Wat is het Jeruzalem syndroom?

Het Jeruzalem syndroom is een verschijnsel dat welhaast nep lijkt: een toerist bezoek de stad Jeruzalem en vervalt plots in een psychose. De waanbeelden en identiteitsproblemen trekken weg zodra men uit de stad vertrokken is. Het verschijnsel ontstaat hoofdzakelijk bij christenen en joden die de heilige stad als toerist bezoeken.

Het Jeruzalem syndroom

Jeruzalem syndroom is de naam die is gegeven aan een groep van mentale stoornissen waarbij obsessieve ideeën die te maken hebben met religie een rol spelen, en die worden veroorzaakt door een bezoek aan de stad Jeruzalem. Het is niet aan een specifieke religie gebonden, maar komt met name voor bij christenen en joden.

Het best bekende voorkomen, is het fenomeen waarbij een persoon die perfect in balans lijkt te zijn en geen verschijnselen van psychische problemen vertoont, ineens psychotisch worden na aankomst in de stad Jeruzalem. Deze psychose wordt gekarakteriseerd door een intense religieuze beleving en gaat meestal na een paar weken weer over, na te zijn vertrokken uit de stad. Bij joodse toeristen is in dat geval regelmatig sprake van een identificatieprobleem (vaak door identificatie met Salomon of David).

Dr. Yair Bar El zegt hierover dat het specifiek voorkomt bij toeristen die nooit eerder met dergelijke problemen te maken hebben gehad. Er zijn ook artsen die dit tegenspreken. Sommigen die het fenomeen onderzocht hebben zeggen juist dat de personen die hieraan lijden al mentale problemen gehad moeten hebben voor hun aankomst in Jeruzalem. Dit is natuurlijk lastig vast te stellen.

Geschiedenis

Het syndroom werd eerst klinisch beschreven in de jaren '30 door psycholoog Heinz Herman. Er ontstond ook toen al discussie over omdat dergelijke verschijnselen ook al zijn beschreven bij mensen die een bezoek brachten aan andere steden die op religieus gebied een grote betekenis kunnen hebben voor mensen, zoals Mekka en Rome (Stendhal syndroom). In de Middeleeuwen zijn dergelijke verschijnselen ook al beschreven door Felix Fabri, en in de biografie van Margery Kempe.

Een van de vaak beschreven gevallen is er een uit 1969, toen de Australische toerist Michael Rohan werd bevangen door een soort heilige missie, en vervolgens brand stichtte in de al-Aqsa Moskee. Het gevolg was rellen door de hele stad. Ook was dit mede de aanleiding voor de maak van de film The Jerusalem Syndrome.

Jeruzalem syndroom en het millennium

Bar-El voorspelde dat met het jaar 2000 op komst, grote groepen mensen bevangen zouden worden door het syndroom vanwege de combinatie met de betekenis die mensen toekennen aan het millennium, waardoor de psychiatrische ziekenhuizen wel eens vol zouden kunnen gaan lopen. Er was uiteindelijk ook een kleine toename, maar een ware epidemie bleef uit.

Drie types

Het klassieke type, waarbij iemand bevangen wordt door zware religieuze ideeën en psychose, en dat vaak weer direct bij vertrek of kort daarna overgaat, is onderwerp van debat binnen de medische wereld. De discussie gaat er dan vooral om dat sommige psychologen denken dat het voortkomt uit een reeds bestaande psychose, waar andere juist geloven dat het echt een op zichzelf staand syndroom is. In reactie hierop definieerde Bar-El drie verschillende types. Anderen zoals Kalian en Witztum beweren dat hij hier helemaal geen echte bewijzen tegenover stelt.

• Bij type I is er al sprake van een bestaande psychische stoornis, die versterkt wordt door het bezoeken van Jeruzalem.
• Type II manifesteert zich anders en heeft meer te maken met idiosyncratische ideeën, met meer culturele dan religieuze effecten.
• Type III is het klassieke syndroom. In een periode van 13 jaar zijn 42 gevallen beschreven in medische literatuur.