Galenus, pionier in de geneeskunde

Galenus was een toonaangevend medicus van de oudheid. Zijn geschreven werken gelden vanaf de 2e eeuw van de jaartelling tot aan de Renaissance, 1400 jaar later, als een belangrijke medische autoriteit. Hij schreef 500 boeken, hoewel de boeken in die tijd wat dunner waren. In totaal schreef hij 20.000 bladzijden, wat neerkomt op ongeveer 65 boeken van rond de 300 pagina´s, wat toch een imposante hoeveelheid is. Galenus deed vele ontdekkingen op anatomisch gebied en combineerde in zijn medische kennis de inzichten vanuit Arabische, Egyptische, Griekse en Romeinse cultuur. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Biografie
• Namen Galenus
• Aristoteliaanse filosofie
• Vier belangrijkste lichaamsvloeistoffen
• Ziekten en de lichaamsvloeistoffen
• Verdere kenmerken
• Anatomische ontdekkingen
• De plaag van Galen

Biografie

Galenus is geboren in het jaar 131. We weten niet wanneer hij is overleden. Dat kan tussen 201 en 216 geweest zijn. Galenus werd geboren in het huidige Turkije wat destijds onder het gebied van de antieke Romeinen viel. Daarom was Galenus een Romein, hoewel zijn ouders eigenlijk van Griekse afkomst waren. Hij studeerde in zijn geboortestad Pergamum, wat in die tijd een belangrijke stad voor de geneeskunde was. Er stond onder andere een heiligdom voor Asclepius. Hierna vertrok hij naar andere belangrijke medische opleidingen in Smyrna. Korinthië, Kreta, Cyprus, Cukurova en Alexandrië. Toen hij 19 was overleed zijn vader die hem een groot financieel fortuin naliet. Hierdoor kon hij de vele reizen maken. Op 29- jarige leeftijd was hij uitgestudeerd, na een studie die 12 jaar had geduurd. De eerste drie jaren van zijn carrière werkte hij als arts van gladiators. Hij werkte voor de hogepriester van Azië, een zeer welvarende groep mensen. Hij kreeg zijn baan door een aap te verwonden en de overige artsen uit te dagen hem te genezen. Galenus opereerde de aap en genas hem. Tijdens zijn aanstelling overleden er 5 gladiators terwijl in de tijd voordat hij werkzaam was er 70 gladiators overleden door verwondingen. Galenus noemde een wond ´een raam naar het lichaam´. Hierna werd hij sportarts tijdens de Olympische Spelen in het oude Griekenland. Hij bleek een succesvol arts en werd steeds vaker gevraagd door invloedrijke mensen. Onder andere de keizers Marcus Aurelius, Commodus en Septimus Severe huurden hem in als arts.

Namen Galenus

Galenus heeft verschillende namen. Hij werd in zijn tijd Galenus von Pergamon en Aelius Galenus genoemd. Vaak wordt hij nu aangeduid als Galen. In de Renaissance had men het soms over Claudius Galenus. Maar Claudius is niet zijn voornaam geweest. Soms stond er Cl voor zijn naam wat een afkorting is van Clarissimus.

Aristoteliaanse filosofie

Behalve medische wetenschap werd Galenus onderricht in de Aristoteliaanse filosofie, de mathematica en natuurleer. In zijn tijd ging men van de elementenleer uit, die inhoudt dat alle materie is samengesteld uit vuur, lucht, aarde en water. Elke materiesoort heeft andere eigenschappen omdat deze basiselementen in andere verhoudingen aanwezig zijn. Galenus ging verder uit van humorenleer van Hippocrates en breidde deze leer uit.

Vier belangrijkste lichaamsvloeistoffen

Hippocrates had gezegd dat de vier belangrijkste fluïden in het lichaam slijm, bloed, gele gal en zwarte gal zijn. Dit werden de lichaamsvloeistoffen of humoren genoemd. Galenus breidde dit systeem uit door elke lichaamsvloeistof eigenschappen (kwaliteiten) toe te kennen:

Ziekten en de lichaamsvloeistoffen

Een ziekte beschouwde Galenus als een onbalans in de vier lichaamssappen. Deze kon in balans worden gebracht met geneesplanten. Als voorbeeld: Een bitter smakende plant kan een tekort aan gele gal aanvullen. In de medische filosofie van Galenus is voeding een belangrijk punt. Hij onderscheidde voeding in koud, warm, droog en vochtig en schreef het voor al naar gelang de ziekte, om de vier humores in evenwicht te herstellen. Als iemand een probleem had met slijm, kan dat met zout worden aangepakt. In principe doen mensen dat nog steeds als ze zout water opsnuiven om een verstopte neus te open. Het slijm is droog en warm geworden, terwijl het koud en vochtig zou moeten zijn.

Verdere kenmerken

Voor de diagnose onderzocht Galenus allerlei vloeistoffen die het lichaam uitscheidt zoals feces, winden, urine, sperma, menstruatiebloed, tranen, speeksel, ejecties uit de mond en neus, braaksel en oorsmeer. Ook vroeg hij patiënten hoe lang ze sliepen en gaf hij aanwijzingen om beter te slapen, bijvoorbeeld als het ging om het bed, een hoger voeteneinde of de slaaphouding. Daarnaast besteedde hij aandacht aan emoties. Volgens Galenus had de mens zes basisemoties die van invloed zijn op de fysieke gezondheid: angst, bezorgdheid(vrees), boosheid, vredigheid, triestheid en schaamte.

Anatomische ontdekkingen

Galenus was een van de eersten die inzag dat de urine niet in de blaas werd aangemaakt maar in de nieren. Hij sneed dieren open om te kijken hoe de organen van binnen functioneerde. Avicienna, een bekend Islamitisch medicus, mocht vanwege zijn geloof geen dieren open snijden. Hij nam de anatomische kennis van Galenus over. Galenus pleegde vivisectie op allerlei dieren zoals apen en varkens. Pas in de Renaissance zou Andreas Vesalius voor het eerst mensen onderwerpen aan een anatomisch onderzoek.

De plaag van Galen

De pest van Antonius wordt ook wel de plaag van Galen genoemd. Het brak uit in het jaar 166 en sloeg keihard toe. Sommige geschiedschrijvers zeggen dat de helft van de Romeinse bevolking stierf onder deze ziekte. Op het hoogtepunt van de ziekte overleden er 2000 mensen per dag en in totaal zouden er 10 miljoen mensen aan zijn gestorven. Galen had een belangrijke rol in de behandeling van patiënten en het beschrijven van de ziekte. In zijn beschrijvingen van de ziekte komt naar voren dat het niet om de pest ging maar om pokken. Voor de Romeinse heersers was het extra vervelend dat deze ziekte vooral onder de soldaten voorkwam waardoor het leger werd gedecimeerd en de Romeinen zich genoodzaakt zagen om uit sommige bezette gebieden terug te trekken. Deze ziekte zou in de tweede eeuw een aantal keer als pandemie uitbreken.