Joods medische ethiek: genenmanipulatie/geslachtsbepaling

Teressa Spina werd in 1986 te Napels geboren. Zij is de eerste Europese baby van wie het geslacht door genetisch ingrijpen werd bepaald. Het bracht vooral in het rooms katholieke Italië een felle discussie opgang. Is het manipuleren van erfelijkheidsmateriaal moreel verantwoord? Aan de ene kant is het voorkomen van erfelijke ziektes een prachtig doel. Aan de andere kant kunnen ouders bij medici aankloppen om super kinderen. Wat is de Joodse visie op genenmanipulatie en geslachtsbepaling?

• Chromosomen en genen
• Beïnvloeding geslacht
• Verbod om soorten te kruisen
• Geslachtsselectie
• Erfelijkheidsadvisering
• Mannenoverschot

Chromosomen en genen

Elke cel beschikt over de erfelijke informatie die nodig is voor de ontwikkeling van het hele organisme. De informatie ligt opgeslagen in chromosomen. De genen zijn de daadwerkelijke dragers van erfelijke eigenschappen. De 'bouwstof' van de genen is de complexe chemische stof DNA. Het is mogelijk om DNA-moleculen uit de genen in celkernen te isoleren. Het geïsoleerde DNA kan in stukjes worden geknipt en worden geplakt aan een ander stukje DNA. Dit nieuwe geheel wordt weer ingebracht in een chromosoom in de celkern, waarna het zogenaamde gerecombineerde DNA zich kan vermenigvuldigen. Dit is de recombinant DNA-technologie.

Bij erfelijkheidsbeïnvloeding en genetische manipulatie kunnen drie werkingsgebieden worden onderscheiden:

1. het beïnvloeden van het geslacht
2. het veranderen van het erfelijkheidsmateriaal van het individu of menselijke soort
3. therapeutische toepassing bij (erfelijke) ziekten

Beïnvloeding geslacht

Het Jodendom is niet tegen onnatuurlijk operatief ingrijpen. De vraag die naar bovenkomt is: hoe staat het Jodendom tegenover beïnvloeding van geslacht of kwaliteit van het nageslacht nog vóór de conceptie? In de Bijbel wordt de plicht gesteld zowel een zoon als een dochter te krijgen. Toch staat in de Talmoed dat de kans op een jongetje moet worden vergroot. Slechts de methode om dit te effectueren wordt in de Talmoed behandeld.

Over het natuurlijk beïnvloeden van het geslacht kan je lezen in het artikel Het geslacht van je baby beïnvloeden.

Verbod om soorten te kruisen

Nachmanides (1194-1270) stelt: "Hij die twee soorten ent of kruist, verandert de Schepping. Hij geeft hiermee aan dat de Schepping onvolmaakt zou zijn. Bovendien planten gekruiste dieren zich niet voort. Bij kruising van planten ontstaat in aanleg en uiterlijke vorm, een ongewenste vorm van vermenging van verschillende levensvormen."

De vraag is of bovenstaande van toepassing is bij genetische manipulatie. Het gaat immers om twee verschillende soorten. Bij de mens is sprake van één soort. Bovendien is de wereld onvolmaakt geschapen zodat de mens als partner van God de wereld kan vervolmaken. Daarnaast mogen veranderingen plaatsvinden die onzichtbaar zijn voor het menselijke oog.

Hoe zit het bij genezend ingrijpen in het erfelijkheidsmateriaal? Ook dit is geoorloofd. Een argument is dat een zaad- of eicel nog geen 'mens' is, zeker niet als er nog geen conceptie heeft plaatsgehad.

Geslachtsselectie

Dit is verboden om praktische redenen. Er zouden zaadcellen verloren kunnen gaan. Bij geslachtsselectie zouden of de mannelijke of de vrouwelijke genen vernietigd moeten worden en dat is onwenselijk. De geboorte is een natuurlijk gebeuren. Van de mens wordt niet verlangd dat hij op de troon van God gaat zitten.

Erfelijkheidsadvisering

Binnen de Joodse orthodoxie wordt een oplossing gezocht vóór het huwelijk gesloten wordt, als erfelijke afwijkingen bij eventuele kinderen tot de mogelijkheden behoren. Een gevreesde ziekte binnen de Asjkenazische Joodse gemeenschap is Tay-Sachs. Eén op de vier kinderen van ouders die beide dragers zijn van het erfelijke materiaal dat de ziekte veroorzaakt, verslappen zienderoog en sterven binnen drie jaar. Vóór de verloving wordt een erfelijkheidsonderzoek gedaan. Dit heeft geen rampzalige emotionele gevolgen omdat de omgang tussen seksen in orthodoxe kring beperkt is.

Mannenoverschot

Geslachtskeuze kan leiden tot mannenoverschot, omdat veel gezinnen met één kinderwens kiezen voor een jongen. Dit is ongewenst. De profeet Ezechiël stelt, dat de wereld is geschapen om bevolkt te worden.