Ambidexter, linkshandig én rechtshandig

Ongeveer 10% van de bevolking is linkshandig. Een nog kleiner deel van de bevolking is zowel linkshandig als rechtshandig en wordt ambidexter genoemd. Het gaat naar schatting om 1% van de totale bevolking. Mensen die linksbenig én rechtsbenig zijn worden eveneens ambidexter genoemd. De meningen lopen uiteen of het een geluk of een gebrek is om ambidextrie te hebben, omdat hieraan zowel positieve als negatieve eigenschappen toegeschreven worden.

Ambidextrie

Het fenomeen van links- en rechtshandigheid wordt ambidextrie genoemd. De betekenis van het woord ambidexter komt uit het Latijn en wordt gevormd uit de woorden ambo (beide tezamen, twee) en dexter (rechts), dextera (rechterhand). Met “twee rechterhanden” wordt bedoeld dat men zowel links als rechts even handig is, omdat iemand met “twee linkerhanden” als onhandig wordt beschouwd. Linkshandigen ervaren deze uitleg soms als discriminerend omdat de linkerhand in deze uitleg als onhandig gezien wordt.

Ambidextrie kan optreden door het gebruik van één voorkeurskant voor een bepaalde taak (bijvoorbeeld schrijven met de linkerhand en tennissen met de rechterhand), maar vooral door het even handig gebruik van handen of voeten (bijvoorbeeld Lionel Messi, hij speelt tweebenig voetbal). Veel mensen hebben enige mate van ambidextrie omdat slechts weinigen volledig uitgesproken links- of rechtshandig zijn.

Test linkshandigheid, rechtshandigheid of ambidexter

Om vast te stellen welke hand de voorkeur heeft bij het uitvoeren van verschillende activiteiten wordt soms een test gedaan. Een veelgebruikte test is van onderzoeker van Strien (2002).

De van Strientest bestaat uit vragen over het gebruik van de linkerhand of de rechterhand bij de volgende taken:

1. tekenen
2. tanden poetsen
3. fles openen met flesopener
4. bal gooien
5. een hamer hanteren
6. een tennisracket vasthouden
7. met een mes een touw doorsnijden
8. lepel hanteren (ergens in roeren)
9. iets uitgummen
10. een lucifer aanstrijken

Om de totaalscore te bepalen geeft het antwoord "links" de score -1, "beide" de score 0 en "rechts" de score +1. De score kan variëren van -10 voor extreme linkshandigheid tot +10 voor extreme rechtshandigheid. Bij ambidexters zal een score rondom het getal 0 te zien zijn. De schrijfhandvoorkeur wordt niet in de totaalscore betrokken omdat hierin soms aangeleerd gedrag te zien is.

Oorzaak van ambidextrie

Oorzaak

De aanleg voor linkshandigheid, rechtshandigheid of ambidextrie vindt al vóór de geboorte plaats in de baarmoeder. Onderzoekster J.M. Lust (Rijksuniversiteit Groningen, 2011) ontdekte dat de hoeveelheid testosteron in het bloed van de moeder een grote invloed heeft op deze ontwikkeling. Overigens heeft de hoeveelheid testosteron in het bloed van de moeder ook invloed op het krijgen van dyslexie.

Daarnaast vermoedt men dat erfelijkheid een rol kan spelen bij het ontwikkelen van de voorkeurszijde, in sommige families komt veel linkshandigheid of ambidextrie voor. Soms wordt er gesuggereerd dat linkshandigheid kan ontstaan door zuurstofgebrek bij de geboorte. Door beschadiging van de linkerkant van de hersenen wordt de rechterkant sterker ontwikkeld. De rechterkant van de hersenen stuurt de linkerkant van het lichaam aan. Als de rechterkant meer ontwikkeld is dan is die persoon linkshandig. Als de linkerkant en rechterkant van de hersenen gelijkwaardig aan elkaar zijn dan ben je ambidexter.

Pas rond de leeftijd van 6 jaar wordt de aangeboren aanleg duidelijker en zal het kind en zijn omgeving meer duidelijkheid krijgen over de voorkeurskant bij het uitvoeren van taken. Bij het bekijken van de voorkeurshand is men geneigd om vooral naar de schrijfhand te kijken. Deze voorkeur kan echter sterk wisselen, afhankelijk van de taak die uitgevoerd wordt. Het proces van het ontwikkelen van deze voorkeur wordt lateralisatie genoemd, waarbij een taakverdeling tussen de beide hersenhelften plaatsvindt.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen aangeboren of verworven ambidextrie. Tot de jaren 70 van de vorige eeuw werd linkshandigheid niet of nauwelijks geaccepteerd. Als een kind linkshandig schreef, dan werd het gecorrigeerd en gedwongen om met de rechterhand te schrijven. Dit gebeurde soms hardhandig door met een liniaal op de linkerhand te slaan. Deze groep mensen is eigenlijk linkshandig maar noodgedwongen rechtshandig of ambidexter geworden. Ook zijn er mensen die vanwege een blessure of ziekte taken met de andere hand uitvoeren. Vaak is de motoriek aan de niet-voorkeurszijde zwakker en wordt de taak onhandiger uitgevoerd dan met de eigenlijke voorkeurskant.

Gevolgen

De meningen lopen uiteen in hoeverre het een voordeel of juist een nadeel is om ambidexter te zijn.

Voordelen

Positieve eigenschappen die aan ambidexters toebedeeld worden zijn: een hoge creativiteit, een hoog I.Q. en een beter taalvermogen. Relatief veel ambidexters (en linkshandigen) zijn kunstenaars. Omdat bij ambidexters de hersenen symmetrisch ontwikkeld zijn met een relatief brede hersenbalk, wordt er geen stempel door één van de beide hersenhelften gedrukt. Juist hierdoor denken ambidexters meer “out of the box”. Een aantal beroemde personen waren ambidexter: Michelangelo, Leonardo da Vinci, Einstein en veel andere kunstenaars, sporters en muzikanten. Ook Youp van het Hek is ambidexter, beschrijft hij in een column in het NRC.

Nadelen

Uit een aantal onderzoeken is juist gebleken dat in de groep ambidexters relatief meer taalproblemen (dyslexie), en aandachtsstoornissen zoals ADHD en ADD voorkomen. Een team van Europese onderzoekers stelde vast dat kinderen met tweehandigheid twee keer zoveel leer- en aandachtsproblemen hadden (Imperial College London 2010). Ook werd een onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat ambidexters makkelijker emotioneel te beïnvloeden zijn (Ruth Propper, Montclair State University, New Jersey, 2011). Uit een studie van de universiteit van Oxford is gebleken dat het LRRTM1 gen (op chromosoom 2) vaak linkshandigheid of ambidextrie laat zien, maar ook een verhoogd risico op schizofrenie oplevert.

Veel mensen hebben de wens om zelf ambidexter te worden vanwege de voordelen die eraan toegeschreven worden. Op internet staan diverse oefeningen om de beide hersenhelften te trainen en beter in balans te brengen.