Schildklierkanker: symptomen, oorzaak en behandeling

Schildklierkanker symptomen: hard gezwel of knobbel in nek of hals en schorre stem. Schildklierkanker is een kwaadaardig gezwel van de schildklier ofwel kanker van de schildklier. Het is een zeldzame vorm van kanker met een goede genezingskans (men spreekt overigens vaak van 'overleving' in plaats van 'genezing' bij kanker). Er zijn vier vormen van schildklierkanker: papillair, folliculair, medullair en anaplastisch. Aanvankelijk veroorzaakt schildklierkanker meestal geen klachten of symptomen. Later kan iemand last krijgen van een pijnloze knobbel in de hals of een schorre stem. Schildklierkanker wordt normaal gesproken behandeld door de gehele schildklier operatief te verwijderen. De prognose van schildklierkanker hangt af van het type kanker en het stadium van de kanker. Meestal wordt schildklierkanker in een vroegtijdig stadium vastgesteld. Hierdoor zijn de vooruitzichten van schildklierkanker meestal goed.

• Wat is schildklierkanker?
• Hoe vaak komt het voor?
• Symptomen: hard gezwel in nek/schorre stem
• Oorzaken schildklierkanker
• Vormen van schildklierkanker
• Papillair schildklier-carcinoom
• Anaplastisch schildklier-carcinoom
• Folliculair schildklier-carcinoom
• Medullair schildklier-carcinoom
• Oorzaak van schildklierkanker
• Risicofactoren
• Geslacht en leeftijd
• Erfelijke aandoeningen
• Familiegeschiedenis
• Een dieet met weinig jodium
• Bestraling
• Onderzoek en diagnose
• Bloedonderzoek
• Echografie
• Punctie
• CT-scan
• Longfoto
• Stadium-indeling bij schildklierkanker
• Behandeling van schildklierkanker
• Prognose en overleving van schildklierkanker
• Papillaire schildklierkanker
• Folliculaire schildklierkanker
• Medullaire schildklierkanker
• Anaplastische schildklierkanker
• Preventie

Wat is schildklierkanker?

Schildklierkanker is een kwaadaardig gezwel van de schildklier. De schildklier is een vlindervormig orgaan, die is gelegen aan de onderkant van de hals, net onder de adamsappel. Het orgaan ligt om de luchtpijp heen. De schildklier produceert hormonen die de hartslag, bloeddruk, lichaamstemperatuur en het gewicht reguleren. De meeste gevallen van schildklierkanker kunnen goed worden behandeld.

Hoe vaak komt het voor?

Schildklierkanker is een zeldzame vorm van kanker. Bij 300 tot 400 Nederlanders wordt jaarlijks de diagnose schildklierkanker gesteld.

Symptomen: hard gezwel in nek/schorre stem

Aanvankelijk veroorzaakt schildklierkanker meestal geen klachten of symptomen. Later kunnen de volgende klachten optreden:

• Een pijnloze knobbel in de hals;
• Wijzigingen in de stem, waaronder heesheid en een schorre stem;
• Moeite met slikken;
• Ademhalingsproblemen of een piepende ademhaling (stridor);
• Pijn in je nek en keel (schildklierpijn);
• Keelpijn of nekpijn straalt soms uit naar de oren;
• Gezwollen lymfeklieren;
• (soms) trommelstokvingers.

Oorzaken schildklierkanker

Het is niet duidelijk wat de oorzaak is van schildklierkanker. Wel is bekend dat eerdere blootstelling aan bestraling (van de hals) een risicofactor vormt.

Vormen van schildklierkanker

Het type schildklierkanker is bepalend voor de behandeling en prognose. Er worden vier hoofdtypen schildklierkanker onderscheiden:

Papillair schildklier-carcinoom

Deze vorm komt het meeste voor en heeft de beste verwachtingen qua genezing. Het komt drie keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en vaker bij jongeren dan bij ouderen.

Anaplastisch schildklier-carcinoom

Dit is een zeer agressieve vorm van schildklierkanker, met aanzienlijke kans op uitzaaiing naar andere lichaamsdelen. Betreft ongeveer 10% van alle gevallen van schildklierkanker. Komt vooral voor bij oudere vrouwen. Deze vorm kan niet behandeld worden met radioactief jodium, aangezien dit type tumoren geen jodium opneemt.

Folliculair schildklier-carcinoom

Dit is een agressieve vorm van schildklierkanker, met kans op uitzaaiing naar andere lichaamsdelen. Betreft ongeveer 15% van alle gevallen van schildklierkanker. Komt vooral voor bij ouderen en vaker bij mannen dan bij vrouwen.

Medullair schildklier-carcinoom

Vrij zeldzame vorm van schildklierkanker met kans op uitzaaiing, zowel hematogeen (via de bloedbaan) als lymfogeen (via de lymfeklieren).

Oorzaak van schildklierkanker

Schildklierkanker wordt geassocieerd met een aantal erfelijke aandoeningen (zie 'risicofactoren'), maar de exacte oorzaak van de meeste schildklierkankers is anno 2022 nog niet bekend. Bepaalde veranderingen in iemands DNA kunnen ervoor zorgen dat schildkliercellen carcinomateus (kankerachtig) worden.

Risicofactoren

Er zijn een aantal risicofactoren bekend die de kans op schildklierkanker vergroten, zoals:

Geslacht en leeftijd

Om onduidelijke redenen komt schildklierkanker –zoals bijna alle ziekten van de schildklier– ongeveer drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Schildklierkanker kan op elke leeftijd voorkomen, maar bij vrouwen manifesteert het zich vaak eerder dan bij mannen. Vrouwen zijn vaak in de 40 of 50 als de diagnose bij ze gesteld wordt. Mannen zijn meestal in de 60 of 70.

Erfelijke aandoeningen

Verschillende erfelijke aandoeningen zijn gekoppeld aan verschillende soorten schildklierkanker, evenals familiegeschiedenis. Bij de meeste mensen die schildklierkanker ontwikkelen, is er echter niet sprake van een erfelijke aandoening of een familiegeschiedenis van de ziekte.

Medullaire schildklierkanker
Ongeveer 2 van de 10 medullaire schildklier carcinomen (MTC) zijn het gevolg van het erven van een afwijkend gen. Deze gevallen staan bekend als familiair medullair schildkliercarcinoom (FMTC).

Andere schildklierkanker
Mensen met bepaalde erfelijke aandoeningen hebben een hoger risico op de meest voorkomende vormen van schildklierkanker. Schildklierkanker komt vaker voor bij mensen met een ongewone erfelijke aandoeningen zoals:

• Familiaire adenomateuze polyposis (FAP): mensen met dit syndroom te ontwikkelen vele darmpoliepen en hebben een zeer hoog risico op darmkanker. Ze hebben ook een verhoogd risico op het krijgen van andere kankers, waaronder papillaire schildklierkanker.
• Syndroom van Cowden: een zeldzame erfelijke aandoening waarbij er gedurende het leven zowel goedaardige als kwaadaarde celwoekeringen op diverse plaatsen in het lichaam kunnen ontstaan. Mensen met dit syndroom hebben een verhoogd risico op problemen met de schildklier. Ze hebben ook een verhoogd risico op schildklierkanker, baarmoederkanker, borstkanker, evenals enkele andere vormen van kanker. De schildklierkanker bij dit syndroom is vaak ofwel de papillaire of de folliculaire vorm. Dit syndroom wordt meestal veroorzaakt door defecten in het PTEN-gen.
• Carney complex, type I: mensen met dit syndroom kunnen een aantal goedaardige tumoren en hormonale problemen hebben. Ze hebben ook een verhoogd risico op papillaire en folliculaire schildklierkanker. Dit syndroom wordt veroorzaakt door defecten in het gen PRKAR1A.
• Het familiair nonmedullair schildkliercarcinoom: schildklierkanker komt vaker voor in sommige families, en wordt vaak gezien op jongere leeftijd. De papillaire type schildklierkanker komt meestal voor in bepaalde gezinnen. Genen op chromosoom 19 en chromosoom 1 worden in verband gebracht met het veroorzaken van deze erfelijke vormen van kanker.

Familiegeschiedenis

Het hebben van een eerstegraads familielid (ouder, broer, zus of kind) met schildklierkanker, zelfs zonder een bekende erfelijke syndroom in de familie, verhoogt het risico op schildklierkanker. De genetische basis van deze kankers is niet helemaal duidelijk.

Een dieet met weinig jodium

Folliculair schildkliercarcinoom komt vaker voor in gebieden van de wereld waar mensen weinig jodium in hun dieet hebben. In Nederland krijgen de meeste mensen genoeg jodium via het eten binnen, omdat het wordt toegevoegd aan keukenzout en andere voedingsmiddelen.

Bestraling

Stralingsblootstelling is een bewezen risicofactor voor schildklierkanker. Bronnen van dergelijke straling omvatten bepaalde medische behandelingen en straling door kerncentrale-ongevallen of nucleaire wapens.

Onderzoek en diagnose

Bij een knobbel in de schildklier zal bijna altijd doorverwijzing plaatsvinden naar de specialist. Je kunt dan de volgende onderzoeken krijgen:

Bloedonderzoek

Bij verdenking van schildklierkanker kan bloedonderzoek gedaan worden ter bepaling van de gehaltes aan schildklierhormoon, TSH en calcitonine, de schildklierwaarden. Door dit onderzoek kan men ook andere aandoeningen van de schildklier uitsluiten of aantonen.

Echografie

Met behulp van onderzoek met geluidsgolven (echografie) kan de schildklier worden onderzocht. Ook kan middels dit onderzoek de plaats van een eventuele punctie worden bepaald.

Punctie

Via een punctie kan worden vastgesteld of de knobbel een kwaadaardige tumor betreft. Bij een punctie wordt met een dunne naald cellen uit de knobbel opgezogen. Deze worden daarna onderzocht door de patholoog. Soms zijn er meerdere puncties nodig om het onderscheid tussen goed- en kwaadaardig te kunnen maken.

CT-scan

Een CT-scan brengt de schildklier zeer gedetailleerd in beeld.

Longfoto

Met een röntgenfoto van de borstkas kunnen eventuele afwijkingen van longen, hart of lymfeklieren in de borstkas opgespoord worden, zoals uitzaaiingen in de longen.

Stadium-indeling bij schildklierkanker

Bij schildklierkanker worden er vier stadia onderscheiden:

Behandeling van schildklierkanker

De meeste vormen van schildklierkanker worden vroegtijdig vastgesteld en zullen volledig genezen. Schildklierkanker wordt normaal gesproken behandeld door de gehele schildklier operatief te verwijderen. Ongeveer 4 tot 6 weken na de operatie volgt vaak een behandeling met radioactief jodium. De jodium hoopt zich op in het achtergebleven schildklierweefsel en vernietigd de resterende kwaadaardige schildkliercellen. Hiermee wordt het risico dat de ziekte terugkomt gereduceerd. De patiënt zal na deze behandeling levenslang aangewezen zijn op synthetische schildklierhormonen. De meeste patiënten met schildklierkanker genezen: ongeveer 95% van de patiënten is na 15 jaar nog in leven (bron: Leids Universitair Medisch Centrum).

Prognose en overleving van schildklierkanker

De prognose van schildklierkanker is afhankelijk van het type kanker en het stadium van de kanker.

Papillaire schildklierkanker

Folliculaire schildklierkanker

Medullaire schildklierkanker

Anaplastische schildklierkanker

Het anaplastisch schildkliercarcinoom is erg zeldzaam. De 5-jaars relatieve overleving van het anaplastisch schildkliercarcinoom, die allen worden beschouwd als stadium IV, is ongeveer 7%.

Preventie

De meeste mensen met schildklierkanker hebben geen bekende risicofactoren, zodat het niet mogelijk is om de meeste gevallen van deze vorm van kanker te voorkomen. Blootstelling aan straling, vooral bij kinderen, is een bekende risicofactor voor schildklierkanker. Bloedonderzoek kan worden gedaan om te zoeken naar eventuele genmutaties die worden aangetroffen bij familiaire medullaire schildklierkanker (MTC). Hierdoor kunnen de meeste familiegevallen van MTC worden voorkomen of behandeld door vroegtijdige verwijdering van de schildklier. Zodra de ziekte wordt ontdekt in een familie, kunnen de familieleden worden getest op het gemuteerde gen.

Lees verder

• Struma (krop): opgezwollen of vergrote schildklier klachten
• Schildklierontsteking (thyroïditis): symptomen & behandeling
• Jodium: in voeding, jodiumtekort symptomen, schildklier
• Te snel werkende schildklier: symptomen hyperthyreoïdie
• Traag werkende schildklier: symptomen, oorzaak & behandeling