Epilepsie: symptomen en behandeling epileptische aanval

Epilepsie is een verzamelnaam voor aandoeningen, waarbij door abnormale elektrische activiteit in de hersenen spontane, terugkerende aanvallen van kortdurende bewustzijnsverandering optreden. In meer dan de helft van de gevallen is er sprake van idiopathische epilepsie, dat wil zeggen dat er geen oorzaak is te vinden. Epilepsie komt vrij veel voor: 0,6% van de bevolking heeft deze aandoening. Het begint vaak voor het twintigste levensjaar. Symptomen van epilepsie of een epileptische aanval kunnen bestaan uit tijdelijke verwardheid; staren en het contact met je omgeving verliezen; oncontroleerbare schokkende bewegingen van de armen en benen. Behandeling van epilepsie gebeurt met medicijnen waarmee aanvallen worden voorkomen. Er zijn ook andere behandeling mogelijk als medicatie onvoldoende soelaas biedt.

• Wat is epilepsie?
• Oorzaken epilepsie
• Idiopathische epilepsie
• Symptomatische epilepsie
• Uitlokkende factoren
• Epilepsie symptomen
• Soorten epileptische aanvallen
• Partiële aanvallen
• Eenvoudig partiële aanvallen
• Complex partiële aanvallen
• Secundair gegeneraliseerde aanvallen
• Gegeneraliseerde aanvallen
• Absence
• Myoclonische aanvallen
• Tonisch-clonische aanvallen
• Atonische aanvallen
• Verloop van epilepsie
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling epilepsie
• Medicatie
• Epilepsiechirurgie
• Nervus vagus stimulatie
• Gedragstherapie
• Ketogeen dieet
• Prognose
• Complicaties epileptische aanval
• Ongevallen
• Zwangerschapscomplicaties
• Psychische problemen
• Status epilepticus
• Plotseling onverwacht overlijden bij epilepsie (SUDEP)
• Kinderepilepsie en sociale problemen op latere leeftijd

Wat is epilepsie?

Epilepsie is een verzamelnaam voor aandoeningen, waarbij door abnormale elektrische activiteit in de hersenen spontane, terugkerende aanvallen van kortdurende bewustzijnsverandering optreden. Een epileptische aanval wordt ook wel insult, convulsie of toeval genoemd. De aanvallen zorgen voor een kortdurende functiestoornis in de hersenen, waarbij de overdracht van signalen ontregeld raakt en er een overmatige elektrische ontlading optreedt. Het wordt wel vergelijken met onweer in de hersenen.[1] De abnormale ontladingen van elektriciteit verstoren het normale functioneren, er vindt kortsluiting plaats. De epileptische aanval duurt gewoonlijk kort en de verschijnselen hangen samen met de ernst en de lokalisatie van de 'kortsluiting' in de hersenen.

Oorzaken epilepsie

Idiopathische epilepsie

In ongeveer 60% van de gevallen is er sprake van idiopathische epilepsie.[2] Hier worden epilepsievormen onder verstaan waarbij geen afwijking of beschadiging van de hersenen is te vinden is die aanvallen veroorzaken. De epilepsie is van onbekende oorzaak. Vaak speelt erfelijke aanleg een rol. Vaak zijn er geen andere ziekteverschijnselen of neurologische problemen dan de epileptische aanvallen. Deze aanvallen beginnen meestal tussen het vijfde en twintigste levensjaar. het 5e en 20, maar ze kunnen gebeuren op elke leeftijd.

Symptomatische epilepsie

In andere gevallen kan de oorzaak wel worden geïdentificeerd en spreekt men van symptomatische epilepsie. Vaak berusten de aanvallen op een beschadiging in de hersenen en zijn er naast de aanvallen ook andere ziekteverschijnselen. Epilepsie kan invloed hebben op mensen van alle leeftijden.

Enkele veel voorkomende oorzaken van epilepsie zijn:

• aangeboren hersenafwijkingen;
• littekenvorming na ernstig hersenletsel;
• een hersentumor of andere structurele hersenafwijkingen;
• een infectie, zoals hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
• een beroerte;
• zuurstoftekort; en
• dementie, zoals de ziekte van Alzheimer.

Uitlokkende factoren

Een epileptische aanval kan worden opgewekt door stress, slaapgebrek, overmatig alcoholgebruik of het overslaan van een maaltijd.

Soortgelijke aanvallen kunnen zich ook voordoen bij mensen zonder epilepsie. Bij kinderen kan bijvoorbeeld hoge koorts leiden tot koortsstuipen. Iemand met diabetes kan een zeer laag glucosespiegel hebben en een aanval krijgen. Ook kunnen bepaalde geneesmiddelen of alcoholmisbruik toevallen teweegbrengen. Dit zijn eenmalige toevallen die onder normale omstandigheden niet optreden. Daarom is er in deze voorbeelden geen sprake van epilepsie.

Epilepsie symptomen

Omdat epilepsie wordt veroorzaakt door abnormale activiteit in de hersenen, kunnen epileptische aanvallen elk proces beïnvloeden dat door je hersenen wordt gecoördineerd. Symptomen van epilepsie kunnen zijn:

• Tijdelijke verwardheid;
• Staren en het contact met je omgeving verliezen, zonder daarbij bewusteloos te raken en te vallen;
• Oncontroleerbare schokkende bewegingen van de armen en benen;
• Verlies van bewustzijn;
• Psychische symptomen zoals angst- en paniekklachten.

De symptomen variëren afhankelijk van het soort epileptische aanval (zie onder). In de meeste gevallen zal een persoon met epilepsie altijd dezelfde soort aanval hebben, dus de symptomen zullen steeds vergelijkbaar zijn.

Soorten epileptische aanvallen

Afhankelijk van het deel van de hersenen waar abnormale elektrische activiteit ontstaat, kunnen epileptische aanvallen partieel of gegeneraliseerd zijn. Bij partiële aanvallen zijn een deel van de hersenen betrokken en bij gegeneraliseerde aanvallen zijn reeds vanaf het begin van de aanval de gehele hersenen betrokken. Bij gegeneraliseerde aanvallen is er nagenoeg altijd een stoornis van het bewustzijn, wat betekent dat de patiënt zich naderhand niet herinnert wat er tijdens de aanval is gebeurd. Bij partiële aanvallen hoeft dit niet zo te zijn en kan het zijn dat de patiënt de aanval bewust meemaakt. Een partiële aanval kan overgaan in een gegeneraliseerde aanval en in dat geval spreekt men van secundair gegeneraliseerde aanval.

Partiële aanvallen

Partiële aanvallen zijn onder te verdelen in:

Eenvoudig partiële aanvallen

De aanval blijft beperkt tot een deel van de hersenen en het bewustzijn van de patiënt blijft helder. De duur varieert van enkele seconden tot minuten. Een eenvoudige partiële aanval kan zo licht verlopen, dat anderen in zijn of omgeving het niet eens opmerken.

Complex partiële aanvallen

Bij complex partiële aanvallen is er een stoornis van het bewustzijn, waarbij de patient even afwezig is, een starende blik in de ogen krijgt en niet reageert op signalen uit de omgeving. Deze aanvallen worden vaak voorafgegaan door een aura.

Secundair gegeneraliseerde aanvallen

Dit is een aanvankelijk partiële aanval die later overgaat in een gegeneraliseerde aanval. Vandaar de toevoeging 'secundair'.

Gegeneraliseerde aanvallen

Gegeneraliseerde aanvallen zijn onder te verdelen in:

Absence

Een absence is een zeer licht verlopende aanval, die meestal worden gezien tijdens de kinderleeftijd (bij kinderen tussen de 4 en 12 jaar) en waarbij meestal alleen een bewustzijnsstoornis optreedt. Vaak duurt zo'n aanval zo kort, dat anderen het niet eens opmerken. De patient staart tijdens de aanval voor zich uit en reageert niet op prikkels uit de omgeving. Als een buitenstaander al iets waarneemt, dan lijkt het vaak alsof de persoon met een absence even aan het dagdromen is. Het kind met een abcense kan plotsklaps met een activiteit stoppen en daarna weer abrupt hervatten. Het kind heeft tijdens de abcense een wazige uitdrukking en er kunnen spierschokjes rond mond en oogleden optreden of smak-, kauw- of friemelbewegingen.

Myoclonische aanvallen

Bij deze aanvallen trekken spieren in armen en/of benen zich vrij plotseling samen waardoor één schokje optreedt of een serie schokjes optreden. Vaak gaat het om de bovenste ledematen, maar soms doet het hele lichaam mee. Er treedt daarbij een zeer kortdurende bewustzijnsstoornis op. De aanval duurt kort en mensen zijn daarna snel herstelt.

Tonisch-clonische aanvallen

Dit is vanwege zijn verschijningsvorm de meest bekende aanval en wordt ook wel 'grote aanval' genoemd. Tijdens de aanval verkrampt de patiënt of begint hij te schokken. De patiënt merkt er zelf helemaal niets van, aangezien hij bewusteloos is tijdens de aanval. Soms hebben patiënten voortekenen (prodromen) van een aanval, zoals zich niet lekker voelen, prikkelbaar zijn of hoofdpijn hebben.

Atonische aanvallen

Hierbij verkrampen de spieren niet, maar verslappen zij juist. Daarbij kan de patiënt ten val komen en verwond raken. De bewusteloosheid duurt slechts een paar seconden, waardoor de patiënt meteen weer opstaat na het vallen.

Verloop van epilepsie

Bij ongeveer 70% van de patiënten met epilepsie kunnen de aanvallen worden onderdrukt met medicatie en bij de andere 30% kunnen andere behandelingen soms succesvol zijn, doch een aantal patiënten houdt last van aanvallen.[3] Soms is er sprake van spontaan herstel, vooral kinderen kunnen 'eroverheen groeien'. Dit hangt onder meer af van de oorzaak en de aard van de aanvallen, dus het soort epilepsie dat iemand heeft. Het blijkt dat meer dan 70% van de kinderen binnen tien jaar herstelt.[4]

Patiënten met epilepsie hebben een aanzienlijk hoger sterftecijfer dan dat van de algemene bevolking.[5] Dit bijvoorbeeld als gevolg van ongevallen tijdens een epileptische aanval (door trauma, verdrinking, verbranding of verstikking) en andere epilepsie-gerelateerde doodsoorzaken, zoals het verschijnsel 'sudden unexpected death in epilepsy' (SUDEP - plotselinge onverwachte dood bij epilepsie). Het komt soms voor dat patiënten met epilepsie plotseling sterven. Vaak gebeurt dit in de slaap bij alleenstaande patiënten met veel aanvallen. De oorzaak is nog niet helemaal opgehelderd. Er kunnen verschillende factoren een rol spelen bij SUDEP tijdens de slaap, zoals een ontregeling van het hartritme of obstructie van de luchtwegen en verstikking.[6]

Onderzoek en diagnose

Bij epilepsie treden herhaaldelijk aanvallen op, zonder dat er sprake is van een directe aanleiding, zoals hoge koorts bij kinderen, ernstig slaapgebrek of excessief alcoholgebruik. De arts zal onderzoeken wat voor soort aanvallen de patiënt heeft en of er een aantoonbare oorzaak is, zoals een hersentumor of hersenvliesontsteking. Er kan een EEG worden gemaakt, wat kan helpen om de verschillende typen epilepsie te onderscheiden. Ook kan er een CT-scan worden gemaakt om afwijkingen op te sporen. De diagnose is richtinggevend voor de behandeling.

Behandeling epilepsie

Medicatie

Wanneer herhaaldelijk toevallen optreden, kunnen anti-epileptica worden voorgeschreven. Het blijkt dat ongeveer 70% van de patiënten (zo goed als) vrij is van aanvallen dankzij medicatie. Als de patiënt twee tot drie jaren aanvalvrij is geweest, kan soms worden geprobeerd om af te bouwen. Dit heeft niet altijd het gewenste resultaat, waardoor de aanvallen terugkomen. Veranderen van dosis mag alleen plaatsvinden onder medisch toezicht. Wanneer medicijnen niet helpen, zijn andere behandelingen mogelijk.

Epilepsiechirurgie

Wanneer de oorzaak in een klein hersengebied ligt, kan deze epileptische haard eventueel operatief worden verwijderd. Chirurgie, indien mogelijk, bij kinderen met medicamenteus onbehandelbare epilepsie, leidt bij een groot aantal hunner tot aanvalsvrijheid en tot verbetering op een scala aan cognitieve en psychosociale tests. Dit gaat bij een deel van hen gepaard met tijdelijke neurologische uitval, die vrijwel altijd een voorspeld en acceptabel onderdeel is van de behandeling.[7]

Nervus vagus stimulatie

Door het onderhuids aanbrengen van een apparaatje dat een bepaalde zenuw (de linker nervus vagus) in de hals stimuleert, kan soms het aantal aanvallen significant worden gereduceerd.

Gedragstherapie

Gedragstherapie kan helpen om patiënten ontspannen om te gaan met epileptische aanvallen.

Ketogeen dieet

Aan kinderen met een moeilijk te behandelen vorm van epilepsie die moeilijk onder controle te krijgen is met medicijnen en die (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgie, kan een ketogeen dieet uitkomst bieden. Bij dit dieet bestaat de voeding vooral uit vetten en slechts voor een klein deel uit eiwitten en koolhydraten. Het doel is om het aantal en de ernst van de aanvallen te reduceren. Bij de helft van de kinderen heeft het dieet ene gunstig effect en één op de tien tot veertien kinderen wordt zelfs helemaal aanvalsvrij.[8] Het is van te voren niet te voorspellen bij welke kinderen het dieet aanslaat.

Prognose

De algemene prognose voor mensen met nieuw gediagnosticeerde epilepsie is goed. Tussen 60-70% raakt vrij van aanvallen, van wie velen in het vroege verloop van de aandoening. Vooral mensen met idiopathische gegeneraliseerde epilepsie en neurologisch onderzoek met normale bevindingen, hebben een gunstige prognose.

Complicaties epileptische aanval

Een epileptische aanval op bepaalde tijden kan leiden tot omstandigheden die gevaarlijk zijn voor jezelf of anderen.

Ongevallen

Als je tijdens een aanval valt, kun je je hoofd verwonden of een bot breken. Met epilepsie heb je 15 tot 19 keer meer kans om te verdrinken tijdens het zwemmen dan de rest van de bevolking die geen epilepsie heeft, vanwege de mogelijkheid van een aanval in het water. Een epileptische aanval die bewustzijnsverlies of controleverlies veroorzaakt, kan gevaarlijk zijn als je in een auto rijdt of andere apparatuur gebruikt, bijvoorbeeld een machine op je werk.

Zwangerschapscomplicaties

Aanvallen tijdens de zwangerschap vormen een risico voor zowel moeder als baby en bepaalde anti-epileptische medicijnen verhogen het risico op geboorteafwijkingen. De meeste vrouwen met epilepsie kunnen zwanger worden en gezonde baby's krijgen. Vrouwen met epilepsie die een kinderwens hebben, doen er verstandig aan die ruim van tevoren te bespreken met hun behandelend arts.

Psychische problemen

Mensen met epilepsie hebben meer kans op psychische problemen, vooral depressie, angst en zelfmoord(gedachten). Problemen kunnen het gevolg zijn van moeilijkheden bij het omgaan met de aandoening zelf en van bijwerkingen van medicijnen.

Status epilepticus

Een status epilepticus verwijst naar een aanval of reeks aanvallen, die langer dan 10 minuten duurt en waarbij medisch ingrijpen noodzakelijk is om de status te beëindigen. Het kan in principe bij alle vormen van epilepsie optreden. Mensen met status epilepticus hebben een verhoogd risico op permanente hersenbeschadiging en overlijden.

Plotseling onverwacht overlijden bij epilepsie (SUDEP)

Mensen met epilepsie overlijden soms onverwacht zonder duidelijke reden, hetgeen bekend staat als SUDEP (Sudden Unexpected Death in Epilepsy), oftewel plotseling onverwacht overlijden bij epilepsie. In Nederland eist SUDEP ongeveer 150 (vaak jonge) slachtoffers per jaar. De oorzaak is anno 2024 onbekend, maar sommige onderzoeken wijzen erop dat dit komt omdat de hersenstam na een aanval uitvalt. Het is evenwel onbekend waarom belangrijke delen van de hersenen uitvallen. Mensen met frequente tonisch-clonische aanvallen (grote aanvallen of insulten) of mensen van wie de aanvallen niet worden gecontroleerd door medicijnen, lopen mogelijk een hoger risico op SUDEP. Over het algemeen sterft ongeveer 1 procent van de mensen met epilepsie aan SUDEP.


Noten

1. Hersenstichting: Epilepsie, http://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/epilepsie.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 18 augustus 2011)
2. Dr. Jannes J.E. van Everdingen (hoofdredactie): Het medisch handboek; Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, vijfde volledig herziene druk 2006, p.525.
3. H. Vinke, S. Kollaard (red.): Zelfzorgboek Epilepsie, Stichting September, 2009, p.13.
4. Dr. Jannes J.E. van Everdingen (hoofdredactie): Het medisch handboek; Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, vijfde volledig herziene druk 2006, p.526.
5. Lhatoo SD, Sander JW. Cause-specific mortality in epilepsy. Epilepsia. 2005;46 Suppl 11:36-9.
6. Shahin Nouri, MD; Chief Editor: Selim R Benbadis, MD: Sudden Unexpected Death in Epilepsy, http://emedicine.medscape.com/article/1187111-overview (voor de laatste keer geraadpleegd op 18 augustus 2011)
7. Pieter van Eijsden. Minder epilepsie en beter functioneren na chirurgie. Ned Tijdschr Geneeskd. 2018;162:D2404
8. Ketogeen dieet, http://www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/epilepsie/behandeling/ketogeen.php (voor de laatste keer geraadpleegd op 18 augustus 2011)

Lees verder

• Hersenvliesontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hersenbloeding: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Koortsstuipen kind: symptomen en behandelen van koortsstuip