Luisteren van peuters

Peuters en Luisteren. Het lijken twee onverenigbare zaken, hoe komt dat? Waarom luistert je kind niet? En vooral: Wat kun je eraan doen?

Wat is luisteren

Luisteren is een breed begrip. Ja kunt het ook gehoorzaamheid noemen. Maar daar zit de klank van de machtsverhouding in. Het kind dat ondergeschikt is aan zijn ouders en wat moet gehoorzamen. Luisteren is echter veel breder.

Het houdt in het LEREN luisteren, de regels van het gezin leren kennen, de normen en de waarden. Het kind leert deze regels en houdt zich eraan. Maar ook als dat kind de wijde wereld instapt van peuterspeelzaal, winkels, restaurants, dat het zich daar ook nog steeds goed weet te gedragen. Tracy Hogg noemt dit in haar boek "Wat je peuter verteld" bewuste discipline. Discipline, bewuste discipline, is namelijk voornamelijk een taak van het kind uit. Het houdt namelijk in dat het kind niet alleen luistert naar de ouders als deze er zijn, maar ook als deze er niet zijn. Dat impliceert dus dat wij onze kinderen een stuk zelfbewustzijn mee dienen te geven, waardoor het in de wijde wereld ook naar de goede regels blijft luisteren.

Theorie van Baby tot Kleuter

Jouw kind leert al vroeg wat geluid is, ervan uitgaande dat het niet doof geboren wordt. In de baarmoeder is de foetus omringd met geluiden: de hartslag van de moeder, het gemurmel van de darmen, geluiden van buiten die doordringen zoals stemmen. Stemmen die het kind in de baarmoeder vaak hoort, zal het ook snel herkennen. Zo kent een pasgeboren baby in het stemgeluid van zijn moeder. Daarnaast ook van de vader en indien aanwezig van de andere kinderen van het gezin.

Als de baby eenmaal geboren is, zal het verder gaan met het leren herkennen van onder andere stemgeluiden. Doordat jij als moeder en/of vader veel tegen de baby praat, leert het bij die stem het gezicht herkennen. Het leert ook dat al die klanken iets betekenen. Het merkt dat het vaak dezelfde klank hoort als er tegen hem of haar gepraat wordt en zal zo langzamerhand zijn naam gaan herkennen en erop reageren. Als de ouder elke keer voordat de baby wordt opgepakt, de handen uitsteekt en zegt: "Kom maar" of "Ga je mee?" zal de baby die klanken gaan associëren met opgetild worden en gaandeweg merk je dan dat je baby zich lichamelijk klaar maakt om opgetild te worden. Later, meet een maand of 10, als het zelf bewust de armen kan gebruiken, zal het ook de armen gaan uitsteken om opgetild te worden als het deze klanken hoort.

Dan komen we bij de dreumes. Dit is globaal gezien de periode tussen de eerste en tweede verjaardag. Ervoor wordt het kind meestal als baby aangeduid en erna als peuter. De dreumes wordt ook wel het kruipertje genoemd, want in deze fase leert het kind zichzelf voort te bewegen en gaat volgens sommige boeken het "echte opvoedwerk" beginnen. Immers: niks is meer veilig, want het kruipertje kan overal bij. Met het ontwikkelen van de eigen voortbeweging komt ook de nieuwsgierigheid, de ontdekkingsdrang naar boven. De dreumes wil alles zien, ruiken en vooral proeven. Hij wil zijn omgeving leren kennen. Hier gaat het thema van vanavond voor het eerst in het leven van het kind echt een rol spelen. Hoe dat in de praktijk kan gaan zien we straks.

Na de dreumestijd komt de peutertijd, van 2 tot 4 jaar. Hier krijgt luisteren een heel andere betekenis. In de peutertijd ontwikkelt het kind namelijk ook de eigen wil en komt daardoor vaak in conflict met de wil van de ouders. Sommige peuters zijn thuis best gemakkelijk en luisteren relatief goed, maar zodra ze buiten komen veranderen ze in kleine duiveltjes en slaat de supermarktstress a la casus 2 toe. Andere peuters luisteren ook binnenshuis niet of nauwelijks en worden met enige regelmaat bijna achter het behang geplakt. Een zeer simpel voorbeeld zagen we in de derde casus.

Menig ouder zal zich in deze fasen af vragen: hoe pak ik dit aan? En bij menig gezin is dit een thema waardoor alle plezier verdwijnt en de ouders niet meer tot een positieve opvoeding kunnen komen.

De meest voorkomende valkuilen

Dreumesfase

Te hoge verwachting hebben
De ouder die een te hoge verwachting heeft, gaat er vanuit dat de dreumes al meteen begrijpt wat NEE betekent. Dat houdt in dat de ouder in een ongewenste situatie (bijv naar bloemen grijpen) 2, 3 misschien 4 keer Nee zal zeggen en het handje weg zal halen. Grijpt het kind voor de vijfde keer naar de bloemen, dan zet deze ouder hem meteen in de hoek, eventueel in een kinderzitje, zodat hij niet weg kan. Vijf minuten later mag hij weer los kruipen en gaat regelrecht op de bloemen af, waarna het ritueel zich herhaald. Bij sommige van deze ouders zal de neiging ontstaan het kind op de gang te zetten of een tik op de vingers te geven.

Deze valkuil ontstaat doordat de ouder niet beseft dat de dreumes eerst nog een heel leerproces moet doorgaan. Ten eerste zal het kind moeten leren wat Nee betekent. Namelijk dat hij iets niet mag doen. Daarna zal het kind dit gaan koppelen aan het object. Je ziet dan dat het kind de bloemen vast pakt, terwijl het met het hoofd schudt of zelf Nee zegt. Daarna komt bij sommige een fase dat ze door moeten krijgen dat het ook niet via een speeltje mag en uiteindelijk zal het kind ook het gevraagde gedrag kunnen doen, door er inderdaad af te blijven. Hier gaat dus wel even wat tijd overheen.

Hij doet het expres om mij uit te dagen
Als de ouder hiervan uit gaat, is de ouder geneigd om het gedrag van het kind als negatief te interpreteren en dan met name negatief naar zichzelf, de ouder, toe. In die basis als ouder heeft hij of zij waarschijnlijk de neiging om de relatie met het kind als machtsrelatie te zien, waarin het kind al van jongs af aan ouderlijk gezag probeert te ondermijnen.

Deze ouders zullen er aan moeten gaan werken om die houding om te draaien. Zij zullen zich eerst bewust moeten worden van de werkelijke motivatie van het kind om aan die bloemen te zitten. Het kind weet niet dat ze dan stuk gaan. Hij is alleen maar bezig alles in zijn wereldje te ontdekken. Als de ouder zich daar bewust van kan worden, zal hij of zij ook anders op dit gedrag gaan reageren. De ouder komt dan weer terug bij het leerproces waarin hij/ zij het kind mag begeleiden: leren wat nee is, leren wat luisteren betekent en leren wat er allemaal te ontdekken valt.

Peuterfase

Machtsstrijd aangaan
Ouders die in de dreumesfase al uit gingen van het uitdagen en zich dat al dan niet bewust zijn, zullen die houding door gaan trekken bij het gedrag van de peuter zoals in de tweede en derde casus. Deze ouders gaan uit van "Ik ben de baas dus jij moet naar mij luisteren". Zij zullen dit ook zeggen als zij het conflict aangaan. Verder typeert deze valkuil zich meestal met stem verheffen, schreeuwen, het kind met straf dreigen in geval van de tweede casus en die straf ook uitvoeren in geval van de derde casus. Zoals op de gang zetten, naar bed sturen etc. Eventueel kunnen er zelfs klappen vallen. De peuter verzet zich steeds meer en met steeds meer drama: huilen, krijsen, schoppen, slaan, zich op de grond laten vallen en een complete woedeaanval krijgen die lang kan duren. De ouder windt zich steeds meer op, wil zijn of haar gezag steeds meer laten gelden, voelt zich machteloos en van daaruit kan er dus buitensporig gedrag ontstaan zoals slaan, aan de haren slepen en de kamer in gooien. Beide casussen zullen in dit geval eindigen in een drama die niet opgelost wordt. Continue volhouden zal niet lukken. Meestal is de ouder het eerste moe. Kind zit in de auto terwijl men naar huis gaat of op zijn kamer en de ouder koelt beneden af. De strijd koelt ook af om vervolgens op een later tijdstip weer op te laaien over iets anders. En dat kan steeds vaker gebeuren.

Toegeven
Vooral in het geval van de supermarktstress die we ook in restaurants tegen komen, trapt de ouder onder toeziend oog van de rest van de samenleving in deze valkuil. De andere mensen bij de kassa kijken op, volgens de ouder uiteraard met de gedachte dat hij of zij het slecht aanpakt. De betreffende ouder voelt zich erg in de kijker gezet door het lastige kind en wenst inwendig dat het acuut ophoudt zich zo aan te stellen. De ouder zegt nog een keer Nee. Verontschuldigd zich met loze kreten als: "Hij is moe/ ziek" of "Dit doet hij anders nooit". Kind gaat nog steeds door en om de goede lieve vrede te bewaren krijgt het kind dan toch die snoepjes. Met als gevolg dat het kind zich beloond voelt voor zijn gekrijs en de volgende keer het trucje zal gaan herhalen.

Ook thuis kan de ouder erin trappen door toch toe te geven. Als de ouder zelf moe is en er geen zin in heeft bijvoorbeeld. Na enkele keren gezegd te hebben dat de rekenmachine terug gelegd dient te worden, laat de ouder het maar zo en is het kind beloond voor zijn vasthoudendheid. De volgende keer zal hij dus weer dit gaan proberen vol te houden.

Handvatten voor het Leren Luisteren

Dreumes

De dreumes is in zijn gedrag onderhevig aan een bijna onstuitbare ontdekkingsdrang. Dit leidt meestal tot situaties waarin een object een enorme aantrekkingskracht kent. Als eerste zou je zeggen dat dit een prima fase is: laat maar ontdekken. Maar dan wel: binnen beperkingen. Je geeft het kind de vrijheid om zich te ontwikkelen en alles te ontdekken binnen bepaalde grenzen. Je laat tenslotte niet je kind met gevaarlijk spul spelen en dekt bijvoorbeeld de stopcontacten af. Dus stel wel bepaalde grenzen en misschien als er echt objecten staan die stuk kunnen, kies je ervoor die bepaalde items even een tijdje hoger te zetten, totdat het kind met andere, minder breekbare objecten heeft geleerd wat Nee betekent.

Want de dreumes zal dit eerst moeten leren, zoals we hebben gehoord bij de valkuil van de te hoge verwachtingen. Bij de baby zagen we, dat het de klank van een bepaald woord gaat associëren met een bepaald gedrag van de ouder. De ouder zegt: "Kom maar" en dan tilt daarna de baby op. Zo zal de dreumes gaan leren dat er ook klanken, woorden zijn die betrekking hebben op ZIJN gedrag. En dan met name het woord NEE.

De dreumes zal eerst moeten gaan begrijpen wat de klank NEE betekent. Voor hem is dat in het begin volstrekt onduidelijk. Hij heeft geen woordenboek in zijn hoofd zitten vanaf de geboorte. Dus zullen wij duidelijk moeten maken wat we met de klank bedoelen. Hij moet dus leren dat het betekent dat hij iets niet mag doen. Dat doen we door elke keer zijn handje weg te halen, nee te zeggen en ons hoofd duidelijk te schudden. Op een gegeven moment kun je proberen eerst een keer alleen Nee te zeggen. Als het kind dan zelf de hand weg haalt, prijs je hem door bijvoorbeeld vriendelijk te zeggen: "goed zo, dat is nee."

De volgende stap is dat hij zelf dit gaat koppelen aan het object waarbij de ouder deze klank uitspreekt. Je ziet dan dat hij het toch aanraakt en zelf nee zegt en/ of het hoofd schudt. Hij laat weten dat hij wel weet dat hij er niet aan mag zitten, maar hij kan het gewenste gedrag nog niet uitvoeren. Als ouder bekrachtig je dit door bijvoorbeeld te zeggen: "inderdaad, daar mag je niet aankomen" en weer het handje weg te halen.

De volgende stap is dat hij er bijv naar wijst en nee zegt en er dus ook vanaf blijft. Dan kan hij het gewenste gedrag ook uitvoeren. Ook hier is het belangrijk dat je dit als ouder bekrachtigd door te zeggen: goed zo.

Peuter en kleuter

Bij de peuter is het de eigen wil die de leidraad vormt voor het gedrag. Het kind ontdekt dat het een zelf ook wensen heeft en wil deze ingewilligd zien. Bij de peuter draait het alleen maar om hem of haar zelf. Het is een erg echocentrische fase. Als je de machtsstrijd aangaat, zul je deze gaan verliezen, want een peuter heeft meestal toch een langere adem dan een ouder en kan behoorlijk stijfkoppig zijn. Het vermijden van de machtsstrijd dient daarom als aanbeveling. Ook als je merkt dat je in de machtsstrijd zit, kun jij als ouder beslissen die te beëindigen door zelf een andere strategie te kiezen.

Bij de supermarktstress, die dus overal buitenshuis kan toeslaan, moet je je als ouder eerst realiseren dat het kind wellicht juist die buitenwereld aangrijpt om de strijd aan te gaan. Zeker als het kind al eens gemerkt heeft dat je vatbaar bent voor het feit dat er anderen bij zijn die wellicht een vernietigend oordeel over jou als ouder vellen.

Dus:
Neem een besluit
Allereerst ga je (samen met je partner) besluiten welke regels er echt heilig zijn en welk gedrag niet zo'n ramp is. Als je je peuter heel strak gaat houden, heeft het alleen maar meer reden voor verzet. Hoe meer vrijheid je hem kan geven, hoe meegaander hij zal worden/ zijn op de momenten waarop hij dingen zal moeten. Daarna ga je besluiten welke sanctie je gaat toepassen. In het geval van de supermarkt kun je bijvoorbeeld als sanctie instellen dat bij zeuren bij de kassa, het kind 1 waarschuwing krijgt en daarna naar de auto wordt afgevoerd. Dit is ook iets wat je vooraf je kind kan meedelen. Of als het zich op de grond gooit, dat je het volstrekt negeert, je boodschappen afmaakt en hem dan ophaalt.

Blijf rustig
Laat je niet gek maken door die buitenstaanders. Jij kent als ouder zijnde je kind het beste. Daarom ook: neem een besluit. Als je voor je gevoel een besluit hebt genomen, namelijk dat je dat gedoe bij de kassa niet meer pikt en dat het kind dan dus een time-out in de auto krijgt, geeft dat rust voor jezelf. Laat je niet opjagen door de klok of door blikken van anderen. Jij bent op dat moment bezig met een opvoedsituatie. Daar heb je een plan voor en dat ga je in alle rust gewoon toepassen.

Wees consequent
En voer je beslissing uit. Als jij rustig en kalm blijft en de sanctie van te voren hebt medegedeeld en jouw kind toch gaat zeuren, ga je over tot de actie. Je geeft je kind bijvoorbeeld de waarschuwing met de sanctie erbij. Gaat het gezeur toch door, dan moet jij ook doorzetten. Dus pak je kind op en zet het in de auto. Zorg dus dat je de sanctie direct kan uitvoeren en dat je het ook durft te doen. Andersom geldt dat oomvoor een beloning.

Let op jouw lichaamstaal
De beste manier om met een dreumes of peuter te communiceren is door op zijn of haar hoogte te komen. Letterlijk. Dus ga door je knieën en kijk je kind aan. Pak eventueel zijn arm vast om zijn aandacht op jou te vestigen. Als je kind wegkijkt hoeft dit niet te betekenen dat het niet luistert. Jouw direct aankijken kan bedreigend voor hem zijn. Dit zit nog in onze genen van de apen. Die kijken elkaar ook niet aan. Laat je stem rustig en duidelijk klinken. Niet dreigend, maar neutraal.

Tot Slot

Leren luisteren valt voor veel kinderen niet mee. En ook niet voor de meeste ouders. Bedenk dat je goede en slechte dagen hebt en dat het niet erg is om een keer "sorry" te zeggen tegen je kind als het fout liep. Je bent tenslotte zelf ook maar een mens.
En bedenk ook: niet elleen het kind zal dit moeten leren! Je zult zelf ook ervaren dat je moet leren luisteren: naar jezelf EN naar je kind!