi: 10.1186/1743-7075-11-30. eCollection 2014.
4. Frattaroli J, Weidner G, Dnistrian AM, Kemp C, Daubenmier JJ, Marlin RO, Crutchfield L, Yglecias L, Carroll PR, Ornish D. Clinical events in prostate cancer lifestyle trial: results from two years of follow-up. Urology. 2008 Dec;72(6):1319-23. doi: 10.1016/j.urology.2008.04.050. Epub 2008 Jul 7.

Lees verder

• Prostaatkanker (prostaatcarcinoom): symptomen en behandeling
• Prostaatpijn en prostaatklachten: (pijn)klachten prostaat
• Prostatitis: symptomen en behandeling prostaatontsteking
• Prostaatkanker met uitzaaiingen: behandeling en overleving
• Vergrote prostaat: symptomen, behandeling en medicijnen