Ayurveda en de tri-dosha's

Ayurveda en de tri-dosha's In het woord vata vinden we de stam Va- terug. Dit staat voor blazen of waaien. Dit zijn bewegingen veroorzaakt door lucht. Beweging heft ruimte nodig, daarom zijn de elementen die verband houden met vata 'lucht' en 'ether'. In het Sanskriet Vayu en Akasha. De guna die werkt in vata is dan Rajas (bewegingsenergie).

Beweging

Lucht en ether zijn niet vormgevend en daarom ook niet materieel. Vata is dus samengevat: de energie van beweging. In alle plaatsen in het lichaam waar beweging is, vindt men vata. Vata is de belangrijkste dosha, want zij bestuurt de andere dosha's pitta en kapha. Het is zo dat alles wat te maken heeft met beweging, communicatie en besturing te maken heeft met vata.

Levenskracht

Vata is de levenskracht zelf en de krachtigste van alle dosha's, maar ook de grootste ziekteverwekker. In zijn natuurlijke toestand draagt vata zorg voor o.a. de wilsenergie, het in- en uitademen, alle bewegingen, impulsen, scherpte van de zintuigen en evenwicht in de weefsels.

Er is geen enkele functie in het lichaam die niet bestuurd wordt door vata. Vata heerst ook over gevoelens en emoties als frisheid, zenuwachtigheid, angst, bezorgdheid etc. Maar ook over het kloppen van het hart.

Vayu, dat overheerst in vata, is ook actief in de wereld rondom ons. Denkt hierbij aan de beweging van de planeten, de weersveranderingen, maar ook het opbloeien van de natuur vanuit zaden. Vata is dan verantwoordelijk voor de verandering (Charaka Samhita, vers 8 hoofdstuk 12).

Eigenschappen

Elke dosha heeft een aantal herkenbare eigenschappen. Voor vata zijn deze: oneffen, licht, koel, onstabiel, ruw, niet-slijmerig. Ook subtiel (element ether), beweeglijk (element lucht), droog, koud, hard en veranderlijk (lucht).

De belangrijkste locatie van vata is de dikke darm, maar ook de buik onder de navel en de beenderen.

Onderverdeling

In het menselijk lichaam bestaan vijf onderverdelingen van vata, die elk werkzaam zijn op bepaalde plaatsen in het lichaam. Zij vervullen ook elk een andere functie in het lichaam.

Prana vata

De locaties van prana vata zijn: hoofd, hart en longen. Belangrijke bewegingen van prana vata zijn: het in- en uitademen, de hartslag en het slikken. De adem onwillekeurig en willekeurig. Het denken kun je ook zien als prana vata (denk hierbij aan de wervelingen in het mentaal, de vritti's). Ook de wilskracht is prana vata. Prana vata is dus een erg vitale kracht.

Udana vata

Dit is een opwaartse kracht, die er o.a. voor zorgt dat we kunnen spreken. De hoofdlocatie is de borst en vandaar loopt hij door de keel en de neus.

Samana vata

Dit is een inwendige stroom die prana vata en udana vata in evenwicht houdt. Hij is gelokaliseerd in de maag, de dunne darm en de rest van het spijsverteringsstelsel (bijv. de peristaltiek). Ook beïnvloedt hij de aanmaak van enzymen.

Vyana vata

Dit is een verspreidende kracht. Vanuit het hart loopt zij door het gehele lichaam. Zij zorgt o.a. voor de bloedcirculatie.

Apana vata

Deze is gelokaliseerd in het bekken. Het is een neerwaartse stroom. Functie zijn o.a.: de ontlasting, de urine-uitscheiding, zaadlozing en de belangrijkste uitdrijf-beweging: de geboorte.



Pitta

Pitta betekent hitte en is nauw verwant met tapas. Het grofstoffelijke element waar pitta mee correspondeert is vuur (tejas). Daarom is pitta materieel. Pitta zorgt voor het dynamisch evenwicht in ons organisme. De gunna waar pitta mee in verband staat is sattva. Pitta is de energie die verantwoordelijk is voor veranderingen in de chemische samenstelling in de fysiologie van het menselijk lichaam.

Eigenschappen

Processen als het metabolisme en de lichaamstemperatuur hebben te maken met pitta. Ook de spijsverteringsprocessen, kleurwaarneming en de werking in de ogen, zijn alle vormen van pitta, evenals honger en dorst. Bijv. in de ogen zorgt pitta voor de omzetting van visuele beelden naar gedachten.

Ook op het psychische vlak is pitta werkzaam. Bijv. de intelligentie, maar ook woede en haat ('vurig').

De eigenschappen van pitta zijn: heet, scherp, vloeibaar, beweeglijk, olie-achtig, zacht, helder, licht en onwelriekend. De belangrijkste locatie van pitta is de dunne darm, maar ook de maag, het bloed en zweet zijn locaties van pitta.

Onderverdeling

In het lichaam zijn er vijf onderverdelingen van pitta.

Pacaka pitta

Dit is vooral gelokaliseerd in het spijsverteringskanaal, waar het ervoor zorgt dat de voedingsstoffen worden afgebroken en later als kleine eenheden worden opgenomen door de darmwand. Ook in de weefsels is pacaka pitta werkzaam. Het heet het dan dhatvayu. Ook de lichaamstemperatuur wordt geregeld door pacaka pitta. Een teveel aan pitta veroorzaakt o.a. verkleuring van de urine en ontlasting en verkleuring van de huid en van de ogen. Ook kunnen er slaapstoornissen optreden.

Ranjaka pitta

Locatie hiervan is de lever en de milt. Het is rood van kleur. Het (kleurende) pitta hier heeft te maken met de gal en hemoglobine. Deze plaatsen zijn ook de zetel van agressiviteit. Hier vinden we terug, dat woede en agressie zaken zijn die zich afspelen in het gebied van de zonnevlecht.

Sadhaka pitta

Dit bevindt zich in het hart en het hoofd. Belangrijk voor geheugen en spreken. Het is een psychische vorm van pitta en bijv. belangrijk voor het proces van de gedachtenvorming. Het laat toe een doel te bereiken, het heeft te maken met inzicht verkrijgen, intelligentie en vastberadenheid. Allemaal zaken dus die 'vuur' nodig hebben.

Sadhaka pitta is van groot belang voor het evenwicht van dharma, artha en kama en het bereiken van moksja. het is ook heel belangrijk voor het onderscheid tussen goed en kwaad (dit vind je in de Bhagavad Gita als dharma). Door Sadhaka pitta worden de siddhi's verworven en het leidt tot verlichting. Een verstoring van Sadhaka pitta kan leiden tot psychische kwalen.

Alocaka pitta

De locatie hiervan bevindt zich in de ogen en zorgt dat we kleuren kunnen onderscheiden. Waarschijnlijk heeft het ook te maken met Anja Chakra, het 'derde oog'.

Bhrajaka pitta

Hiervan is de locatie de huid en het zorgt ook voor de pigmentatie.



Kapha

Kapha is het principe van cohesie. Kapha houdt ons lichaam samen. 'Dat wat water opneemt en omvat en dat wat uit water gevormd is', dat is kapha. De grofstoffelijke elementen waaruit kapha bestaat zijn water en aarde. Kapha geeft stabiliteit en kracht. De guna waarmee kapha overeenstemt is tamas. De eigenschappen van kapha zijn: zwaar, koud, vast, slijmerig, vloeibaar, langzaam, statisch en troebel.

De hoofdlocatie van kapha is de maag. Hier hoopt hij zich op en veroorzaakt ziektes. Andere zetels van kapha zijn de spieren, het vetweefsel, de keel, het bloedplasma, de neus en de tong. In zijn normale toestand zorgt kapha voor stevigheid en stabiliteit, weerstand en kracht voor het lichaam. Positieve emoties als liefde, vrede en vergiffenis vloeien voort uit kapha. Wanneer er een teveel aan kapha aanwezig is, ontstaat er een opeenhoping van slijm, verlies van verteringsvermogen, ademhalingsproblemen en een overmatige slaapbehoefte.

Onderverdeling

In het lichaam wordt kapha verdeeld in vijf onderverdelingen.

Kledaka kapha

Dit bevindt zich in de maag en scheidt een slijmerige vloeistof af die de maag beschermt en het voedsel verteert in kleine deeltjes. Elke vorming van slijm heeft altijd met kapha te maken.

Avalambaka kapha

Zetelt in de borst en verleent stevigheid aan de weefsels. Het geeft bescherming aan hart en longen door haar verkoelende werking.

Bodhaka kapha

Bevindt zich in de tong, mond en keel en laat de smaakwaarneming toe. Het bevochtigt het voedsel bij het consumeren.

Tarpaka kapha

Het bevindt zich in het hoofd en in de ruggengraat. Het ondersteunt de zintuigen en voedt de hersenen. Door zijn kalmerende en verkoelende werking op de zintuigen, biedt het bescherming aan het zenuwstelsel.

Sleshaka kapha

Bevindt zich in de gewrichten. Het zorgt voor de kleverige substantie tussen de gewrichten en is dus heel belangrijk voor het functioneren ervan.

Samenvatting

De drie dosha's zijn steeds samen werkzaam als drie vormloze energieën. Je kunt ze zien als drie dimensies. Zoals drie dimensies samen ruimte maken, zo vormen vata, pitta en kapha samen de energieën van het fysiek lichaam.

Samen

Als je er eentje weghaalt, waar zijn dan de andere gebleven? Kun je een dimensie zien, zonder de andere waar te nemen? Ze gaan dus altijd samen en zijn telkens in beweging. Er is geen vata zonder pitta en kapha en omgekeerd. Het metabolisch proces is duidelijk pitta, de beweging in dit proces is vata en de sappen zijn kapha.

Er is een samenwerking van pacaka pitta, samana vata en kledaka kapha. In de bloedsomloop zijn de aderen kapha, de beweging van het bloed is vata en de stofwisselingsprocessen in en via het bloed zijn pitta.

Het laatste voorbeeld zijn de beenderen. Een bot is in de eerste plaats vata, omdat het droog en hard is, maar ook uit lucht bestaat. Pitta is zichtbaar als een been breekt, het metabolisme (pitta) zorgt ervoor dat het geneest en aangroeit. De nieuwe materie die dan ontstaat is dan weer kapha.

Ritme

Vata, pitta en kapha zijn ook als zodanig herkenbaar in het ritme van de dag.

De delen van de dag waarin vata, pitta of kapha overheersen zijn:

ochtend van06.00 - 10.00 uurkapha
middag van10.00 - 14.00 uurpitta
latere namiddag van14.00 - 18.00 uurvata
avond van18.00 - 22.00 uurkapha
middernacht van22.00 - 02.00 uurpitta
nacht van02.00 - 06.00 uurvata

Op gelijksoortige wijze is er ook een verdeling te maken voor de vier jaargetijden:
lentekapha pitta
zomerpitta
herfstvata
winterkapha

En in de cycli van het menselijk leven kun je vervolgens terugvinden:

Sommige bronnen Andere bronnen
kindertijdjonger dan 16 jaar0 - 30 jaarkapha
volwassen stadium16 - 50 jaar30 - 60 jaarpitta
oudere leeftijd ouder dan 60 jaarvata



Dit artikel maakt deel uit van het eindwerkstuk voor de opleiding tot yogadocent aan het Vormingsinstituut voor Yogadocenten te Zolder in België. Het is geschreven door Ed van Hoof en hier gepubliceerd in zijn nagedachtenis.
© 2008 - 2024 Judithm, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Ayurveda: vata, pitta en kaphaDe begrippen vata, pitta en kapha zijn de drie dosha's uit de Ayurveda. Het zijn fysiologische krachten die werkzaam zij…
Ayurveda - Ayurvedische natuurgeneeswijzeAyurveda - Ayurvedische natuurgeneeswijzeAyurveda is een zeer oude Indiase geneeswijze en lijkt ook de oudste geneeskunde ter wereld te zijn. Ayurveda hanteert m…
Ayurveda: de ziekten indelingGezondheid betekent orde; ziekte is verstoorde orde. In het lichaam bestaat een constante wisselwerking tussen orde en v…
Ayurveda, in balans blijven met de juiste voedingDe ayurveda is een alternatieve hindoeïstische gezondheidsleer die al meer dan 3000 jaar oud is. Een belangrijk onderdee…

Ayurveda en de weefsels: shapta dhatu'sHet menselijk lichaam bestaat uit zeven fundamentele en vitale weefsels, die we dhatu's noemen. In het Sanskriet beteken…
Mantra’s, de Maharishi – Lefebure controverseMaharishi Mahesh en zijn Transcendente Meditatie werkten veel met mantra’s. Hij probeerde dit wetenschappelijk te onderb…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: OpenClipartVectors, Pixabay
  • Ed van Hoof, eindwerkstuk voor de opleiding tot yogadocent.
  • Cursus 9 - Ayurvedische geneeskunde en voedingsleer. Vormingsinstituut voor Yogadocenten te Zolder in België.
  • Ayurveda in de praktijk. Anil Kumar Metha.
  • Ayurveda, de leer van de zelfgenezing. Dr. Vasant Lad.
Judithm (119 artikelen)
Laatste update: 15-06-2015
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Alternatief
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.