Savasana (lijkhouding) – de ideale yoga-ontspanningsoefening

Savasana (lijkhouding) is een van de belangrijkste yogahoudingen. Het is een asana die alles met ontspanning te maken heeft, maar die beslist niet zo eenvoudig is als hij eruit ziet. Ontspanning vormt de grondslag van alle yogahoudingen. Het is van fundamenteel belang in yoga en meditatie, maar ook in het dagelijks leven. Chronisch opgejaagde en verkrampte mensen die 'niet kunnen ontspannen' krijgen later bijna per definitie tal van daaraan gerelateerde klachten en aandoeningen. In alle klassieke Indiase yogahandboeken wordt savasana geroemd en geprezen. Dat is niet verwonderlijk, aangezien in de yogafilosofie ontspanning de basis vormt van alle activiteiten die men in het leven ontplooit, maar ook van concentratie en meditatie, ofwel de hogere yoga.

Inhoud

• Ontspannen tijdens inspanning is geen contradictie
• Geneeskundig belang van een goede ontspanning
• Savasana (lijkhouding) – leren ontspannen
• Voorbereiding op savasana
• Van teen tot kruin
• Kenmerk van ontspanning

Ontspannen tijdens inspanning is geen contradictie

In yoga vormt ontspanning de basis van alle oefeningen, hoewel dat wellicht een contradictie lijkt. Ontspanning wil echter zeggen dat men bevrijd is van nerveuze spanningen. Het is het fundament waarop het gebouw rust dat concentratie heet, ook en vooral in het gewone dagelijkse leven. Ontspannen bezig zijn, ofwel ontspanning tijdens inspanning – hoe gering of intensief ook – is niet alleen in hatha yoga belangrijk. In de Chinese bewegingsleer tai chi chuan is deze zienswijze van cruciaal belang. Het vormt de basis van alle tactieken in deze zelfverdedigingskunst.

Opgejaagd en verkrampt
Mensen die zich niet kunnen ontspannen gaan voortdurend opgejaagd en verkrampt door het leven. Ze zijn 'van nature' nerveus en onrustig. Ze slapen slecht, woelen in bed, en zijn daardoor overdag vaak geprikkeld en slecht gehumeurd. Niet kunnen ontspannen is in veel gevallen de oorzaak van depressiviteit. Tal van lichamelijke klachten zijn terug te voeren op het onvermogen ontspannen te zijn in activiteit. De basis in het leven van alledag moet ontspanning zijn. Het is het fundament van elke activiteit, de voorwaarde om zorgvuldig en geconcentreerd bezig te zijn, en het betreft dus geen contradictie.

Ontspannen gemoed

Een ontspannen gemoed, hoe druk men het ook heeft, is zelfs een voorwaarde om accuraat de dagelijkse dingen te doen, ook beroepshalve. Een uitstekende manier om ontspanning te cultiveren is de yogahouding savasana (lijkhouding). Niet voor niets wordt deze asana geroemd in alle klassieke Indiase yogahandboeken, waaronder de Hatha Yoga-pradipika en de Gheranda-samhita.

Geneeskundig belang van een goede ontspanning

Verkrampte spieren veroorzaken veel klachten en kwalen. Iedereen kan verkrampingen in het dagelijks leven – ook de psychische – wellicht op sommige momenten bij zichzelf waarnemen, zoals met één been op en neer wippen, met de vingers trommelen, een gespannen onderkaak, tandenknarsen, hoog en niet vanuit de buik (het Japanse hara) ademen... en gebrek aan concentratie.

Concentratie

Gebrek aan concentratie in combinatie met spanningen komt telkens terug en mag bijna als een vloek van de samenleving worden beschouwd. De oplossing van dit probleem is niet alleen van belang voor mensen die serieus willen mediteren, maar ook voor een gezond en 'bevrijd' leven. In psychologisch opzicht uiten spanningen zich vaak in gedachtespinsels en verstarde denkwijzen. Hoe vreemd het ook klinkt: velen weten niet wat ontspanning is, ze hebben het ogenschijnlijk nooit ervaren, zelfs niet in hun slaap.

Savasana (lijkhouding)

De yogaoefening savasana, gecombineerd met de ademoefening 'losgelaten ademhaling', kan soelaas bieden waardoor men uiteindelijk zelf een ontspanningstoestand oproept wanneer men maar wil, tijdens alle activiteiten van de dag. Het wordt dan de grondhouding van waaruit men leeft, de natuurlijke basis voor concentratie, meditatie en de dagelijkse bezigheden, thuis en op het werk. Sterker nog, ontspanning wekt van nature concentratie op. Wie ontspannen is, is per definitie ook geconcentreerd en alert bij alles wat men onderneemt.

Savasana (lijkhouding) – leren ontspannen

Savasana (lijkhouding) is een klassieke yogahouding om ontspanning te leren en te ervaren, in combinatie met de losgelaten ademhaling. Daarbij ligt men languit op de vloer, de armen en benen gestrekt, het lichaam ontspannen en de geest verstild. Vaak wordt vergeten dat ontspanning feitelijk een actief proces is. Een proces dat in het teken staat van herstel. Het betekent niet lui, verslapt en moe in savasana liggen, zoals na een lange werkdag uitgeput bijkomen op de bank voor de televisie.

Psyche

De beste manier om de yogische ontspanning te leren, waarvan tai chi de Chinese equivalent is, is een ervaren yogaleraar in de arm nemen. 'Boekenwijsheid' omtrent leren ontspannen helpt doorgaans niet, en al helemaal niet als de verkrampingen het gevolg zijn van neurotische of andere psychische ontwikkelingsstoornissen.

Voorbereiding op savasana

Savasana is een vast onderdeel van alle yogacursussen en niet te vergeten van de ontelbare boeken die over yoga zijn verschenen. Van de vele fysieke richtlijnen ter voorbereiding is een warme ondergrond opvallend belangrijk. Een koude ondergrond – en een te koud vertrek – verstijft immers de spieren. En bij een te zachte ondergrond bestaat het risico dat een beginner in slaap valt. Draag sokken en eventueel 'warme' kleding, zoals een trainingspak. Houd de armen los langs het lichaam, enigszins zijwaarts kan ook, wat ervan afhangt op welke manier men in savasana het beste ontspant. Dat geldt ook voor de benen en het hoofd. Het bereiken van de grootst mogelijke ontspanning is individueel bepaald. Spanningen richten zich fysiek vaak op de onderkaak, de schoudergordel, de hals en het hoofd.

Van teen tot kruin

Het beoefenen van de 'losgelaten ademhaling' als voorbereiding op de volledige yoga-ademhaling zorgt als zodanig al voor ontspanning. Een andere methode bestaat uit telkens denken aan spiergroepen of lichaamsdelen terwijl men in savasana ligt. Span bij een inademing de betreffende spieren, en tijdens een uitademing ontspant u dezelfde spieren. Hieronder volgt een kort schema als u daar behoefte aan hebt:

• Denk aan de benen en voeten. Adem in en span alle spieren van de benen en voeten. Ontspan ze tijdens een rustige uitademing, die langer dient te duren dan de inademing.
• Doe hetzelfde met de armen en handen.
• Daarna met de bilspieren.
• En de schoudergordel.
• De hals.
• En de gelaatspieren, waaronder de lippen, de wenkbrauwen, de tong en de kaken.
• Daarna is het hoofd aan de beurt.
• Uiteindelijk is het hele lichaam ontspannen. Ervaren yogi's kunnen dat gevoel van ontspanning als vanzelf oproepen, op elk moment en in elke situatie, en hebben deze 'hulpmiddelen' niet nodig.

Kenmerk van ontspanning

Een doelstelling van savasana II (lijkhouding) is het observeren van de (losgelaten) ademhaling en staat in het teken van loslaten, zich overgeven. Een karakteristiek kenmerk van een goede ontspanning in savasana is de zwaarte in lijf en leden, zoals vlak voordat u in slaap valt. Dit zwaartegevoel dient in het hele lichaam waarneembaar te zijn, alsof u langzaam in de grond wegzakt. Een ander kenmerk is het warmtegevoel, aangezien de bloedvaten zich tijdens de ontspanning verwijden. Het typische opgewekte, blije gevoel is er een van vrijheid, losheid, ongebondenheid. Bij de yogische ontspanning is het verschil met slaperigheid dat hoewel uw ogen gesloten zijn u zeer alert bent, zeer bewust van uw omgeving.

Geconcentreerd en ontspannen

Alertheid in verstilling is een meditatieve stilte waarbij concentratie als vanzelf komt en u de kern van uzelf bespeurt. De volgende fase bestaat eruit om in het dagelijks leven deze verstilling vast te houden en van de ontspanning de spil te maken van alles wat u elke dag onderneemt. U zult uw dagelijkse activiteiten dan niet alleen beter en accurater uitvoeren, omdat u (eindelijk) geconcentreerd ofwel ontspannen kunt werken, maar het zal ook merkbaar zijn in betere contacten met de mensen om u heen.

Lees verder

• Yoga (asana's) voor beginners en gevorderden
• Pranayama – bewustwording van de yoga-ademhaling
• Geschiedenis van yoga – hatha yoga
• Yogahoudingen – savasana (lijkhouding)
• Yogahoudingen – savasana II (lijkhouding)