Stervensbegeleiding en de 5 fases van Kübler Ross

Wat is terminale zorg en wat houdt dit nou precies in? Terminale zorg is de zorg voor mensen die in de laatste fase van hun leven verkeren. Ook worden in dit artikel de 5 fases van Kübler Ross omschreven en wat complementaire zorg is.

Terminale zorg

Terminale zorg is de zorg voor mensen die in de laatste fase van hun leven verkeren. De zorg is dan gericht op een zo goed mogelijke kwaliteit van het leven, zowel voor degene die gaat sterven als voor zijn naasten.
Het is dan ook niet de bedoeling om degene nog te genezen of om dagen toe te voegen aan zijn of haar leven. De wensen van degene die op sterven ligt staan centraal op dat moment. Drie zaken zijn hierbij van belang:

• Sterven is en blijft een proces van de totale mens;
• Wat kwaliteit van leven inhoudt, bepaalt ieder mens voor zichzelf;
• Zorgverleners moeten tijdig omschakelen van curatieve naar palliatieve zorgverlening.

Uit onderzoek is gebleven dat veel mensen in hun laatste levensfase willen sterven zoals ze geleefd hebben. Zoals bijvoorbeeld:

• Iemand sterft het liefst in zijn eigen vertrouwde omgeving.
• Iemand sterft het liefste te midden van mensen met wie hij altijd samen was.
• Iemand praat graag over de dingen die in zijn leven belangrijk zijn geweest en over de vragen die nog resten, over de dingen die hij nog mee wil geven.

Aandachtspunten zorgverlening

Zoals eerder gezegd staan de wensen van de stervende centraal bij terminale zorg. Er zijn een aantal verzorgende aandachtspunten waar je als zorgverlener rekening mee kan houden:

• Let op de verlichting van de kamer;
• Let op het gehoor van de stervende en wat er besproken wordt in de kamer;
• Let erop dat de stervende comfortabel in zijn bed ligt , maar ook op de daarbij behorende lichamelijke aandachtspunten zoals decubitus en de ademhaling;
• Afhankelijk van de toestand waarin de stervende zich bevind, kan er nog kleine hoeveelheden eten en drinken gegeven worden. Op een gegeven moment zal de conditie wel verslechteren, vraag dan jezelf af of het nog wel zin heeft;
• Zorg bij incontinentie altijd voor de nodige voorzorgsmaatregelen, wees attent op de onaangename geur en probeer deze te bestrijden;
• Zorg ervoor dat het gezicht, de haren, handen en mond goed verzorgd worden;
• Observeer naar pijn klachten en de behoefte aan pijnbestrijding;
• Houdt rekening met het geloof van de stervende en de wensen daarover.

Betrokken Disciplines

Disciplines die betrokken zullen zijn bij de terminale zorg van een zorgvrager zijn:

• Dienstdoend verzorgende / Evv-er: voldoen aan de wensen van de stervende en het begeleiden van de stervende en de naasten waar nodig.
• Behandelend arts: voor eventuele observaties achteruitgang, pijnbestrijding, voorlichting en informatie voor stervende en/of naasten.
• Ergotherapie: om eventuele decubitus te voorkomen als de stervende langdurig op bed verblijft.
• Slikteam: Bestaande uit diëtiste en logopediste voor het in de gaten houden van het eet en drinkpatroon.

De 5 fases van Kübler Ross

Elisabeth Kübler Ross is een psychiater die afgestudeerd is als arts in Zwitserland. Zij heeft 5 fases omschreven die de meeste mensen doorlopen om weer tot rust te komen na een sterfgeval. De fases zijn niet voor iedereen van toepassing en ook kan de volgorde hier van verschillen. Tenslotte verwerkt iedereen rouw op zijn eigen manier.

1. Ontkenning

Ontkenning is de eerste fase. Deze fase wordt ook wel eens ontkenning en isolering genoemd. In deze fase beschermt de persoon zich door de waarheid geheel af te wijzen. Dit gedrag kan iemand de gelegenheid geven om de waarheid gedoseerd tot zich te laten komen. Het is belangrijk dat de persoon zowel verbaal als non-verbaal zijn gevoelens kan uiten. Een vertrouwensrelatie hierbij is zeer belangrijk. Zo kan de persoon naar de tweede fase doorgroeien.
Het grote probleem wat hierbij kan voorkomen is dat de persoon eventuele behandelingen gaat weigeren, die zijn leven zouden kunnen rekken, wat dus een groot nadeel kan zijn.

2. Woede

Als het de persoon eindelijk is doorgedrongen dat hij stervende is, zal dit vlagen van woede veroorzaken. De persoon kan gaan huilen en schreeuwen. Je zult vaak tegenkomen dat de woede zich vaan richt tegen de brenger van het nieuws. Soms probeert de persoon ook iemand anders de schuld in de schoenen te schuiven. Deze fase is vaak moeilijk op te vangen voor familie, vrienden en hulpverleners. Dit komt doordat de woede zich op van alles kan richten en ook geprojecteerd wordt op de omgeving.
Nadeel bij deze fase is dat het het voor naasten zeer moeilijk gemaakt kan worden.

3. Marchanderen

Als de persoon merkt dat protesteren en boosheid niet helpt, kan de persoon proberen het verlies te verwerken door zich doelen te stellen of beloften te doen. Dit kan zich in veel vormen aannemen, bijvoorbeeld de eigen dood uit te stellen tot een kleinkind geboren is, een marathon lopen, iets groots kopen. De persoon zal zich volledig inzetten, elke dag bidden, volledig meewerken met het verplegend personeel en vriendelijk zijn tegenover iedereen.

4. Depressie

Als het verdriet niet langer te ontkennen is en onderhandelingen niet geholpen hebben, treedt vaak depressie op. De persoon kan zich machteloos gaan voelen en gaat zich vaak afsluiten voor contact of gedraagt zich terug getrokken. De persoon zal zich gaan afsluiten voor communicatie. Deze fase kan lang duren en veel eisen van de persoon zelf. De persoon kan zichzelf gaan verwaarlozen in de zelfzorg. Het is vaak aan de familie en de naasten om de persoon hierbij te helpen, door bijvoorbeeld eten te koken en om te helpen bij de verzorging.

5. Aanvaarding

In deze fase hoopt de persoon niet langer op genezing, behandeling of verlenging van het leven. De persoon zal niet meer in een depressie verkeren. De persoon heeft getreurd over zijn verlies en nagedacht over het leven. Nu kan de persoon gaan uitrusten. Iemand die een geliefde heeft verloren kan weer proberen nieuwe contacten te leggen en plannen maken voor een leven zonder de geliefde. Voor familie kan deze fase heel lastig zijn om te zien hoe de persoon geen vrees meer heeft om te sterven en er zelfs naar uitkijkt. De familie zal dan het leven zo lang mogelijk willen rekken, terwijl de persoon uitkijkt naar zijn einde en zijn rust heeft.

Complementaire zorg

Er zijn verschillende definities hierover. Ik zelf denk dat het een aanvulling is op de reguliere zorg. Bij de complementaire zorg staat het stimuleren, ondersteunen en activeren centraal van de totale zorg (totale zorg is zorg naar lichaam, geest en ziel en gericht op het helen van de mens), op deze wijze wordt aandacht besteedt aan de fysieke, emotionele, mentale, sociale en spirituele behoefte van de persoon. Het doel hiervan is ontspanning om de ziektebeleving positief te beïnvloeden. Ook wordt hieronder verstaan de niet-universitaire en niet reguliere onderrichte behandelwijzen oftewel de "alternatieve" geneeswijzen.

Voorbeelden hiervan kunnen zijn:

• Massages: dit kan namelijk geestelijke ontspanning geven, ontspanning van de spieren, meer energie en verminder van stress. Daarnaast stimuleert het natuurlijk ook de bloedcirculatie.
• Gebruik van etherische oliën en kruiden: dit kan geestelijk en lichamelijk veel ontspanning bieden.
• Voeding;
• Gebruik van warmte en koude: dit kan de pijn verlichten, wat zeer prettig kan zijn voor betreffende persoon.
• Luisteren naar muziek.

Belangrijk hierbij kan ook zijn om familie en mantelzorgers hierover in te lichten, zodat hun de terminale zorgvrager ook kunnen helpen. Het belangrijkste bij het begeleiden van familie en mantelzorgers is om ze te blijven inlichten, voorzien van informatie die ze graag willen hebben. Een luisterend oor bieden wanneer nodig en antwoord geven op alle vragen die ze hebben.