Oorlogsbelevenissen van Louise Stolk-Polak

In de hel van het jappenkamp hadden Louise Stolk-Polak en haar moeder elkaar nog. Gedurende de gevangenschap was Louise's voornaamste zorg haar zieke moeder er door heen te krijgen. Het was een tijd van oppassen. Niet alleen voor de Japanse bewakers, maar ook voor de medegevangenen. Ze wilde niet opvallen en geen aanleiding geven tot ruzie. Met zoveel vrouwen bij elkaar was er al snel 'heisa'.

Niet opvallen

Kamp Tjideng

Op 15 juli 1943 kregen moeder Polak en haar dochter Louise Stolk-Polak het bevel van de Japanse bezetter om zich te melden bij het interneringskamp Tjideng. Dat interneringskamp was een afgesloten buitenwijk van de stad Batavia, waar duizenden Nederlandse vrouwen en kinderen in overbevolkte huizen opeen zaten. Zo woonden er in sommige huizen 60 of meer personen, terwijl er maar 1 toilet en 1 badkamer beschikbaar was. Moeder en dochter Polak sliepen op de grond. Tweemaal per dag moesten alle gevangenen op appel gaan staan. De Japanse bewakers waren verschrikkelijk wreed. De gevangenen zagen het martelen en ze hoorden het bij anderen gebeuren. Daarom liet een gevangene het wel uit haar hoofd om die bewakers kwaad te maken. Om zichzelf niet in nog grotere moeilijkheden te brengen, probeerden Louise en haar moeder om onzichtbaar te zijn. Dikwijls moest een gevangene heel lang en heel dikwijls voor de Japanners buigen en dat in de felle zon. Het was een beklemmend idee dat de bewakers met je konden doen wat zij wilden. Louises moeder leed aan de ziekte van Parkinson en kreeg geen medicijnen meer. Haar toestand verslechterde daar enorm door. Maar samen doorstonden ze de honger en alle ellende. Louise's enige doel was op tijd eten voor haar en haar moeder te bemachtigen.

Kamp Tangerang

Een jaar later kwam de verordening van de Japanners voor Joodse vrouwen. Louise en haar moeder werden met andere Joodse vrouwen op vrachtwagens gezet en vervolgens gedeporteerd gedurende een tocht van een dag en een nacht lang in geblindeerde treinen. De bestemming was kamp Tangerang, ongeveer 16 km buiten Batavia. Voor de oorlog was Tangerang een jeugdgevangenis geweest. Vanwege haar ziekte had Louises moeder een doktersverklaring waarin stond dat zij absoluut niet met anderen in een barak kon wonen. Om die redenen kreeg Louise een cel toegewezen waar zij met zijn tweeën konden wonen. Die privacy ervaarden ze als een geschenk uit de hemel. In het cellenblok zaten alleen mensen met een afwijking. Er waren moeders met dove, blinde of anders gehandicapte kinderen en vrouwen met andere ernstige ziekten. In kamp Tangerang heeft Louise mensen zien doodgaan van de honger. Omdat Louise vroeger heel bang geweest was om te dik te worden, was ze eraan gewend geraakt om weinig te eten. Soms werkte ze in de tuinen en kon dan een tomaatje meesmokkelen. Vaak moest ze emmers met ontlasting sjouwen om die in een beerput te legen.

Kamp Adek

Na een jaar werd kamp Tangerang opgeheven en werden de gevangenen naar Batavia overgeplaatst, waar ze in het Adek kamp kwamen. In dat kamp moesten Louise en haar moeder een barak delen met dertig vrouwen en huilende kinderen. Voortdurend trilde Louises moeder met al haar ledematen en kon ze zich nauwelijks zonder steun voortbewegen. Ze woog nog maar 35 kilo en Louise vroeg zich angstig af of ze het einde van de oorlog zou halen. Ze kregen altijd te weinig te eten en er werd hard gestraft. In de zaal had iedereen een ruimte van 50 centimeter voor de dunne matras. Onzindelijke kinderen, ruziënde vrouwen, alles zat er door elkaar. Het was zoals Sartre al gezegd heeft: "L' enfer, c'est les autres" (De hel dat zijn de anderen). Kamp Adek wás een hel. Het ergste was niet wat de Japanse vijand hen aandeed, maar ze stonden er versteld van wat gevangenen elkaar onderling aandeden. Als Louise eten moest uitdelen, loerden de vrouwen als aasgieren of ze niet een korreltje meer aan een ander gaf.

De bevrijding

Het mooiste van de bevrijding vond Louise de wagens die volgeladen met voedsel het kamp binnenreden. Al jaren hadden de gevangenen nauwelijks te eten gehad en ineens stond er een volgeladen tafel, waar het hele kamp met gulzige verwondering langs mocht lopen.

Bersiap

Na de bevrijding konden de gevangenen nog niet juichen. Ze moesten van de Japanners in het kamp blijven voor hun eigen veiligheid. Buiten de kampen was intussen de revolutie uitgebroken. Indonesische vrijheidsstrijders eisten de onafhankelijkheid van hun land op. "Bersiap" (Wees paraat!) was hun strijdkreet.

Zoektocht

Toen de capitulatie van Japan een feit was verliet vader Polak op eigen houtje het kamp Bandoeng, nam de trein naar Batavia en ging daar op zoek naar zijn vrouw en dochter. Dat klinkt eenvoudig, maar op dat moment was het levensgevaarlijk. Vrijheidsstrijders overvielen namelijk treinen en slachtten alle Belanda's (Nederlanders) af. Het was een wonder dat vader Polak die reis ongedeerd kon maken en plotseling bij Louise en haar moeder in het kamp verscheen. Hij nam hen net op tijd mee, want moeder Polak was er beroerd aan toe.

Overlevenden

Natuurlijk wilden ze het kamp graag verlaten. Vader en Louise zochten een leeg huis in de buurt waar ze vroeger hadden gewoond. Veel huizen waren leeg achtergelaten door de Japanners. Ze vonden een mooi huis aan het Logeplantsoen. De bevriende Chinese zakenlieden die hun meubels in bewaren hadden gehad, hielpen hen en ze kregen alles keurig thuisbezorgd. Daarna was het alleen nog wachten op de jonge mannen: Louises echtgenoot en haar broers. In al die jaren dat ze van elkaar gescheiden waren, had Louise één keer een voorgedrukt briefje van haar man Kees ontvangen als teken van leven. Het Rode Kruis vertelde hen dat alle drie de jongemannen nog in leven waren.

Vijandelijke aanvallen

Buiten de kampen was het gevaarlijk vanwege mogelijke aanvallen van de vrijheidsstrijders. Nadat er eindelijk Engelse troepen kwamen om hen te beschermen, voelden zij zich een beetje veiliger. Ze hadden vlak na de bevrijding nog geen bedienden en ze deden zelf hun boodschappen. Zo fietste Louise in november 1945 naar een kleine pasar (markt) om er groenten te kopen. Ze had juist een paar soorten groenten gekocht, haar tas aan het stuur van haar fiets gehangen en wilde net op haar fiets stappen, toen er drie Indonesiërs om haar heen kwamen staan. Louise was verstijfd van schrik en hield met beide handen het stuur van haar fiets vast. De mannen trokken goloks (kapmessen) en sloegen meerdere malen op haar polsen, zodat zij haar fiets moest loslaten. Daarna gingen zij er met haar fiets vandoor, Louise achterlatend. Het voelde heel onwerkelijk aan. Ze was gewond en stond in een plas eigen bloed. Tevergeefs schreeuwde ze om hulp, maar de hele pasar was leeg. Iedereen was snel weggerend. Ineens zag ze tussen de bomen door twee Nederlandse mariniers in een jeep aan komen rijden. Zij zagen haar gelukkig en brachten haar met spoed naar het Tjikini-ziekenhuis in Batavia. Daar waren net dokters uit Nederland gearriveerd, die haar meteen konden helpen. De operatie aan haar polsen en handen duurde vijf uur. Tien dagen moest ze in het ziekenhuis blijven. Vader Polak was telefonisch gewaarschuwd en kwam haar na de operatie opzoeken. Hij knielde huilend neer bij haar bed. Louise verkeerde in shock. Ze konden nauwelijks geloven dat mensen tot zo iets in staat waren.