Pranayama – bewustwording van de yoga-ademhaling

De ademhaling is als een blaasbalg, waarbij de buik en borstkas een deinende beweging maken in het ritme van de in- en uitademing. Alvorens u pranayama of yogische ademoefeningen gaat doen, moet de basis goed zijn door eerst te leren een toeschouwer of observant te worden van uw eigen ademhaling. Door het ademhalingsproces ontspannen te observeren, ontdekt u geleidelijk uw natuurlijke (ongeforceerde) ademritme, wat voor velen een leerproces is. Het doel is om de ademhaling vanzelf te laten gaan, zonder een opgelegd, gedwongen ritme. Alsof 'het' in u ademt. Een geforceerd, opgedrongen ademritme leidt niet tot harmonie en ontspanning. De bewustwording ervan vormt de basis van elke ademscholing.

Inhoud

• Natuurlijk ademritme
• De kern van pranayama
• Fase 1. Toeschouwer zijn van de eigen, natuurlijke ademhaling
• Fase 2. Regulering van de ademhaling
• Fase 3. Eenwording met 'het' dat in u ademt
• Ademoefeningen (pranayama) – de juiste volgorde
• Gevaren van pranayama

Natuurlijk ademritme

Bij de beoefening van yoga wordt wel eens vergeten dat alle pranayama-oefeningen een losgemaakte ademhaling als basis hebben. Velen die net aan yoga zijn begonnen, en de oefeningen uit een boek leren, slaan die stap over en beginnen meteen met bijvoorbeeld het inhouden van de adem (kumbhaka) of het ritmische tellen ervan zonder deze zeer belangrijke voorbereidende stap te hebben gemaakt.

Spanningen en ergernissen
Veel spanningen en een continu opgejaagd gevoel verdwijnen vaak bij een rustige, ritmische en diepe ademhaling, ofwel de volledige yoga-ademhaling die de natuurlijke deining van de buik-, borst- en flankademhaling volgt. Een verkeerd ademritme verkrampt immers de buik- en borstspieren. Omgekeerd is het zo dat bij een ontspannen lichaam en een ademhaling die 'vanzelf' gaat, ofwel het natuurlijke ademritme, de bovengenoemde symptomen van verkramping niet eens ontstaan.

De kern van pranayama

In de yogapraktijk kan met het reguleren van de ademhaling lichamelijk en geestelijk evenwicht worden bereikt. Het fundament van deze yogaoefeningen is echter de basisademhaling, een leerproces dat vaak wordt overgeslagen. Later zult u zich realiseren dat de bewustwording van het natuurlijke ademritme correspondeert met de techniek van de volledige, ontspannen yoga-ademhaling, waardoor u deze natuurlijke ademoefening niet meer als 'kunstmatig' ervaart.

Basisademhaling
Pranayama's met een gedwongen ritme en het inhouden van de adem zijn zinloos als de bovengenoemde basisademhaling geen vanzelfsprekendheid is geworden. Het besef ervan vergt bij de meeste mensen veel oefening. Een gedwongen en zogenaamd 'natuurlijk' ademritme dagelijks consequent volhouden kan allerlei fysiologische klachten veroorzaken, zoals hyperventilatie. Veel yogahandboeken onderverdelen de yogische ademhalingsoefeningen dan ook in drie stappen:

Fase 1. Toeschouwer zijn van de eigen, natuurlijke ademhaling

De eerste fase bestaat uit het observeren van de ademhaling – bijvoorbeeld in savasana (lijkhouding), siddhasana (voltooide zithouding) of padmasana (lotushouding) – en in het verlengde daarvan de beleving van het lichaam in combinatie met het ademen. Dat klinkt makkelijk, maar het zal waarschijnlijk veel oefening vergen voordat u zover bent. U mag de ademhaling immers niet dwingen om weer 'natuurlijk' te worden, alleen de voorwaarden scheppen voor het lichaam dat het weer 'normaal' kan ademen. Het is met andere woorden het besef dat niet u, maar iets in u ademt, wat samenhangt met tal van fysiologische processen, waaronder de koolzuurspanning in het bloed. Het natuurlijke in- en uitzwaaien van de adem, ofwel het deinen van de borst en buik, moet gespeend zijn van elke dwangmatigheid. Laat de ademhaling komen en gaan zoals het komt en gaat – ongeacht hoe en wanneer. De ademhaling wordt met andere woorden overgelaten aan het vegetatieve systeem.

Fase 2. Regulering van de ademhaling

Dit zijn de bekende ademoefeningen of pranayama's in de hatha yoga. Met de basisademhaling als fundament is het doel ervan om lichamelijk en geestelijk evenwicht te bereiken. Veel pranayama's worden uitgevoerd op het rustige ritme van de ademhaling, wat gelet op de eerste fase een gedegen besef vereist van het wezen van het ademproces.

Fase 3. Eenwording met 'het' dat in u ademt

Na de bewustmaking van het ademproces wordt pranayama een middel om psychische energieën te beheersen, wat in de orthodoxe yoga deel uitmaakt van het controleren en sturen van prana (levensenergie). Vandaar de benaming pranayama, waarvan de lettergreep yama 'beteugeling' betekent.

Ademoefeningen (pranayama) – de juiste volgorde

Eerst de basisademhaling leren, daarna de yogische ademhalingsoefeningen. Het houdt in dat er geen wilskracht, dwang of geforceerdheid aan te pas komt. Noem het onopzettelijk observeren waarbij u de ademhaling eenvoudigweg laat gebeuren, zoals 'het' wil (en niet u). Hoe beter dat lukt, hoe beter u zich ontspant en het lichaam bewust beleeft.

Natuurlijk ademen
Het betreft een groeiend lichaamsgevoel, nodig om het lichaam een volgzaam instrument te laten zijn van de geest, tevens een van de doelstellingen van yoga. Opgelegde pranayama-oefeningen, zoals het inhouden van de adem, is in de orthodoxe yogische ademscholing altijd gebaseerd geweest op het vanzelfsprekende (oer)besef van het natuurlijke ademproces en de losgemaakte ademhaling.

Gevaren van pranayama

Bewustwording van het ademhalingsproces en het ervaren van harmonie en een positieve lichaamsbeleving vormt het eerste stadium van alle yogische pranayama-oefeningen. In dat opzicht is het belangrijk te weten dat een volleerde hatha-yogi geleerd heeft zijn bewustzijn naar alle delen van het lichaam te sturen (pranayama), waardoor het lichaam de geest volgt. Wie met yoga begint, moet zich ervan bewust zijn dat met de 'adem spelen' gevaarlijk kan zijn en veel klachten kan veroorzaken, variërend van hyperventilatie tot hartkloppingen en een reeks van andere symptomen.

De basis van ademoefeningen
Het fundament van de ademoefeningen is treffend verwoord in een Indiaas verhaal: 'Met wilskracht de ademhaling beheersen doet denken aan iemand die een onwillige koe melkt. Het zal nooit lukken. De melk stroomt pas als hij de koe voor zich gewonnen heeft met vers gras, vriendelijke klopjes op de rug en wellicht andere methoden om het vertrouwen van het dier te winnen.' De basis van elke pranayama-oefening is de losgemaakte, volkomen ontspannen ademhaling. Elke ervaren yogaleraar zal dit principe respecteren en de pranayama-oefeningen pas introduceren als de yogaleerling de eerste fase van de ademscholing heeft doorlopen en doorleefd.

Lees verder

• Ademoefeningen (pranayama) voor beginners en gevorderden
• Geschiedenis van yoga – hatha yoga
• Pranayama – de losgemaakte ademhaling
• Ademoefeningen – volledige yoga-ademhaling (pranayama)
• Pranayama – voorbereiding op yoga-ademoefeningen