Helmkruid, naam, geschiedenis en toekomst

Heb je speenkruidknolletjes voor mij? Ik kan me nog levendig herinneren, dat een wat oudere mevrouw mij jaren geleden die vraag stelde. Ik de tuin in en fier terug komen met die kleine witte knolletjes van het echt speenkruid, Ficaria verna, maar die moest mevrouw helemaal niet hebben. Het waren veel grotere bruine knollen die zij nodig had en toen besefte ik dat zij 'het groot Speencruydt' van Dodoens zocht, met de Nederlandse naam Helmkruid en de Latijnse naam Scrophularia nodosa. Weer zo'n vreemde, vergeten plant. Helmkruid, Speenkruid. Scrophularia nodosa. Ooit gebruikt tegen scrofuleuze gezwellen en tegen andere uitstulpingen des lichaams, aambeien, lymfeklieren. Een typische vorm van signatuurleer, je kan aan het uiterlijk van de plant zien waar hij goed of slecht voor is. De wortels zijn knobbelig, en daaruit is dan ook de officiële naam 'nodosa', knopig ontstaan en mogelijk ook 'scrofuleus', klierachtig. De plant was een specifiek kruid voor het scrofuleuze type , mensen met aanleg voor opgezette lymfeklieren.

Dodonaeus over Helm cruyt

Ook Dodoens vermelde dezelfde werkingen. Die bladeren/ stelen/ saet/ wortelen/ en sap van dat oprecht Helm cruyt verteeren ende doen verdwijnen alderleye gheswel/ en herde clieren/ alsmense met eedick (azijn) menghelt/ ende daer twee daghen lauwachtich op gheleyt. Die bladeren ghestooten/ zijn goet gheleyt op vervuylde en voorts etende sweringhen ende tot den kanker met sout ghemenght en daer op gheleyt. Tsap van desen cruyde verdrijft die roose in daensicht alsmen dat daer mede wascht. Die wortel inghenomen verdroocht ende gheneest die speenen: Dijsghelijck doet zy oock ghestooten/ en van buyten daer op gheleyt.

Zeugwortel of Sint Anthoniusknollen

Hildegard von Bingen noemde de plant 'Sauwurz', Zeugwortel. In Nederland werden ze Sogewortel, of Zoeghewortel genoemd. De knollen zouden als voedsel voor varkens gebruikt zijn, vooral ook om klierziektes bij die beesten te genezen. Omdat Sint Antonius de patroon van de varkens was en is, werd Helmkruid ook wel Sint Antoniusknol genoemd.

Helmkruid

De Nederlandse naam helmkruid verwijst naar de kleine, bruine bloemen die de vorm van een pompiershelm zouden hebben. Andere oudere Nederlandse namen, zoals Speenkruid, verwijzen eerder naar de medicinale werking, naar zijn gebruik tegen aambeien. In sommige streken noemde men het zelfs aambeiwortel, net zoals in Frankrijk 'herbe aux hémorroïdes', alhoewel hier dezelfde vergissing ontstond als bij mij aan de voordeur. Herbe aux hémorroïdes is het echte speenkruid Ficaria verna.

In Nederland bij Brummen zou het rond 1929 nog verbouwd geweest zijn als medicijn tegen kanker. Vandaar de naam kankerbloem, alhoewel deze naam vooral ook aan de goudsbloem gegeven werd.

Dr. Leclerc

Dr. Leclerc en vele anderen schrijven het ook een bloedsuikerverlagende werking toe. Verder is er in Helmkruid ook de anti-inflammatoire stof harpagoside gevonden, waar Duivelsklauw (Harpagophytum) zijn werking bij artrose aan te danken heeft. Bijzonder is ook dat het flavonoïde diosmine voor het eerst en al in 1925 in deze plant gevonden werd en dat deze stof nu ook verwerkt wordt in preparaten voor het veneuze vaatstelsel, tegen spataderen en aambeien. Dus de kwalen waar juist Helmkruid in de volksgeneeskunde voor gebruikt word. Diosmine heeft net zoals harpagoside ook een ant-inflammatoire werking.

Toekomst voor Helmkruid

Ondanks dit alles wordt Knopig helmkruid ook nu nog weinig medicinaal gebruikt. Het lijkt me dan ook nuttig dat we deze plant wat beter gaan onderzoeken. Het is mogelijk dat Scrofularia nodosa
  • voor het veneuze vaatstelsel versterkend is,
  • bij ouderdomsdiabetes gebruikt kan worden en
  • als anti-inflammatoir middel bij reumatische klachten zijn diensten zou kunnen bewijzen.

Namen

  • Knopig helmkruid, aambeiwortel, klierkruid, groot speenkruid, dominee op de kansel (bloemetje in de vorm van een kansel, meeldraadje als dominee)
  • Namen bij Dodonaeus: Galeopsis, Urtica labeo (Scrofularia maior, Castrangula, Ficaria), ierste (oprecht) Helm cruyt (groot Speen cruyt), in Grieks Galeopsis, Galeobdolon, en in Latijn Urtica labeo. In der Apoteken Scrofularia maior, en van sommighen Castrangula en Ficaria. In Hoochduytsch Braunwurtz/ Sauwurtz/ en grosz Feigwartzen kraut. In Neerduytsch groot Speen cruyt. In Franchois Scrophulaire.
  • Engels: Figwort, Knotted Figwort, Throatwort, Carpenter’s Square, Kernelwort
  • Frans: grande scrofulaire, herbe aux écrouelles, herbe du siège
  • Duits: Knotige Braunwurz, Braunwurz, Echte Braunwurz, Feigwurzel, Knotenbraunwurz, Knotenwurz, Nachtgewächs, Skrofel

Voor verdere studie

  • Dr Leclerc. Précis de phytothérapie. 1954.
  • Diosmin.(Monograph) Alternative Medicine Review | September 1, 2004 |
  • Sesterhenn K, Distl M, Wink M. Occurrence of iridoid glycosides in in vitro cultures and intact plants of Scrophularia nodosa L. Plant Cell Rep 2006 Sep 14.
  • Stevenson PC, Simmonds MS, Sampson J, et al. Wound healing activity of acylated iridoid glycosides from Scrophularia nodosa. Phytother Res 2002 Feb; 16(1):33-5.
  • Miyase T, Mimatsu A . Acylated iridoid and phenylethanoid glycosides from the aerial parts of Scrophularia nodosa. J Nat Prod 1999 Aug; 62(8):1079-84.
© 2009 - 2024 Herborist, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De geneeskracht van knopig helmkruidDe geneeskracht van knopig helmkruidKnopig helmkruid is een vaste plant en groeit in vrijwel geheel Europa en een klein deel van West-Azië. In Noord Amerika…
Klieren van Montgomery: functie, aantal en borstvoedingKlieren van Montgomery: functie, aantal en borstvoedingDe klieren van Montgomery zijn klieren die in de tepelhof (areola), de donkere kring rond de tepel, voorkomen. Deze klie…
Huismiddeltjes tegen aambeienHuismiddeltjes tegen aambeienAambeien zijn zeer pijnlijke, gezwollen aderen in het rectum, die in ernstigere gevallen kunnen bloeden. Aambeien gaan v…
Aambeien: jeuk en de behandelingAambeien: jeuk en de behandelingAambeien zijn uitgezakte zwellichamen rond de anus, die voor hinderlijke klachten als pijn en jeuk kunnen zorgen. Pijn i…

Separeren: in hoeverre nog menswaardig?In psychiatrische instellingen is separeren hedendaags wellicht een meer gebruikte methode dan mensen denken. Meer dan e…
Leven met een allergie in huisAllergieën kunnen een aantal symptomen veroorzaken, uiteenlopend van irritaties tot levensbedreigende symptomen, zoals e…
Bronnen en referenties
  • KruidMail Scrofularia. Documentenmap Maurice Godefridi
Reactie

Wijnhoven, 24-10-2012
Ik zou heel graag aan die knolletjes komen, waar kan ik die kopen? Reactie infoteur, 24-10-2012
Best is een plant te vinden. In de natuur kun je ze langs beekjes wel tegen komen. Zelen gedroogd in de handel of verwerkt in preparaten.

Herborist (762 artikelen)
Laatste update: 19-05-2014
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Leven
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.