Separeren: in hoeverre nog menswaardig?

In psychiatrische instellingen is separeren hedendaags wellicht een meer gebruikte methode dan mensen denken. Meer dan eens is hierbij sprake van mensonwaardige omstandigheden. De toestand van de patiënt escaleert alleen maar verder, de patiënt wordt maandenlang in de separatiecel gelaten, of de patiënt overlijdt zelfs in de separatiecel. Is separeren nog wel van deze tijd? September 2008: Patiënt overlijdt in een separeercel van het SPCD Oost in Amsterdam. Na autopsie bleek hij gestikt te zijn in een stuk brood.

Oktober 2008: Nog zeker tien psychiatrische afdelingen in Nederland zijn er net zo slecht aan toe als de inmiddels gesloten kliniek SPDC Oost in Amsterdam. In twee instellingen zijn de afgelopen weken gesepareerde patiënten overleden zonder dat dit in het nieuws kwam. Dat blijkt uit een inventarisatie onder tweederde van de GGZ-instellingen.

Informatie over separeren

In het algemeen vindt separeren plaats uit veiligheidsoverwegingen, waarbij de patiënt een gevaar vormt voor zichzelf en/of voor zijn omgeving. Dit kan gedurende enkele dagen zijn maar ook voor meerdere maanden achtereen. Separeren houdt in dat een patiënt wordt verpleegd, verzorgd en behandeld in een beveiligde afzonderingsruimte. De ruimte bestaat uit een met een dikke kluisdeur afgesloten kale cel waarin niets aanwezig is waarmee een patiënt zichzelf iets kan aan doen. Separeren kan zowel met als zonder toestemming van de patiënt gebeuren. Wanneer het zonder toestemming gebeurd, is er sprake van dwangbehandeling.

Onderzoek naar separeren

Eind 2008 verzamelde familieorganisatie Ypsilon de ervaringen van patiënten, hun familieleden en andere betrokkenen uit het hele land met betrekking tot separatie. Hieruit blijkt dat een deel van de betrokkenen de separatiepraktijken in de GGZ als negatief beoordelen. Twintig procent van de patiënten ervaart een verblijf in de separatiecel als traumatisch. Vooral het totale gebrek aan interactie met andere mensen wordt als negatief beoordeeld.

Uit onderzoek van de GGZ Nederland blijkt dat het aantal en de duur van separaties aanzienlijk naar beneden kan (17 tot 75%). GGZ instelling Rivierduinen is zelfs van mening dat separeren geen behandeling is, maar het falen van de hulpverlening. In sommige instellingen leidt de afname van het aantal separaties wel tot een verhoogd gebruik van kalmerende medicatie. In Nederland wordt nu nog meer gesepareerd, maar daarnaast wordt er minder gebruik gemaakt van dwangmedicatie.

De alternatieven

Door alle negatieve gevolgen waar separeren toe kan leiden, is het belangrijk om het nut en de noodzaak van het separeren van patiënten te overwegen. Sinds ongeveer drie jaar lopen er enkele projecten om het aantal separaties terug te dringen. Uit evaluatie blijkt dat het effect ervan aanzienlijk is. Om het aantal separaties te kunnen terugdringen, zijn er alternatieve methoden nodig. De meeste gedachten gaan uit naar invoering van het poldermodel in de psychiatrie: met de patiënt overleggen hoe op escalaties kan worden gereageerd. Ook moeten verpleegkundigen leren hoe zij conflicten vermijden en hoe ze het beste kunnen reageren op uitdagend gedrag. Daarnaast wint langzamerhand het idee van gedwongen medicijngebruik terrein. Patiënten met een rustgevend middel injecteren zonder dat ze daarvoor toestemming hebben gegeven, werd in de psychiatrie heel lang als de meest grove schending van hun autonomie gezien. Maar hier wordt steeds meer van terug gekomen.

Steeds meer wordt er gesproken over het volledig stoppen met separeren in psychiatrische instellingen. Dit is een mooie visie om naar te streven. Het personeel van de instellingen moet hierbij niet vastgeroest blijven in hun oude behandelmethodes. Zij moeten openstaan voor alternatieven en vooral zoveel mogelijk pogen patiënten als "mensen" te benaderen.