Stamcelonderzoek: stamcellen, stamceltransplantatie, kanker

Het stamcelonderzoek en stamceltherapie of stamceltransplantatie maken wereldwijd hele grote vorderingen. In een vroegtijdig stadium kanker cellen en tumoren waarnemen en deze adequaat met stamcellen behandelen. De behandeling van een beroerte, dit komt allemaal steeds meer binnen ons bereik. Stamcelonderzoek maakt grote stappen voorwaarts en er komt een moment dat kanker voor een groot deel de wereld uit zal zijn. Veel kankeronderzoek zal tot die tijd nog nodig zijn.

Tumoren en kanker

Cellen delen zich voortdurend in ons lichaam. Oude cellen worden vervangen door nieuwe. Soms gaat er bij de celdeling van alles mis. Door een onjuiste codering vindt er dan ook een celmutatie plaats, waardoor cellen zich buitensporig kunnen blijven delen en waardoor tumoren kunnen ontstaan. Goedaardige en kwaadaardige tumoren. Vaak kan cel- en weefselonderzoek dan meer uitsluitsel bieden Zo nodig volgen hierop bestraling, chemotherapie en aanvullende behandelingen. Dat is althans de klassieke werkwijze tot nog toe, maar er is meer mogelijk met stamcellen.

Wat zijn stamcellen?

Stamcellen (cellulae praecursoriae) vormen de bronnen van alle cellen in ons lichaam. Ze kunnen zich transformeren tot elke gespecialiseerde cel in ons lichaam en zo nieuwe functies overnemen. Stamcellen kunnen zich vernieuwen en zijn pluripotent. Of het nu een hartcel is, huid- of darmcel. Noem maar op. Grofweg onderscheiden we twee typen stamcellen in het menselijk lichaam:

• De embryonale stamcellen. Voor de kweek hiervan zijn levensvatbare embryo’s nodig en dat leidt tot vele ethisch religieuze discussies en protesten.
• De volwassen stamcellen. Hierover bestaat geen discussie. Deze cellen zitten in elk weefsel.

Wat biedt de kennis van stamcellen ons?

Stamcelonderzoek biedt zeer veel perspectief om allerlei ernstige ziektes te beteugelen en misschien wel te genezen. Dat weten we onder meer van MS, leukemie en dergelijke. Maar ook op het terrein van de behandeling en bestrijding van kanker worden grote vorderingen gemaakt. Stamcelonderzoek leert ons ook hoe cellen zich ontwikkelen, hoe een foetus tot verder groei en ontwikkeling komt. Zeer complexe processen worden zo steeds verder ontrafeld en begrepen. Het zal ons helpen om niet alleen ons lichaam beter te begrijpen, maar het ook waar nodig te genezen en beter medicijnen te maken.

Hubrecht Instituut te Utrecht: stamcelonderzoek

Het Hubrecht Instituut in Utrecht heeft de stap kunnen zetten om de stamcellen in ons darmkanaal met een blauwe vloeistof te markeren, waardoor ze zichtbaar zijn voor een scanner. En dat is belangrijk, omdat zo een stap is gezet om vroegtijdig tumoren te kunnen vaststellen. Als we alle stamcellen in ons lichaam zouden kunnen markeren, bleef geen kankerstamcel meer onzichtbaar. Daarmee ook geen tumor en nog belangrijker: geen uitzaaiingen. Bovendien zou een volledige markering het mogelijk maken om te zien hoe goed een chemotherapie of andere medicijnen zijn aangeslagen en of de ziekte inderdaad in zijn geheel is verdwenen.

Stamceltherapie en stamceltransplantatie

Stamceltherapie of stamceltransplantatie (SCT) is een toepassing waarbij een patiënt goed werkende stamcellen krijgt toegediend om de stamcellen die door kanker of de behandeling van kanker (chemotherapie of radiotherapie) worden vernietigd, te vervangen. Dit kunnen, als dat nog mogelijk is, stamcellen zijn de patiënt zelf zijn (autologe stamceltransplantatie) of stamcellen van een donor (allogene stamceltransplantatie). Bij autologe stamceltransplantatie worden stamcellen geoogst bij de patiënt voordat men een hoge dosis van chemotherapie toedient. Het oogsten vindt plaats door middel van een katheder in de bloedbaan. Dit oogsten wordt leukaferese genoemd. Via een infuus worden de stamcellen weer ingebracht in de bloedbaan van de patiënt. Bij allogene stamceltransplantatie worden de benodigde stamcellen gehaald bij een identieke donor.

Een geschikte donor van stamcellen vinden

Naar schatting 25% van de patiënten vindt een gepaste donor in zijn naaste familie, anderen moeten een beroep doen op donoren die geen familie zijn. Ook navelstrengbloed kan een goede bron van stamcellen zijn en ligt opgeslagen in navelstrengbloedbanken. Navelstrengbloed wordt na de geboorte uit de placenta gehaald, vervolgens ingevroren en opgeslagen in een navelstrengbloedbank. Beenmergtransplantaties vinden anno 2020 nog zelden plaats.

Voor welke kanker helpt stamceltransplantatie?

De autologe stamceltransplantatie wordt toegepast bij bepaalde vormen van lymfeklierkanker, het multipel myeloom, terugkeer van zaadbalkanker en bij borstkanker. Allogene stamceltransplantatie vindt plaats bij acute leukemie, multiple myeloom en bepaalde vormen van lymfeklierkanker.

Het Netherlands Genomics Initiative

Het Netherlands Genomics Initiative, NGI, heeft 13.030 wetenschappelijke publicaties, 758 proefschriften, 377 octrooiaanvragen, 69 klinische toepassingen en meer dan 127 bedrijven opgeleverd. Een enorme prestatie in tien jaar onderzoek. Grote bedrijven als DSM, AKZO en Pfizer maken van de onderzoeksresultaten gebruik. Ook onderzoek dat ons kan helpen verdere resultaten te boeken in het stamcelonderzoek en dit nog beter bruikbaar te maken in ons gevecht tegen de zeer gevreesde ziekte. En dat vooruitzicht biedt velen hoop.

Lees verder

• Goedaardige tumoren kunnen ook gevaarlijk zijn
• Cel- en weefselonderzoek geven duidelijkheid