Kan een corrigerend pak slaag kwaad?

Is het geven van een pak slaag aan een kind dat ongewenst gedrag vertoont een effectieve manier om dat kind te corrigeren? Gaat het kind zich daardoor ook op langere termijn beter gedragen? Of loop je als vader of moeder het risico dat, als je je kind klappen geeft , je uiteindelijk een averechts, dus negatief effect bereikt dat zelfs op volwassen leeftijd nog kan doorwerken? Wat kunnen de negatieve gevolgen zijn van het met behulp van geweld disciplineren van een kind? Hoe kijkt de huidige wetenschap tegen het geven van lijfstraffen aan kinderen?

"Wie zijn kind liefheeft...."

Een oude zogenaamde wijsheid luidt: 'Wie zijn kind liefheeft, kastijdt het of spaart de roede niet'. Maar is die 'wijsheid' wellicht achterhaald? Wat is het effect op langere termijn als je je kind een pak slaag geeft als het ongehoorzaam is of ander ongewenst gedrag vertoont? Leert het kind zich daardoor beter te gedragen? Of juist niet?

Wat doet het geregeld krijgen van een paar stevige tikken met je zoon of dochter op wat langere termijn? Hoe denkt de huidige wetenschap over het corrigeren van vervelende gedragingen van kinderen met een flink pak rammel?

Waarom disciplineren sommige ouders hun kinderen met een pak rammel?

Sommige vaders moeder gebruiken lijfstraffen als middel om hun kinderen te disciplineren. Daarmee willen ze hun kinderen een lesje leren, of bepaalde normen en waarden bijbrengen of om het huidige en toekomstige gedrag van hun kinderen daarmee te verbeteren.

Sommige ouders geven kinderen al op de zeer jonge leeftijd van drie jaar een pak slaag. Bijvoorbeeld omdat het kind

• veel aandacht vraagt
• zich uitdagend gedraagt
• zich snel gefrustreerd gedraagt
• veel schreeuwt
• ongehoorzaam is of zijn zin wil doordrijven
• koppig, stuurs of geïrriteerd doet of telkens in de contramine is
• heetgebakerd is of last heeft van woede-aanvallen
• niet wil wachten, maar eist dat hij onmiddellijk krijgt wat hij vraagt
• zich na wangedrag niet schuldig voelt
• spullen van zichzelf of andere mensen kapot maakt
• andere kinderen of (huis)dieren slaat of schopt en/of veel gevechten aangaat
• zich niets aantrekt van straf
• egoïstisch is of niet met anderen wil delen

Inzichten over lijfstraffen vroeger en nu

Elizabeth Gershoff, verbonden aan de universiteit van Texas, heeft systematisch honderden onderzoeken op het gebied van lijfstraf bestudeerd. Zij geldt als de deskundige op het gebied van de gevolgen van het krijgen van lijfstraffen bij kinderen.

Vroeger werd wel gedacht dat het krijgen van een pak slaag een kind gehoorzaam maakte en dat het zich beter ging gedragen. Maar dat geldt slechts voor de korte termijn. De meeste mensen stoppen direct met de dingen waarmee ze bezig waren als ze met lichamelijk geweld te maken krijgen.

Maar een pak slaag maakt niet helder waarom bepaald gedrag ongewenst is of welke andere gedrag wel gewenst zou zijn. Het kind leert daarvan dus geen alternatief, beter aangepast gedrag. Elke andere aanpak van de opvoeding van een kind werkt beter.

Volgens Gershoff is er nog nooit een goed opgezet onderzoek geweest waarin een positief gevolg van het geven van lijfstraf aan kinderen is aangetoond. Sterker nog, uit vrijwel alle onderzoeken bleek een negatief effect.

Naast de gevolgen die een verminderde hoeveelheid grijze stof in de hersenen met zich meebrengen, kan het kind ook gaan verwachten dat mensen gemeen tegen hem zijn. Het kind gaat zich dan vijandig opstellen, met alle negatieve gevolgen vandien. Doordat er geweld op hem wordt toegepast, gaat hij zelf ook geweld toepassen als was het een normale, aanvaardbare manier van doen. Zo ontstaat een geweldsspiraal.

Weegt het geven van ouderliefde op tegen het geregeld geven van ferme klappen?

Een vader of moeder die ervoor kiest vervelend gedrag van zijn of haar kind te corrigeren met een 'goed pak slaag', veronderstelt doorgaans dat hun kind begrijpt dat de aframmeling voor zijn 'bestwil' is en dat zijn ouder hem uit een goed hart heeft geslagen.

Uit wetenschappelijk onderzoek komt een heel ander beeld naar voren. Het ziet ernaar uit dat als een kind geregeld een flink pak slaag krijgt, dit ernstig negatieve gevolgen heeft voor de ontwikkeling van de hersenen.

Ook als er geen gebruik wordt gemaakt van een broekriem of ander voorwerp zoals een stuk mattenklopper of een haarborstel, maar er 'slechts' met een vlakke hand op het achterwerk een tik wordt gegeven, is dat op de lange duur schadelijk voor het kind.

Voor de mate van schade op lange termijn lijkt het wel uit te maken of de ouder het geven van een pak ransel beschouwt als een normale opvoedkundige maatregel, dan wel als een uiterste optie als andere pogingen om vervelend gedrag te beïnvloeden niet het gewenste effect hebben gehad. Ook de leeftijd waarop het kind voor het eerst klappen krijgt, is van invloed op de gevolgen voor het kind als het tiener of volwassene is. Als je kind moeilijk gedrag vertoont, en je weet daarmee als ouder niet goed raad, kun je een beroep doen op opvoedondersteuning.

Wat is de relatie tussen het krijgen van slaag en minder grijze stof in de hersenen?

Er zijn verschillende grootschalige onderzoeken geweest naar de effecten van lijfstraffen op kinderen. Daaruit blijkt dat lijfstraffen de hersenen van kinderen veranderen.

Kinderen die geregeld hard door hun ouders worden geslagen, hebben een brein dat overeenkomt met dat van getraumatiseerde mensen. En bovendien hebben ze minder grijze stof in hun hersenen Onderzoekers kwamen tot de conclusie dat dit gemiddeld, afhankelijk van de plaats waar de hoeveelheid grijze stof werd gemeten, zo'n 14,5 tot 19,1% was. Van een geregeld pak slaag was volgens dat onderzoek sprake als het kind minimaal drie jaar lang minstens één keer per maand wordt geslagen.

Naarmate de straffen zwaarder zijn, bijvoorbeeld doordat gebruik wordt gemaakt van een broekriem of een stuk hout, worden de kinderen zwaarder getraumatiseerd.

Traumatisering komt overigen ook voor als de lijfstraf het kind geen blauwe plekken of erger oplevert of als de ouder niet uit boosheid slaat, maar het pak slaag zuiver als corrigerende opvoedmaatregel beschouwt.

Uit een Amerikaans onderzoek onder moeders die hun kinderen met onder meer lijfstraffen ter correctie van ongewenst gedrag opvoeden, blijkt dat de ernstigste gevolgen op lange termijn zich voordoen bij kinderen die tussen hun vijfde en negende jaar geregeld klappen hebben gekregen.

Van klappen krijgen worden kinderen minder intelligent

Er blijkt een relatie tussen het krijgen van klappen en het slechter scoren op intelligentietesten. Dit lijkt te maken te hebben met het aanwezig zijn van minder grijze stof in bepaalde delen van de prefrontale cortex. De grijze stof hebben de hersenen namelijk onder meer nodig voor informatieverwerking.

Geslagen kinderen vertonen minder zelfbeheersing en zelfdiscipline

De hoeveelheid aanwezige grijze stof in de hersenen bepaalt de kwaliteit van de beslissingen die een mens neemt. Hoe meer grijze stof je hebt, des te beter je in staat bent de gevolgen van je besluiten te overzien.

Wie zijn kind slaat, omdat dat kind weinig zelfbeheersing heeft, helpt het kind daarmee dus niet om zelfbeheersing te ontwikkelen. Integendeel, juist doordat het kind slaag krijgt, wordt de ontwikkeling van de hersenen geremd en dat heeft tot gevolg dat het kind een verminderde controle over zijn impulsen houdt.

Het verband tussen een geregeld pak slaag en de kans op verslaving, depressies en andere psychische aandoeningen

Een verminderde hoeveelheid grijze stof blijkt ook samen te hangen met het risico van verslaving, depressie of een andere psychische aandoening op latere leeftijd.

Onderzoeken lijken erop te wijzen dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen het in je kinderjaren krijgen van lijfstraffen en het op latere leeftijd ontwikkelen van verschillende psychische aandoeningen.

Het verband tussen het als jong kind krijgen van een geregeld pak slaag en agressie op latere leeftijd

Als een kind op driejarige leeftijd harde tikken van zijn moeder krijgt, vergroot dat het risico dat dit kind later op vijfjarige leeftijd sterk agressief gedrag vertoont.

Een agressieve opstelling op die leeftijd uit zich bijvoorbeeld in het volgende gedrag:

• veel ruzie zoeken
• pesten, treiteren en op andere manieren tegen andere mensen gemeen zijn en ander wreed gedrag vertonen
• zijn eigen of andermans spullen vernielen
• thuis, op school of op de kinderopvang ongehoorzaam zijn
• vaak in gevechten betrokken zijn
• kinderen en/of volwassenen bedreigen en/of lichamelijk aanvallen
• veel schreeuwen of op andere manieren ongebruikelijk veel kabaal maken.

'Ik kreeg vroeger ook slaag, maar dat heeft me goed gedaan.'

Ouders die hun kinderen slaan, zijn vaak vroeger als kind zelf door hun ouders geslagen. Een aantal van die ouders redeneert dat omdat ze zelf goed zijn terechtgekomen, een dergelijke bejegening van hun kinderen zeker geen kwaad kan.

Die redenering klopt niet: het kan immers heel goed zijn dat die vroeger als kind geslagen ouders nog veel beter zouden functioneren als ze niet geslagen zouden zijn?

Ook als de kinderen zelf (nog?) geen problemen hebben met het feit dat ze geregeld slaag krijgen, wil dat alleen maar zeggen dat die kinderen niet beseffen dat er alternatieve, betere manieren zijn om hen te corrigeren en hen te helpen bij het opgroeien. Als je als ouder behoefte hebt aan tips en tools om de opvoeding van je kind in goede banen te leiden, kun je eens denken aan opvoedondersteuning.

Lees verder

• Het manipulerende kind
• Checklist voor ouders van een manipulerend kind